Mejoza, skrót:R! (R – od redukcji) – proces podziału redukcyjnegojądra komórkowego, z którego powstają 4 jądra o połowie chromosomów (po jednym z każdej pary) komórki wyjściowej.
Mejoza jest wykorzystywana w ludzkim ciele do produkcji gamet – komórek płciowych: plemników i komórek jajowych. Jej celem jest stworzenie komórek potomnych z dokładnie połową liczby chromosomów komórki macierzystej. Inaczej ujmując, mejoza u ludzi jest procesem podziału, który przeprowadza nas od komórki diploidalnej (tej z dwoma zestawami chromosomów), do komórek haploidalnych (tych z pojedynczym zestawem chromosomów). U ludzi plemniki i komórki jajowe są komórkami haploidalnymi wytworzonymi w mejozie. Wszystkie gamety wytworzone w mejozie są haploidalne, ale nie są identyczne genetycznie. Kiedy plemnik i komórka jajowa łączą się w procesie zapłodnienia, dwa haploidalne zestawy chromosomów tworzą kompletny, diploidalny garnitur chromosomów – nowy genom[1].
Podziałowi mejotycznemu ulegająkomórki generatywne zwierząt oraz niektóre komórki somatyczne roślin (komórki zarodnikotwórczej). W przypadku królestwaprotistów wyróżnia się 2 rodzaje mejozy: mejozę pregamiczną (poprzedzającą powstanie gamet) oraz mejozę postgamiczną (następującą po powstaniu gamet).Podczas mejozy zachodzą dwa sprzężone ze sobą podziały:
I podział mejotyczny (mejoza I – podział redukcyjny)
II podział mejotyczny (mejoza II – podział zachowawczy, czyli ekwacyjny; przebieg podobny jak wmitozie).
Wykształcenie się włókienka podziałowego (kariokinetycznego); kondensacja chromatyny do chromosomówjest długa i składa się z 5 stadiów:
leptoten – chromosomy wyodrębniają się jako pojedyncze cienkie nici
zygoten – zachodzi synteza zygDNA, a chromosomy homologiczne układają się w pary (koniugują ze sobą), tworzącbiwalenty, nazywane inaczej tetradami – cztery chromatydy chromosomów homologicznych (tetra); liczba biwalentów stanowi połowę liczby chromosomów z leptotenu. Występujebukiet[3].
Na tym etapie kończy się mejoza u ssaków niepłodnych, np. umuła ze względu na brak chromosomów homologicznych (jest on krzyżówką międzygatunkową).
pachyten – na przebiegu systematycznie tworzącego się kompleksu synaptonemalnego powstają węzły rekombinacyjne, zadaniem których jest ułatwienie procesu wymiany między chromosomami; zachodzi procesCrossing-over w miejscach zwanych chiazmami.
diploten – pary chromatyd chromosomów siostrzanych rozchodzą się, ale pozostają złączone w punktach zwanychchiazmami. Każdy biwalent jest połączony przez jedną lub więcej chiazm.
Zmniejszenie syntezy RNA,kondensacja chromosomów (grubieją i oddalają się odotoczki jądrowej).Kinetochory każdego z dwóch chromosomów tworzących biwalent zlewają się ze sobą.Mikrotubule łączą kinetochor tylko z jednymcentromerem. Chromatydy niesiostrzane pozostają połączone w chiazmach, których liczba systematycznie maleje.
Biwalenty ustawione w płaszczyźnie równikowej (gwiazda macierzysta), mikrotubule wrzeciona podziałowego połączone z nimi poprzezkinetochory. Wrzeciono gotowe.Wykształcają się włókienka.
Odtwarzanie się otoczek jądrowych. Chromosomy częściowo ulegają despiralizacji, następujecytokineza i powstają dwie komórki potomne, które mają o połowę mniej chromosomów niż komórka macierzysta.
Kończy się tworzenie wrzeciona podziałowego. Centromery chromosomów ustawiają się w płaszczyźnie równikowej komórki. Nici białkowe wrzeciona łączą się z centromerami.
W rezultaciemejozy I tworzą się 2 komórki haploidalne (1n) o podwojonej liczbie materiału genetycznego (2c), a kolejny podział sprawia, że w wyniku całej mejozy z jednej komórki diploidalnej powstają 4 komórki haploidalne.
Podczas mejozy powstaje komórka o zredukowanej liczbie chromosomów, dzięki czemu w procesiezapłodnienia zostaje odtworzona diploidalna komórka. Komórki haploidalne powstające po podziale posiadają nowe kombinacje genów. Wynika to z faktu, że do jąder potomnych wędrują przypadkowe chromosomy spośród chromosomów homologicznych (anafaza I), a poza tym w trakcie mejozy następuje również losowa wymiana części chromatyd chromosomów homologicznych pochodzących od obojga rodziców (crossing-over) świadcząca o zmienności genetycznej.
↑Przemysław Wojtaszek, Adam Woźny, Lech Ratajczak: Biologia komórki roślinnej. T. 2: Funkcja. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 60–61.ISBN 978-83-01-14869-0.
↑Przemysław Wojtaszek, Adam Woźny, Lech Ratajczak: Biologia komórki roślinnej. T. 2: Funkcja. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 61, 64.ISBN 978-83-01-14869-0.
