Urodził się 15 stycznia 1929 roku w Atlancie jako syn Michaela Kinga seniora[1] i Alberty Williams (córki pastora)[2]. Miał dwoje rodzeństwa: starszą siostrę Willie Christine i młodszego brata Alfreda Daniela Williamsa[3]. Po śmierci teścia w 1931 roku King senior przejął po nim zbór[4]. Trzy lata później odbył pielgrzymkę doZiemi Świętej, a po powrocie zmienił imiona swoje i starszego syna na Martin Luther[4]. King junior jako kilkulatek został członkiem chóru kościelnego, a następnie został posłany do szkoły publicznej[5]. Po pewnym czasie jego ojciec przeniósł go do szkoły eksperymentalnej przyAtlanta University(inne języki)[5].
W 1944 roku zapisał się do Morehouse College[6]. Jej dyrektorem był Benjamin Mays, który w przeszłości spotkałMahatmę Gandhiego, przez co wywarł duży wpływ na Kinga i innych uczniów[6]. Dwa lata później napisałlist otwarty do wydawcy gazety „Atlanta Constitution” z powodu zabójstwa trojga czarnoskórych: weterana wojennego Snipesa i pary małżeńskiej[7]. W liście wyraził postulat równego dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej, ochrony życia i pracy[7]. Zdecydował się zostaćduchownymprotestanckim i 4 lutego 1948 roku został ordynowany[7][8]. Trzy tygodnie później został przyjęty do Crozer Theological Seminary wChester[7]. Uzyskiwał bardzo dobre wyniki w nauce, co potwierdziłdziekan w liście do rodziców Kinga[9].
Podczas pobytu wseminarium zauważał istniejące różnice społeczne i wynikające z nich niesprawiedliwości, a także zapoznał się z pismamiKarla Marxa,Waltera Rauschenbuscha iReinholda Niebuhra[10]. Usłyszał także o ruchusatjagraha, propagowanym przez Gandhiego[11]. Jego strategianon violence wywarła duży wpływ na młodego pastora[11]. W 1951 roku ukończył seminarium i rozpoczął teologiczne studia doktoranckie na Boston University’s School of Theology[12]. Dysertację dotyczącą twórczości Paula Tilischa i Henry’ego Nelsona Wiemana obronił w 1955 roku i uzyskał stopieńdoktora[13].
Jeszcze przed obroną pracy, został zatrudniony przez parafię Dexter Avenue Baptist Church wMontgomery, jako pastor[14]. Kingowie przenieśli się do miasta w Alabamie 1 września 1954 roku[14]. Wraz ze swoim przyjacielemRalphem Abernathym uczestniczył w zebraniachNAACP i jeździł na konferencje Alabama Council on Human Relations[13].
W 1955 roku miał miejsce incydent, kiedy to w autobusie miejskim czarnoskóraRosa Parks nie ustąpiła miejsca białemu pasażerowi, co było sprzeczne z ówczesnymi przepisami[15]. Ponieważ została za to skazana przez sąd, działacze społeczni, do których potem dołączył King nakłoniliAfroamerykanów mieszkających w Montgomery do przeprowadzeniabojkotu komunikacji miejskiej do momentu, aż władze miasta zrezygnują zsegregacji rasowej w autobusach[16]. W tym samym czasie powstał Montgomery Improvement Association, którego pastor został liderem[17].
1 lutego 1956 roku do domu Kinga została wrzucona bomba, jednak nikt z domowników nie odniósł ran[18]. Mimo tego zamachu, pastor nawoływał do nieeskalowania konfliktu i modlitwy za zamachowców[18]. Wobec strat, jakie ponosiło miasto, w marcu prokuratorzy postawili Kinga w stan oskarżenia o nielegalny opór wspomagający protest i łamanie ustawy antybojkotowej[19]. Sąd skazał go na 500 dolarów grzywny i drugie tyle kosztów sądowych albo spędzenie 386 dni w więzieniu[19].
W wygłaszanych w tym okresie kazaniach często powoływał się na przykład Gandhiego i jego sukcesu uzyskania niepodległościIndii odWielkiej Brytanii w 1947 roku[20]. Latem 1956 roku podróżował po kraju, głosząc kazania i zbierając pieniądze na działalność MIA i kontynuowanie bojkotu[21]. Po zakończeniu protestu miało miejsce kilka incydentów, w których usiłowano zabić Kinga[22]. W 1957 roku incydenty nasiliły się wskutek działalności odwetowejKu Klux Klanu[23].
W lutym 1957 roku odbył się zjazd duchownych protestanckich w New Zion, by omówić działalność pastorów, którzy walnie przyczynili się do sukcesu bojkotu autobusowego[24]. 14 lutego powołanoSCLC, a jej pierwszym przewodniczącym został Martin Luther King[24].
