Matriarchat –hierarchiczny ustrój społeczny ipolityczny, w którym władzę sprawują kobiety. Termin ten został wprowadzony przezJohanna Jakoba Bachofena w1861 roku w jego dzieleDas Mutterrecht[1].
Wielu teoretyków matriarchatu, m.in.Robert Graves,Marija Gimbutas,John Ferguson McLennan, Heide Göttner-Abendroth, przyjęło, że społeczności prehistoryczne były skoncentrowane wokół kobiety i prawdopodobnie w tym też okresie panował matriarchat. Badacze wiążą rozwój matriarchatu z powstaniem społecznościkopieniaczych. W społecznościach takich znaczenie przypisywane pierwotnie mężczyznom-żywicielom (myśliwi) przechodziłoby na kobiety-żywicielki, o których sądzi się, że wynalazły pierwsze narzędzia rolnicze[potrzebny przypis].
Jedną z przesłanek[potrzebny przypis] na rzecz matriarchatu miały być tzw.Wenus z Laussel oraz 30 tysięcy jej podobnych figurek pochodzących zneolitu, przedstawiających kobietę z wydatnymi piersiami, udami, brzemiennym brzuchem i wyraźnie zaznaczonymsromem. Figurek z tego okresu przedstawiających mężczyzn jest zaledwie około tysiąca.
Henri Delport i Sarah M. Nelson twierdzą wszakże, że tego typu wyobrażenia były po prostu prehistorycznąpornografią[2][3]. Również w dzisiejszych czasach wyobrażeń nagich kobiet jest kilkadziesiąt razy więcej niż analogicznych przedstawień mężczyzn, co nie oznacza, że obowiązuje matriarchat. Peter J. Ucko wykazał już w latach 60. XX wieku błędy w interpretacji figurek z Bliskiego Wschodu i Krety, wskazując, że pomimo tego, iż w różnych wykopaliskach figurek z wyraźnie zarysowanymi cechami kobiecymi było więcej niż wyraźnie męskich, to najliczniejszą grupę stanowiły figurki bez wyraźnie zarysowanej płci[4].
Inni badacze wskazali, że wikonografiikultury minojskiej nie występuje tematyka związana z macierzyństwem, które miało odgrywać wielką rolę w kulcie Wielkiej Bogini, postaci kluczowej dla teorii matriarchatu. Poza tym popularność żeńskiego bóstwa nie wpływa automatycznie na pozycję kobiet w społeczeństwie. Przykładem jestGrecja epoki klasycznej z wieloma popularnymi boginiami i jednocześnie dość niską pozycją kobiet[4].
Obecnie wśród antropologów i socjologów panujekonsens, że matriarchat w formie zaproponowanej w teoriach z XIX wieku nigdy nie istniał[5].
Przedwojenny polski historiozofFeliks Koneczny w swoimopus magnum pt. "O wielości cywilizacji" podjął się krytyki matriarchatu. Zdaniem Konecznego system taki nigdy nie istniał - jako dowód przedstawia on fakt, że nawet w najprymitywniejszych wspólnotach ludzkich (jako przykład podajeHotentotów) władzę nad dziećmi, integrowaną z własnością, sprawuje ojciec - mimo że według badańBronisława Malinowskiego wśród ludów pierwotnych nie istnieje skojarzeniestosunku płciowego zciążą (a więc nie ma koncepcji biologicznego ojcostwa)[6].
W przeszłości z matriarchatem był przez wielu badaczy mylonymatrylinearny system pokrewieństwa[4]. Współcześnie najbardziej znanym przypadkiem tego wciąż jeszcze funkcjonującego systemu sąludy:Mosuo (oficjalnie klasyfikowani jako podgrupaNaxi) żyjący w północno-zachodniej części prowincjiJunnan wChinach orazTuaregowie, zamieszkujący obszary Sahary. Znane są także przypadki, gdy kobiety mogą skutecznie rywalizować z mężczyznami o władzę w społeczeństwach zorganizowanychpatriarchalnie (np.Irokezi iHuroni wAmeryce Północnej),Nawahowie,Hopi.
- ↑Musiał-Kidawa 2017 ↓, s. 331.
- ↑Henri Delporte,L'image de la femme dans l'art préhistorique, Éditions Picard, Paryż, 2. wydanie 1993 (1. wydanie 1979),ISBN 2-7084-0440-7
- ↑Sarah M. Nelson. Diversity of the Upper Paleolithic 'Venus' Figurines and archaeological mythology. „Archeological Papers of the American Anthropological Association”. 2 (1), s. 11–22, 1990-01. American Anthropological Association.DOI:10.1525/ap3a.1990.2.1.11.
- ↑abcWojciech Pastuszka: Wielka Bogini i matriarchat, czyli wielka wpadka archeologii. Archeowiesci.pl, 2010-12-27. [dostęp 2013-04-05]. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-05-16)]. (pol.).
- ↑matriarchy, [w:]Encyclopædia Britannica [dostęp 2010-12-28] (ang.).
- ↑FeliksF. Koneczny FeliksF.,O wielości cywilizacji, wyd. 6, Warszawa: Capital, 2015, 106;132,ISBN 978-83-64037-79-5,OCLC 934697863 [dostęp 2019-02-10] .
- w języku polskim
- w innych językach
- Henri Delporte,L'image de la femme dans l'art préhistorique, Éditions Picard, Paryż, 2. wydanie 1993 (1. wydanie 1979),ISBN 2-7084-0440-7.
- Sarah M. Nelson: Diversity of the Upper Paleolithic 'Venus' Figurines and archaeological mythology. [w:]Archeological Papers of the American Anthropological Association [on-line]. American Anthropological Association, 28 Jun 2008. [dostęp 2013-04-05]. (ang.).
- CaiC. Hua CaiC.,A Society without Fathers or Husbands: The Na of China,AstiA. Hustvedt, New York: Zone Books, 2001,ISBN 1-890951-12-9,OCLC 40645091 . Brak numerów stron w książce
