.jpg)
Melite lubMelita (stgr. Μελίτη) – starożytne miasto leżące na miejscu dzisiejszejMdiny iRabatu naMalcie. Jego historia zaczęła się od miejsca osiedlenia wepoce brązu, które rozrosło się wpunickie miasto nazywaneMaleth, będące administracyjnym centrum wyspy. W roku 218p.n.e. miasto przypadłoRepublice rzymskiej, i pozostało częścią najpierwImperium Rzymskiego, a następniebizantyńskiego do roku 870n.e., kiedy zostało zajęte i zniszczone przezAghlabidów. Miasto zostało następnie odbudowane i nazwane Medina, dając początek współczesnej Mdinie. Pozostawało stolicą Malty do roku 1530.
Do dzisiaj przetrwało jedynie kilka pozostałości punicko-rzymskiego miasta. Najbardziej pokaźnymi z nich są ruinyDomvs Romana, w których znaleziono kilka dobrze zachowanych mozaik i statuetek. Odkopanych zostało kilka rozproszonych pozostałości innych budynków oraz części murów miejskich, lecz nie przetrwały żadne widoczne ślady po świątyniach, kościołach czy innych budynkach publicznych, tak licznych w tym mieście.
Melite była ulokowana na ważnym strategicznieplateau, na wzniesieniu w północnej części Malty. Miejsce to było zasiedlone od czasów prehistorycznych, i odepoki brązu było to miejsce schronienia z powodu jego naturalnych warunków obronnych[1]. Wkrótce po kolonizacji wyspy około VIII wiekup.n.e.Fenicjanie założyli miasto Maleth[2]. W dzisiejszym Rabacie, w miejscu, które mogło leżeć poza murami Maleth, odkrytych zostało kilka punickich grobowców[3].
Rzymskie rządy na Malcie ustanowione zostały na wczesnym etapieII wojny punickiej. W roku 218 p.n.e. rzymski konsulTyberiusz Semproniusz Longus przypłynął wraz ze swoją flotą z Sycylii do Melite, a kartagiński dowódca Hamiclar poddał się bez większego oporu. Następnie wyspa została przyłączona do rzymskiej prowincjiSycylii, a Maleth zaczęło być znane jako Melite. Miasto uważano za schronienie, dalekie od polityki Rzymu[4].
Podczas wczesnej okupacji rzymskiej Melite miała, jak inne miasta na Sycylii, np. Messana (dziśMesyna), czy Tauromenium (dziśTaormina), statusfoederata civitas. Jego mieszkańcy byli uważani za „sojuszników” (łac. socii), nie zaś podbitych ludzi, więc zachowali swoje prawa i mogli wybijać własne monety. Chociaż wprowadzono język łaciński i rzymską religię, punicka kultura oraz język przetrwały na Malcie przynajmniej do I wieku n.e. W końcu Melite otrzymała statusmunicypium, uzyskując takie same prawa, jak inne miasta rzymskie[6].
Jak mówiąDzieje Apostolskie, kiedy w roku 60 n.e. statek, na którym płynął do RzymuApostoł Paweł, rozbił się u brzegów wyspy zwanej Melite, ten ostatni przywitany został przez gubernatora MelitePubliusza i uzdrowił jego chorego ojca[7]. Jak podaje tradycja, ludność Melite nawróciła się na chrześcijaństwo, a Publiusz przypuszczalnie został pierwszymbiskupem Malty, a późniejbiskupem Aten, zanim w roku 112 zmarł śmiercią męczeńską[8][9][10].
Bardzo niewiele wiadomo na temat wyglądu miasta, gdyż niedużo jego pozostałości się zachowało. Było otoczone grubymi murami i fosą, kilka cmentarzy ulokowanych było na zewnątrz miasta. Według tradycji,katedra w Mdinie została zbudowana na miejscu rezydencji gubernatora Publiusza, gdzie św. Paweł uzdrowił jego ojca[11]. Miasto posiadało teatr,świątynia Apollina stała nieopodal. Miała czterokolumnowyportyk, mur tworzący część podium świątyni wciąż istnieje, schowany pod nawierzchnią dzisiejszej Triq Villegaignon[12].
Na wzgórzuMtarfy, poza murami Melite, stałaświątynia Prozerpiny. Z tej świątyni przetrwał jedynie fragment marmurowej kolumny oraz część punickiego gzymsu, lecz jej istnienie jest znane zinskrypcji Chrestiona, odkrytej w roku 1613, mówiącej o odnowieniu świątyni za panowania cesarzaOktawiana Augusta[13]. Na miejscu świątyni stoi dziś statuaśw. Mikołaja[14].
W roku 535 wyspy maltańskie przyłączone zostały do bizantyńskiej prowincji Sycylii. Melite pozostała administracyjnym centrum wyspy, lecz niewiele wiadomo o dziejach miasta w okresie bizantyńskim. Mogła zostać wtedy zbudowanastruktura obronna, która zredukowała Melite do wielkości dzisiejszej Mdiny, jednej trzeciej wielkości punicko-rzymskiego miasta. Śródszaniec został prawdopodobnie zbudowany około VIII wieku, by przeciwstawić sięrosnącemu zagrożeniu muzułmańskiemu, chociaż mógł być również zbudowany później, około wieku XI, przez Arabów. Niezależnie od tego, kiedy go budowano, nowe mury zostały najprawdopodobniej zbudowane z kamienia uzyskanego ze zburzonych budynków antycznego miasta[1].