Dzięki temu, że stał się on szerzej znany, został zaproszony przezpremiera GhanyKwame Nkrumaha na uroczystość proklamowania niepodległości kraju[25]. DoAkry udał się 6 marca 1957 roku i spotkał tam między innymiRicharda Nixona[25]. W drodze powrotnej wizytował także wNigerii,Włoszech iAnglii[25]. Po powrocie zaproponował utworzenieCrusade for Citizenship, które miało zająć się aktywizacją wyborczą czarnych i ich większym zaangażowaniem w gospodarkę[26].
Pod koniec roku rozpoczął pracę nad autobiografią[27]. Przebywając wNowym Jorku, na początku 1958 roku otrzymał wiadomość odFederalnego Biura Śledczego, by nie utrzymywał kontaktów zBayardem Rustinem, który był podejrzewany o skłonności homoseksualne i sympatie komunistyczne[27]. W połowie roku, wraz z innymi działaczami ruchów praw obywatelskich spotkał się z prezydentemEisenhowerem, któremu przedstawił problemy czarnej społeczności[28]. Jesienią został zaatakowany przez kobietę z nożem i dźgnięty w pierś[29]. Po przewiezieniu do szpitala okazało się, że ostrze nieznacznie ominęło serce, dzięki czemu udało się uratować pacjenta[29]. Na czas rekonwalescencji część jego obowiązków w SCLC przejęłaElla Baker[30]. Pod koniec roku otrzymał zaproszenie odpremiera Indii,Jawaharlala Nehru i w lutym 1959 roku udał się doDelhi[31]. Spotkał się z politykami i ze współpracownikami Gandhiego, a po miesiącu udał się doZiemi Świętej i powrócił do Stanów Zjednoczonych[31].
29 listopada 1959 roku zrezygnował z posługi w parafii Deuter Avenue i przeniósł się z rodziną doAtlanty[32]. Tam zatrudnił się w parafii swojego ojca[32].
Już wówczas King był znanym w całym kraju pastorem, do którego licznie zwracano się w sprawach trwającego protestusit-ins(inne języki)[34]. Sam dołączył do protestu i gdy w październiku 1960 roku przebywał w restauracji domu towarowego Richa, został aresztowany[35]. Zrezygnował z zapłacenia kaucji i pozostał w areszcie[35]. Doprowadziło to do tego, że pod koniec roku w mieście rozpoczął się proces desegregacji w miejscach publicznych[36]. Ponadto pastora oskarżono o jazdę bez ważnego prawa jazdy, za co został skazany na cztery miesiące więzienia[37]. Karę odbył w Reidsville[37]. Przebywając w więzieniu przeżyłzałamanie nerwowe[38]. Dzięki osobistej interwencji Johna iRoberta Kennedych, sędzia zamienił karę więzienia na grzywnę w wysokości 2 tysięcy dolarów[38].
Pod koniec lutego 1961 roku pastor powrócił do Montgomery, gdzie odbyła się rozprawa sądowa, w której oskarżono go o niewłaściwe rozliczenia finansowe[39]. Ława przysięgłych uznała go za niewinnego[39]. Na początku lat 60. XX w. odbywał liczne podróże przez co jego żona i dzieci często pozostawały same[40]. W październiku 1962 roku spotkał się z prokuratorem generalnym i prezydentem i namawiał ich do ogłoszenia nowej Proklamacji Emancypacji, nawiązującej do tej, którą sto lat wcześniej podpisał Lincoln[41]. W tym okresie zintensyfikowało się zainteresowanie KingiemJ. Edgara Hoovera[42]. DyrektorFBI podejrzewał go o sympatie prokomunistyczne i nakazał założyć mu podsłuchy[42].
Jesienią 1961 roku wAlbany zaczął kształtować się ruch, mający na celu zmobilizowanie czarnej ludności do zapisywania się na listy wyborcze[43]. Usiłowano w ten sposób skłonić zwłaszcza czarnoskórą młodzież do zaangażowania w walkę o desegregację w budynkach użyteczności publicznej i o przyznanie im praw wyborczych[43].
Ponieważ 1 listopada Międzystanowa Komisja Handlu zniosła segregacje na dworcach autobusowych, pomysłodawcy ruchu Albany postanowili zorganizować sit-ins na miejskim dworcu autobusowym[44]. Żaden z dziewięciu studentów, prowadzących akcję na dworcu nie został aresztowany, zatem przyspieszono akcję organizowania ruchu i powołano 18-osobowy komitet organizacyjny[44]. Jednakże pod koniec listopada miały miejsce aresztowania za łamanie prawa segregacyjnego na dworcach obsługujących linie międzystanowe[45]. W wyniku tych zdarzeńPokojowy Komitet Koordynacyjny Studentów chciał zorganizować w Albany protesty antysegregacyjne, jednak działacze zostali aresztowani, natychmiast po przybyciu do miasta[46]. Wkrótce potem doszło do kolejnych masowych zatrzymań, co skłoniło lidera czarnej ludności, dr Williama Andersona, do skontaktowania się z Ralphem Abernathym i poproszenie by Martin Luther King przybył do miasta[46].
