.jpg) | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Miejsce pochówku | |||
| Wyznanie | |||
| Kościół | |||
| |||
Martin Chemnitz (ur.9 listopada1522 wTreuenbrietzen, zm.8 kwietnia1586 wBrunszwiku) –niemiecki działacz reformacyjny, jeden z najważniejszych teologów luterańskich XVI wieku, współtwórcaFormuły zgody, ostatniejksięgi symbolicznej luteranizmu.
Ojciec Martina Chemnitza zmarł, kiedy ten jeszcze był chłopcem, dlatego podjęcie nauki było dla niego trudne. W latach 1539–1542 uczył się w szkole wMagdeburgu, a kiedy zarobił dostatecznie dużo przez nauczanie w latach 1542–1543 w szkole wCalbe, w latach 1543–1544 studiował naUniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, a w latach 1545–1547 naUniwersytecie w Wittenberdze. Tam nawiązał kontakt zFilipem Melanchtonem, za którego radą zajął się matematyką, co doprowadziło go do zainteresowania się astrologią. Sprawiło to, że w niewielkim stopniu zajmował się naukamiMarcina Lutra, chociaż w pewnym stopniu je poznał. Wybuchwojny zmusił go do opuszczeniaWittenbergi; udał się doKrólewca, gdzie nauczał kilku młodych polskich szlachciców, a później został rektorem szkoły wKnipawie. Tam wciąż zajmował się astrologią, aż, podczas wizyty w Wittenberdze, Melanchton skierował jego uwagę ku teologii i przekonał o potrzebie rozróżnieniaPrawa i Ewangelii. Jego pracę nauczycielską przerwała zaraza. Wraz z zięciem Melanchtona,Georgiusem Sabinusem udał się doZalewa, gdzie rozpoczął pracę teologiczną. W 1550 roku powrócił do Królewca, gdzie książę mianował go swoim bibliotekarzem. Tam przekonał się, że za astrologią nie leżą żadne pewne postawy, i poświęcił się teologii, studiującBiblię w językach oryginalnych,Ojców Kościoła i dzieła ówczesnych teologów.
Z powodu sporu o naukę o usprawiedliwieniu prezentowaną przezAndreasa Osiandra, której był przeciwny, Chemnitz opuścił Królewiec i w kwietniu 1553 roku powrócił do Wittenbergi. Tam przez jakiś czas wykładał, jednak niedługo później udał się do Brunszwiku, by osiąść tam na stałe. Tam został koadiutoremsuperintendenta, a w 1567 roku superintendentem, którym był aż do 1584 roku, kiedy zły stan zdrowia zmusił go do ustąpienia z urzędu. Chemnitz nie był utalentowanym kaznodzieją, jednak dzięki swej pracy został jednym z najbardziej cenionych teologów swoich czasów i brał udział we wszystkich ważniejszych sporach teologicznych. W 1567 roku wraz ze swym przełożonym,Joachimem Mörlinem, udał się do Prus, by tam zreorganizować Kościół rozdarty sporem o naukę Osiandra. W 1568 roku, na zlecenia księciaJuliusza, wraz zJakobem Andreä wprowadzałreformację w księstwie Brunszwik-Wolfenbüttel, której podstawy teologiczne zawarto wCorpus doctrinæ Julium iCorpus Wilhelminum. W 1576 roku brał udział w zakładaniuUniwersytetu w Helmstedt.
Martin Chemnitz brał aktywny udział w tworzeniuFormuły zgody i położył wielkie zasługi dla jej ostatecznej akceptacji. Nim się to jednak stało, poróżnił się z księciem Juliuszem, którego ostro skrytykował za to, że jego syn został wyświęcony na biskupaHalberstadt zgodnie z rytem Kościoła katolickiego. Książęta protestanccy, którzy zabiegali o akceptacjęFormuły, nie zaprosili Juliusza na zjazd wJüterbocku, czym urazili księcia Brunszwiku. Dlatego też obowiązującą normą został tamCorpus Julium, a Uniwersytet w Helmstedt stał się miejscem, w którym później swe poglądy mógł rozwinąćGeorgius Calixtus. W 1582 roku Chemnitz opublikował w Magdeburgu obronęFormuły, którą teologowie z Helmstedt skrytykowali, zwłaszcza za głoszenie wszechobecności ciała Chrystusa. Podjęte próby pojednania zakończyły się niepowodzeniem.
Chemnitz brał również udział w sporze oadiafora, a także polemizował zRitzaeusem Hardenbergiem,zwingliańskim teologiem, na tematWieczerzy Pańskiej. WRepetitio sanæ doctrinæ de vera presentia dowodził, że realna obecność Chrystusa wprost wynika ze słów ustanowienia. WDe duabus naturis in Christo nauka o wcieleniu była przez niego przedstawiana jako zależna od nauki od Eucharystii. Był przeciwnikiemkryptokalwinizmu i swoimi opiniami wpłynął na działania władz Brunszwiku iDolnej Saksonii w tym zakresie.
Martin Chemnitz polemizował też z Kościołem rzymskokatolickim. Kiedyjezuici w 1560 roku zaatakowali naukę ewangelicką, Chemnitz odpowiedział na to dziełemTheologiae Jesuitarum praecipua capita. Portugalski jezuitaDiego Andrada de Payva odpowiedział na to w 1564 roku, a jego dzieło trafiło do rąk Chemnitza wraz z dekretamisoboru trydenckiego. W odpowiedzi na postanowienia z Trydentu Chemnitz napisał dziełoExamen Concilii Tridentini, najważniejszą obronę ewangelicyzmu przed doktryną katolicką napisaną w tych czasach.
Poza działalnością polemiczną zajmował się także systematyzowaniem i komentowaniem teologii okresu wczesnej reformacji. JegoLoci theologici, ukończone przezLeysera w 1591 roku, stanowiło komentarz doLoci communes Melanchtona. Tam Chemnitz, nie krytykując otwarcie poglądów Melanchtona, interpretował je zgodnie z poglądami głównego nurtu luterańskiej teologii, próbując wypracować spójny system teologiczny i ukazać jego związki z życiem chrześcijańskim.
Chemnitz nie wniósł wiele nowych elementów do teologii luterańskiej, uczynił natomiast wiele dla jej usystematyzowania i umocnienia. Zajmował stanowisko pośrednie pomiędzy radykalnymi stronnictwami teologicznymi tych czasów. Chociaż był uczniem Melanchtona, jego poglądy zbliżały się raczej do czystego luteranizmu, dlategofilipiści uważali go za odstępcę. Był niechętny teologicznym nowinkom i radykalizmowi. W swej działalności teologicznej nie zajmował się spekulacjami, lecz pragnął raczej sformułować użyteczne i niekwestionowane prawdy. Jego rola dla umocnienia luteranizmu była tak wielka, że popularne powiedzenie głosiłoSi Martinus non fuisset, Martinus vix stetisset („Gdyby nie było Marcina [Chemnitza], Marcin [Luter] by nie przetrwał”).