Melite zostałazdobyta i zburzona przezAghlabidów w roku 870. Jak podajeAl-Himyarī, w tym czasie miasto było rządzone przez bizantyńskiego gubernatora Amrosa (prawdopodobnie Ambrosiosa). Czas oblężenia nie jest znany, lecz musiało ono trwać kilka tygodni lub nawet miesięcy. Siły Aghlabidów były dowodzone przez inżyniera Halafa al-Hādima, który stracił życie w bitwie. Z Sycylii przysłany został wtedy nowywali, aby kontynuował oblężenie. Po jakimś czasie Melite upadła pod naporem najeźdźców, mieszkańcy zostali wymordowani, kościoły złupione, a miasto zniszczone. Marmury z kościołów Melite posłużyły do budowy zamku wSusie w dzisiejszejTunezji[15].
Według relacji Al-Himyarīego, wyspa pozostała prawie bezludna, aż do zasiedlenia jej w roku 1048 lub 1049 przez muzułmanów i ich niewolników, którzy na miejscu Melite zbudowali osadę nazwaną Medina, tworząc ją „świetniejszym miejscem, niż było poprzednio”. W latach 1053–1054 Bizantyńczycypróbowali odbić miasto, lecz zostali odparci przez obrońców[15]. Jednakże archeologiczne dowody sugerują, że miasto było kwitnącą muzułmańską osadą już na początku XI wieku, więc relacja Al-Himyarīego może być niewiarygodna w tym aspekcie[16].
Miasto Medina, później nazwanew języku maltańskimMdina, było miastem stołecznym przez okres Średniowiecza aż do roku 1530, kiedyZakon św. Jana ustanowił swoją siedzibę wBirgu. Miasto było następnie znane jakoCittà Vecchia (Stare Miasto) lubCittà Notabile (Szlachetne Miasto). Było rozlegle odbudowywane przez wieki, z ostatnim dużym projektem budowlanym w latach 20. XVIII wieku, kiedy jego fortyfikacje zostały unowocześnione i zbudowano wiele budynków publicznych[17].
Według relacjiGiovanniego Abeli, w połowie XVII wieku wciąż można było spotkać wiele architektonicznych fragmentów z Melite. Od późnych lat wieku XVII aż po wiek XIX niektóre marmurowe kolumny i inne pozostałości ze świątyń Apollina[18] i Prozerpiny[19], oraz innych budynków w Melicie, zostało wziętych i przerobionych na elementy dekoracyjne różnych budynków i kościołów, w tymkatedry św. Pawła w Mdinie,Groty św. Pawła w Rabacie orazkościoła Franciszkanów,kościoła Dusz Wszystkich,Auberge d'Italie[20] iCastellanii w Valletcie[21].
Niewiele pozostałości po Melite istnieje do dzisiaj, nie zachowały się żadne znaczące ruiny miejskich świątyń, bazylik czy łuków triumfalnych[22]. Najważniejszą pozostałością jestDomvs Romana, dom miejski, datowany na I wiekp.n.e., który został opuszczony w II wiekun.e. W XI wieku na jego ruinach powstał muzułmański cmentarz, pozostałości zostały przypadkowo odkryte w roku 1881. Dalsze wykopaliska ujawniły fundamenty domu oraz dobrze zachowane mozaiki i rzeźby[23]. Całość jest teraz otwarta dla publiczności jako muzeum, prowadzone przezHeritage Malta[24].
Pozostałości bramy miejskiej lub wieży w ciągu murów Melite odkryte zostały w Saqqajja we współczesnym Rabacie, około 5 metrów poniżej aktualnego poziomu ulicy. Część, długiej na 700 metrów, fosy miejskiej przetrwała pod dzisiejszą Triq San Rita ikościołem św. Pawła[25]. Wysoka na trzy warstwy dolna część fundamentów punicko-rzymskich murów obronnych, zawierająca nienaruszoneciosane bloki kamienne, została odsłonięta w roku 2010 podczas wykopalisk przyMagazine Curtain w zachodniej części Mdiny[26]. Jedynymi innymi pozostałościami antycznych murów obronnych są punicko-rzymskie bloki kamienne, wykorzystane wtórnie w okresie średniowiecznym (mur kołoGreeks Gate) oraz bloki odkryte podczas wykopalisk na Triq Inguanez i w Xara Palace[27].
Odcinki rzymskiej drogi, cysterny, kanały i inne pozostałości znalezione zostały podPalazzo Castelletti w Rabacie[28]. Znaleziono teżinskrypcje, głowice kolumn i inne pozostałości architektoniczne z antycznej Melite; zostały one zabezpieczone i są teraz eksponowane w muzeum Domvs Romana,muzeum katedralnym w Mdinie[22] lub w kolekcjach prywatnych[29]. W roku 2002 odkryto też część podium świątyni Apollina[12]. Wciąż okazjonalnie, podczas prac budowlanych w Mdinie czy Rabacie, znajdowane są pozostałości innych starożytnych budynków, jak też ceramika, monety i inne artefakty z epoki brązu czy okresu punicko-rzymskiego[4][14].
W Rabacie natrafiono również na małą statuetkę egipskiej boginiIzydy oraz część wymyślnego gzymsu[25].
W mieście tym odkrytych zostało też wielekatakumb, razem z pewną liczbą, tak punickich, jak i rzymskich grobowców. Pierwotnie znajdowały się one zaraz za murami Melite[30].
Miasto Melite dało swoją nazwęgłównej wyspie Malcie i w konsekwencji całemupaństwu.
| Historia | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Architektura |
| ||||||||||||||
| Sport |