Pastor przyjechał do Albany 15 grudnia i wygłosił okolicznościowe kazanie[47]. Nie zamierzał pozostać tam długo – planował udzielić jedynie rad, jak należy pokierować protestami, nie stosując przy tym żadnej przemocy[48]. Okazało się to jednak trudne, ponieważ ruch Albany miał niewielkie poparcie społeczne, a główni przywódcy byli wewnętrznie podzieleni[48]. Ponieważ burmistrz odmówił rozmów na temat desegregacji, King, Abernathy i Anderson zorganizowali pokojową demonstrację, która zakończyła się aresztowaniem całej trójki[49]. Początkowo wzbudziło to chęć jedności z działaczami o prawa Afroamerykanów, jednak wkrótce potem okazało się, że ludność nie wyraziła wystarczającego poparcia społecznego[50]. King i Anderson porozumieli się z władzami w kwestii wyjścia z więzienia za kaucją i dzięki temu zwolniono z więzień ponad 700 aresztantów, jednak pastor musiał opuścić miasto[51]. Pięć dni później dowiedział się, że władze miasta nie respektują ustnych umów zawartych z nim i Marion Page, przez co zdał sobie sprawę, że jego taktykabiernego oporu i decyzja o opuszczeniu aresztu była błędna[52].
W lutym 1962 roku King zaczął być felietonistą w „New York Amsterdam News”[53]. Wkrótce potem zaczął krytykować administrację Kennedy’ego, a od października FBI zaczęło formalnie goinwigilować, nadając mu kryptonim „Cominfil”[53]. 10 lipca zapadł wyrok dotyczący zatrzymań z grudnia poprzedniego roku i King został skazany na 45 dni aresztu lub 178 dolarów grzywny[54]. Dwa dni później nieznany czarnoskóry mężczyzna zapłacił wymaganą kwotę, co umożliwiło Kingowi opuszczenie więzienia i miasta[55].
Pod koniec 1962 roku działacze SCLC planowali zorganizować kolejną demonstrację, tym razem w innym mieście Południa –Birmingham, chcąc jednocześnie wyciągnąć wnioski z nieudanej akcji w Albany[56]. King konsekwentnie popierał taktykę biernego oporu i filozofięnon violence[57]. Po naradach, władze Konferencji Przywódców Chrześcijańskich Południa, doszły do wniosku, że ruch Albany był źle zorganizowany, ponieważ wobec władz miasta wysunięto wiele różnych żądań, które nie mogły być spełnione[58]. W owym czasie opinia publiczna wykazywała minimalne zainteresowanie sprawami Południa, przedkładając przede wszystkim sprawy stanowe i zagraniczne, ponad problemami społecznymi Afroamerykanów[59]. Dlatego też działacze SCLC planowali przeprowadzić skuteczną kampanię, która skłoniłaby administrację federalną do złożenia wKongresie nowegoCivil Rights Act[59].
Nastroje w Birmingham, największym mieścieAlabamy były rasistowskie, ze względu na działający tamKu Klux Klan i segregacjonistycznego gubernatora stanuGeorge’a Wallace’a[59]. Liderem ludności w mieście był pastor Fred Shuttlesworth, który chciał podjąć współpracę z Kingiem i Abernathym[60]. Założeniem protestu były starcia agresywnych, białych rasistów z pokojowymi, czarnymi demonstrantami i bojkot sklepów w centrum miasta, należących do białych biznesmenów[61]. Na przywódcę protestu wybrano pastora Wyatta Walkera[61]. By nie popełnić błędów z ruchu Albany, zdecydowano się dążyć tylko do jednego celu – zniesienia segregacji w barach w magazynach handlowych[62].
King przybył do Birmingham dwa dni przed wyborami na burmistrza, które odbywały się 2 kwietnia 1963 roku[63]. Powierzono mu misję zbiórki pieniędzy, które były potrzebne na organizację protestów, a także na kaucje i grzywny po ewentualnych aresztowaniach[64]. W tym celu spotkał się wnowojorskim apartamencie ze sponsorami (wśród których byłNelson Rockefeller), którzy zgodzili się udzielić pomocy[64].
Akcja sit-ins w barach rozpoczęła się dzień po wyborach, które wygrał umiarkowany kandydat Albert Boutwell[65]. Jeszcze tego samego dnia, wszyscy protestujący zostali aresztowani[65]. Dwa dni później protest powtórzono i ponownie uczestnicy znaleźli się w więzieniu[66]. Wobec tego kontynuowano pokojowe marsze i bojkot sklepów w okresie przedświątecznym[66]. W jednej z kolejnych demonstracji (którą poprowadził brat Kinga – Alfred) policja zaatakowała protestujących, co potem opisała ogólnokrajowa prasa[67].
WWielki Piątek, 12 kwietnia Martin Luther osobiście poprowadził kolejny marsz, licząc się z możliwością aresztowania, co wkrótce potem nastąpiło[68]. Areszt źle wpłynął na samopoczucie pastora, ale, zgodnie z oczekiwaniem, zainteresował ogólnokrajowe i światowe media[69]. Przebywając w odosobnieniu napisał list do białych duchownych, zatytułowany „Letter from Birmingham Jail”, opublikowany przez „The Birmingham News”[69]. Stał się on wykładnią walki o równość praw Afroamerykanów[69]. Po ośmiu dniach w areszcie, sąd wydał wyrok pięciu dni więzienia i pięćdziesięciu dolarów grzywny[70]. King i Abernathy opuścili areszt za kaucją i spotkali się z białymi duchownymi (między innymi zBillym Grahamem), krytycznie nastawionymi do ich działalności[70].
Ponieważ od czasu opuszczenia aresztu, zainteresowanie mediów zmalało, King postanowił zgodzić się na protesty młodzieży, które mogły okazać się liczniejsze i nie uderzałyby ekonomicznie w rodziny[71]. Marsz około 1000 młodych ludzi odbył się 2 maja i ponad połowa z uczestników została zaatakowana przez siły policyjne i odstawiona do aresztu[72]. Następnego dnia sytuacja się powtórzyła, a łączną liczbę zatrzymanych szacowano na dwa tysiące[73]. Ponieważ brakowało miejsc w aresztach, dzieci przetrzymywano w szkołach[73]. Brutalne działania służb mundurowych zostały opisane w prasie stanowej, krajowej i międzynarodowej, co uderzyło w wizerunek Stanów Zjednoczonych[74].
4 maja rozpoczęto wstępne nieoficjalne rozmowy władz miejskich z działaczami ruchu praw obywatelskich i właścicielami bojkotowanych sklepów, jednak nie powstrzymało to dalszych marszów pokojowych dzieci, z których kolejny odbył się 6 maja i zgromadził około 1000 osób[75]. Ten i dwa dalsze marsze zakończyły się następnymi aresztowaniami. Wysoki koszt utrzymania zapełnionych więzień wpłynął negatywnie na budżet miasta[76]. 10 maja działacze SCLC postanowili zrobić jeden dzień przerwy w demonstracjach, aby mogły się odbyć negocjacje[77]. Po kilku dniach osiągnięto porozumienie (Birmingham Truce Agreement), w którym obiecano znieść segregację w magazynach sklepowych, zatrudnić czarnych na zasadzie równouprawnienia i powołać dwurasowy komitet do rozwiązywania przyszłych spornych kwestii[78]. Następnego dnia King ogłosił tekst porozumienia na konferencji prasowej i wkrótce potem odleciał do Atlanty[78].
Po sukcesie kampanii w Birmingham, Konferencja Przywódców Chrześcijańskich Południa planowała przygotować kolejną demonstrację w proteście przeciwko obowiązującymprawom Jima Crowa[79]. Na przełomie maja i czerwca 1963 roku miało dojść do spotkania Martina Luthera Kinga z Johnem i Robertem Kennedymi, jednak nie udało się do tego doprowadzić[79]. 10 czerwca 1963 roku King zarzucił prezydentowi niedotrzymywanieobietnic wyborczych, wobec czego zaczął rozważać zorganizowaniemarszu na Waszyngton[80].
Rozmowy, prócz Randolpha, prowadziłBayard Rustin, który uważał, że w marszu powinno wziąć udział około 100 tysięcy ludzi, a przedKapitolem należy wręczyć postulaty zniesienia segregacji rasowej kongresmenom[81]. Rozmawiano na ten temat z Negro American Labour Council,National Urban League i SCLC, jednak King był zbyt zajęty wydarzeniami w Birmingham i przyłączył się do negocjacji dopiero w czerwcu[81]. Organizacje zaczęły dochodzić do konsensusu, który opierał się na chęci wykorzystania setnej rocznicy podpisaniaproklamacji zniesienianiewolnictwa przezAbrahama Lincolna[82].
Dnia 2 lipca doszło do kolejnego spotkania czarnoskórych przywódców, gdzie ustalono, że nazwa marszu ma brzmieć „Dla pracy i wolności” (ang.For Jobs and Freedom), a jego przywódcą ma zostać Randolph[83]. Z czasem hasło zmieniono na „Pass the Bill”[83]. Głównymi hasłami marszu stały się: więcej miejsc pracy dla osób czarnoskórych, wyższapłaca minimalna i zatrudnienie bez zwracania uwagi na kolor skóry[84].
W środę 28 sierpnia ponad 200 tysięcy manifestantów zebrało się podpomnikiem Waszyngtona[85]. Marsz rozpoczął się o godzinie 11:30 i trwał przez 5 godzin, a transmitowała go stacja telewizyjnaCBS[86]. Ponieważ liderzy ruchów praw obywatelskich nie zjawili się na czas, by przewodzić marszowi, tłum odśpiewał pieśń wolności, a następnie ruszyłConstitution Avenue(inne języki) iIndependence Avenue(inne języki) w kierunku Kapitolu[87]. Wówczas wygłoszono kilka przemówień, przeplatanych występami artystycznymi, a jako ostatni głos zabrał Martin Luter King, którego transmitowano już nie tylko w telewizji CBS, ale też wABC iNBC[88]. Jego przemówienieI Have a Dream na trwałe weszło do klasyki oratorstwa amerykańskiego[89].
Na przygotowanie następnej akcji protestacyjnej wybranoSt. Augustine, gdzie obchodzono 400-lecie powstania ośrodku wypoczynkowego, a mniejszość Afroamerykanów stanowiła grupę ludzi drugiej kategorii[90]. Ponadto miasto było mocno opanowane przez sympatyków Ku Klux Klanu[90]. 18 maja King po raz pierwszy przyjechał doflorydzkiej miejscowości, a w tym samym czasie ustawa o prawach obywatelskich była dyskutowana wSenacie[91]. Ponieważ w ciągu dnia, czarni pracowali, demonstracje odbywały się w nocy. Na początku czerwca przedstawili listę żądań (w którą wchodziły między innymi: desegregacja w hotelach i barach, umożliwienie zakładania własnych firm przez czarnych oraz ustanowienie dwurasowego komitetu) i obiecali zaprzestać demonstracji, jeśli postulaty zostaną spełnione[92].
10 czerwca odbył się jednak kolejny marsz, a Senat uchwalił ustawę o prawach obywatelskich[93]. Gdy następnego dnia King, Abernathy i kilku innych działaczy usiłowało zjeść posiłek w restauracji przeznaczonej dla białych, zostali aresztowani[93]. Cztery dni później liderzy organizacji afroamerykańskich zdecydowali się dokumentować na zdjęciach i filmach akty przemocy przeciwko nim[93]. King dążył do jak najszybszego zakończenia akcji protestacyjnej w St. Augustine i kiedy gubernatorCecil Farris Bryant powołał czteroosobowy komitet międzyrasowy, pastor odwołał zaplanowane marsze i opuścił miasto[94].
2 lipca wziął udział w uroczystym podpisaniuCivil Rights Act przezLyndona Johnsona[95]. Ustawa została podpisana również przez Kinga[95]. Wszelkie następne działania SCLC skupiła na rejestracji czarnych obywateli na listy wyborcze przed zbliżającymi sięwyborami prezydenckimi[96].
We wrześniu King odbył z rodziną podróż do Europy, gdzie odwiedził kilka stolic i spotkał się między innymi zPawłem VI[97]. Miesiąc później trafił do szpitala i tam też dowiedział się, że przyznano muPokojową Nagrodę Nobla[98]. Miał wówczas 35 lat i był najmłodszym laureatem w historii[98]. To znacznie zintensyfikowało ataki dyrektora FBIJ. Edgara Hoovera na pastora, którego określał mianem „największego łgarza w Ameryce”[98]. Odbiły się one na zdrowiu Kinga, który w listopadzie tego samego roku był na skraju załamania nerwowego[99]. Dzięki interwencji prokuratora generalnegoNicholasa Katzenbacha doszło do spotkania Kinga z Hooverem[99]. Pastor przekonywał, że SCLC powinno współpracować z FBI i obaj powinni zapomnieć o dotychczasowych awersjach[99]. Dyrektor Biura ocenił, że spotkanie przebiegło w przyjaznej atmosferze, pomimo osobistej niechęci do Kinga[99].
Nagrodę Nobla pastor odebrał 10 grudnia wOslo, w obecności królaOlafa V[100]. Pieniądze z nagrody przeznaczył na finansowanie organizacji afromerykańskich: 12 tysięcy dolarów otrzymało SCLC, 17 tysięcy – inne organizacje, a 25 tysięcy – fundusz Gandhi Society of Human Rights[101]. Dla swojej rodziny, która borykała się z kłopotami finansowymi nie przekazał nic[101].
Sztab SCLC zdecydował, że kolejnym celem walki o równość praw będzieSelma[102]. Wówczas już prasa amerykańska była zainteresowana ruchem Kinga i sprzyjała jego działaniom[102]. King przybył do tego miasta 2 stycznia 1965 roku, aby nadzorować rejestrację Afroamerykanów na listy wyborcze[103].
Pierwsza próba odbyła się 18 stycznia, gdy grupa 400 czarnych wyruszyła do sądu, gdzie jednak policja nakazała im wchodzić pojedynczo[104]. Ponieważ większość była niepiśmienna, nikt nie został zarejestrowany[104]. Trzy dni później 226 demonstrantów zostało aresztowanych, o czym szeroko rozpisywała się prasa[104].
W tym czasie King przebywał głównie w Nowym Jorku, zbierając pieniądze na działalność Konferencji Przywódców Chrześcijańskich Południa[105]. 1 lutego zdecydował się przyjechać i przystać na pomysł publicznego aresztowania, by nadać temu wydarzeniu rangę ogólnokrajowego protestu czarnych[105].
Około 300-osobowy marsz wyruszył spod kościoła Bown Chapel i około 260 jego członków zostało wkrótce zatrzymanych przez policję[105]. Tego samego dnia, podobnie jak wcześniej w Birmingham, około 500 dzieci wyruszyło w drugim marszu; również zostali aresztowani[105]. Ponieważ działania te nie przynosiły oczekiwanego rezultatu, władzeSNCC zaprosiły do SelmyMalcolma X, by nakłonił działaczy do nieprzerywania akcji protestacyjnej[104]. Wkrótce potem zapadła decyzja o przeprowadzeniu marszu z Selmy do Montgomery, jednak Martin Luther King był marginalizowany przy jej podejmowaniu[104]. 15 lutego piętnastu kongresmenów zjawiło się w Selmie i odbyło spotkanie z Kingiem, który został zwolniony z aresztu[106]. Podczas rozmów o organizacji marszu, do Kinga dotarły wieści o zabójstwie Malcolma X, z którym pastor raz się spotkał i wymienił poglądami[107].
7 marca z Selmy wyruszyła grupa ponad 500 ludzi, zmierzająca w kierunku Montgomery[107]. Liczący około 87 kilometrów marsz prowadzili Hosea Williams i John Lewis[107]. Po przejściu sześciu skrzyżowań, zostali zatrzymani przez policję i działaczy Ku Klux Klanu i dotkliwie pobici[108]. Media określiły to zdarzenie mianem „krwawej niedzieli” (Bloody Sunday)[108].
Wkrótce potem King ogłosił, pomimo wielu głosów odradzających, że osobiście poprowadzi kolejny marsz[109]. Odbył się on 9 marca, kiedy to zebrało się łącznie około 1400 osób, zarówno czarnych, jak i białych[110]. Po pokonaniu kilku przecznic, ponownie zostali zatrzymani, przez urzędnika, który odczytał treść listu sędziego federalnego o nielegalności zgromadzenia[110]. Wówczas ludzie zdecydowali się zawrócić[110].
15 marca Lyndon Johnson wystąpił na sesji Kongresu, gdzie zaapelował do władzAlabamy, by protestujący mieli możliwość przeprowadzenia marszu, a kongresmeni uchwalili nowe prawo wyborcze[111]. Wkrótce potem zmobilizował oddziałyGwardii Narodowej i agentów FBI do ochrony działaczy ruchu praw obywatelskich w Selmie[111]. Trzeci marsz rozpoczął się 21 marca i początkowo liczył około 300 osób, jednak z każdym dniem ta liczba rosła[112]. Trwał pięć dni i zakończył się w Montgomery, gdzie King przedstawił gubernatorowiGeorge’owi Wallace’owi petycję dotyczącą żądań równości praw wyborczych[112]. W momencie dotarcia do stolicy stanu, tłum liczył ponad 25 tysięcy demonstrantów. Po zakończeniu marszu, rodzina Kingów powróciła do Atlanty[113].
Sukces tego marszu sprowokował podobne marsze w całym kraju, a także przyspieszył głosowanie nad ustawą o prawie wyborczym[113]. Nowe prawo zostało uchwalone przez Senat 26 maja, a przezIzbę Reprezentantów – 9 lipca[113].
W tym samym roku pastor zabrał głos w sprawiewojny wietnamskiej, której od początku się sprzeciwiał[114]. Przez kolejne lata konsekwentnie nawoływał do zakończenia konfliktu naPółwyspie Indochińskim i krytykował wysyłanie tam amerykańskich żołnierzy[114].
Jako kolejne miejsce walki oprawa obywatelskie, wybranoChicago, w którym zamieszkiwała duża liczba Afroamerykanów, pomimo że miasto leży na północy kraju, która wówczas była bardziej liberalna[115]. Obawiano się jednak, że nie sprawdzi się tam strategia biernego oporu, która odniosła sukces na południu[115]. SCLC chciało skoncentrować swoją kampanię na sytuacji socjalnej i społecznej: równość w szkolnictwie, zatrudnieniu i miejscu zamieszkania[116].
Kampanię rozpoczęto pod koniec 1965 roku i nazwano ją „ruch wolności Chicago”[117]. Skupiono się przede wszystkim na poprawie sytuacji mieszkaniowej czarnych, którzy mieszkali w biednych dzielnicach i zmuszeniu władz miejskich do przeprowadzenia remontów domów komunalnych[118]. Ponadto pastor chciał ułatwić dostęp do edukacji i uzyskiwania pożyczek bankowych dla uboższych mieszkańców[119]. Zdecydował, że przez trzy dni w każdym tygodniu będzie mieszkał w getcie chicagowskim, włączając się w ten sposób w akcję protestacyjną[120].
SCLC, ustaliwszy gdzie czarni nie mogli mieszkać, gdyż biali się temu sprzeciwili, planowała demonstracje pod hasłem „wolny wybór miejsca zamieszkania” (open housing)[121]. Akcję rozplanowano na trzy fazy: pierwsza miała zawierać edukacjęslumsów, druga polegać miała na ulicznych demonstracjach, a trzecią miała być zorganizowana, masowa akcja protestacyjna[122].
W lutym 1966 roku Martin Luther King zorganizował festyn na spotkaniu z członkami rady miejskiej, a następnie zebrał czynsze od mieszkańców i przeznaczył je na remonty[123]. Był z tego powodu ostro krytykowany, gdyż prasa uważała, że pastor złamał prawo, nie oddając pieniędzy właścicielom domów[123]. Z czasem zorientował się, że trudno będzie zorganizować akcję na większą skalę, gdyż średnio zamożni Afroamerykanie nie chcieli brać w niej udziału, bojąc się o swój stan posiadania[124].
W marcu SCLC zorganizowała festiwal, którego celem było zintegrowanie i skonsolidowanie się środowisk czarnych w Chicago[125]. Kolejny etap działań ruchu praw obywatelskich rozpoczął się 10 lipca[126]. Odbył się pięciotysięczny marsz, który zakończył się pod ratuszem miejskim, gdzie King przybił do drzwi listę żądań SCLC, wśród których głównym było wyrównanie potrzeb mieszkaniowych poprzez likwidację slumsów[127]. Odtąd rozpoczęły się codzienne spotkania czarnych, którzy kontynuowali protest[127]. Doprowadziło to do tego, że władze zakręciły dopływ wody do hydrantów publicznych w ubogich dzielnicach, a w odwecie ludność wywołała zamieszki z policją[127]. Burmistrz Chicago usiłował wówczas zdyskredytować Kinga, rozmawiając z prezydentem, z powodu nieopanowania sytuacji w mieście, a także z powodu jego krytyki wojny wietnamskiej[128]. Tego lata zmobilizowano oddziały Gwardii Narodowej do patrolowania kilku większych miast Ameryki[128].
W wyniku takiego obrotu spraw, władze SCLC odbyły naradę, na której zdecydowano, że do odniesienia sukcesu potrzeba zorganizować duży, pokojowy przemarsz ludności z gett przez dzielnice białych[129]. Pierwszy marsz odbył się 29 lipca, kiedy to około 50 demonstrantów zostało otoczonych przez około 1000 oburzonych białych i zmuszonych do powrotu do kościoła[130]. Z podobnym skutkiem zakończyły się marsze 30 i 31 lipca, gdy kilkusetosobowe grupy zostały rozproszone przez tłumy białych, skandujących rasistowskie hasła[131].
Na początku sierpnia niezadowolenie białych znacznie się nasiliło[132]. Władze miejskie chciały jak najszybszego uspokojenia sytuacji, a władze SCLC – jak najszybszego spełnienia żądań równości społeczno-ekonomicznej[132]. W tym celu 14 sierpnia odbyło się spotkanie Kinga z radnymi Chicago[133]. Na czas kilku rund rozmów wstrzymano marsze, jednak ponieważ porozumienia nie udało się wypracować, w drugiej połowie sierpnia pastor zdecydował się przeprowadzić demonstrację przy użyciu samochodów – około 70 aut przejechało przez dzielnice przeznaczone dla białych[134].
Na kolejnym spotkaniu, dzięki mediacji arcybiskupaJohna Cody’ego, wypracowano 10-punktowe ustne porozumienie, na mocy którego miasto miało umożliwić branie kredytów i zakup mieszkania wedle woli kupujących, a także rozszerzyć budownictwo komunalne i zorganizować remonty[134]. Wobec tego, liderzy Konferencji Przywódców Chrześcijańskich Południa przerwali demonstracje[134]. Jednakże 4 września przywódca SNCC w Chicago przeprowadził kolejny marsz, nie respektując porozumienia, ani zasady non-violent[135]. King został posądzony o potajemne przeprowadzenie demonstracji i zdradę[135]. Mimo to pozostał w Chicago do początku 1967 roku, gdzie pracował nad nową książką[136].
W lutym 1968 roku wMemphis odbył się protest pracowników zakładów oczyszczania miasta z powodu zbyt niskich zarobków, który został spacyfikowany przez policję[137]. Z tego powodu King przyjechał do miasta 18 marca, a dziesięć dni później zorganizował protest biednych ludzi[138]. Po kolejnej interwencji służb mundurowych pastor opuścił Memphis, jednak postanowił powrócić tam 3 kwietnia[139]. Gdy powrócił, zakwaterował się w motelu Lorraine poza centrum miasta (w pokoju nr 306, na piętrze)[140]. Wieczorem, 4 kwietnia King, Abernathy, James Lawson i Andrew Young przygotowywali się do wyjścia na obiad do pastora Samuela Kylesa[141]. W pewnym momencie King powrócił do pokoju by wziąć swój płaszcz i wówczas jego przyjaciele usłyszeli odgłos strzału[141]. Pastor leżał na balkonie z trzycalową raną wlotową w okolicy prawej strony szczęki i szyi[141]. Kula uszkodziła tętnicę szyjną i rdzeń kręgowy, przez co ranny obficie krwawił[141]. Zmarł tego samego dnia w szpitalu[142].
Śledztwo prowadzone przez Federalne Biuro Śledcze wykazało, że pokój domu noclegowego naprzeciwko balkonu, w którym zastrzelono Martina Luthera Kinga był wynajmowany przez uciekiniera z więzienia,Jamesa Earla Raya[143]. Znaleziono tam karabin remington z celownikiem optycznym[143]. Zamachowiec uciekł początkowo do Atlanty, a następnie do Europy, jednak został złapany w Wielkiej Brytanii i ekstradowany do Stanów Zjednoczonych 19 czerwca tego samego roku[144]. Wiosną 1969 roku prokuratorzy stanowi postawili mu zarzut zabójstwa, domagając siękary śmierci[144]. Został skazany na 99 lat więzienia[144].
Siedem lat później sprawa zamachu była rozpatrywana ponownie, tym razem przezKomisję Izby Reprezentantów ds. Zabójstw[144]. Z raportu komisji wynika, że Martin Luther King zginął z ręki Raya, jednak zleceniodawcami mogły być inne osoby, których tożsamości nie udało się ustalić[144]. Zeznania Raya były obiektem wielu kontrowersji, a on sam przez lata pobytu w więzieniu uważał się za niewinnego[144]. Część biografów anglosaskich uważa, że King zginął w wyniku spisku[144].
Martin Luter King poznałCorettę Scott w trakcie studiów doktoranckich wBostonie[12]. Była ona córką farmera zAlabamy i studiowała na Antioch College i w bostońskim konwersatorium muzycznym[12]. Pod koniec grudnia 1952 rokuoświadczyny pastora zostały przyjęte[145]. 18 czerwca 1953 roku Martin Luther King senior udzielił w Marion ślubu synowi i jego wybrance[146]. Wkrótce potem Coretta Scott przyjęła także chrzest w obrządkubaptystów, bowiem wychowana była w rodziniemetodystycznej[146]. Po ukończeniu studiów para powróciła na Południe i osiedliła się w Montgomery[146]. Para doczekała się czwórki dzieci:Yolandy Denise (1955–2007[147]), Martina Luthera III (ur. 1957),Dextera Scotta (1961–2024[148]) i Bernice Albertine (ur. 1963)[17].
Już na początku lat 60. nieprzychylna prasa i FBI usiłowały zdyskredytować działalność pastora zarzucając mu niemoralne prowadzenie się[149]. Zarzucano mu, że przebywając poza domem spotykał się w hotelach z wieloma kobietami[149]. Sam King zwierzał się współpracownikom z SCLC, że jest człowiekiem ulegającym pokusom[40].
Barbara Ransby: Ella Baker and the Black Freedom Movement. A radical democratic vision. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2003.ISBN 0-8078-6270-3. (ang.).
_-_NARA_-_542015_-_Restoration.jpg)
