| wieś | |||
 Widok z Marciszowa na Rudawy Janowickie | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Wysokość | 400-522 m n.p.m. | ||
| Liczba ludności (2022) | 1453[2] | ||
| Strefa numeracyjna | 75 | ||
| Kod pocztowy | 58-410[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | DKA | ||
| SIMC | 0191052 | ||
Położenie na mapie gminy Marciszów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego  | |||
 50°51′08″N 16°00′32″E/50,852222 16,008889[1] | |||
| |||
Marciszów (do 1945 r.niem.Merzdorf im Riesengebirge[4]) –wieś wPolsce, położona nadBobrem, wwojewództwie dolnośląskim, wpowiecie kamiennogórskim, wgminie Marciszów, wKotlinie Marciszowskiej, na pograniczuRudaw Janowickich wSudetach Zachodnich orazKotliny Kamiennogórskiej iGór Wałbrzyskich wSudetach Środkowych.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromadyMarciszów.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała dowojewództwa jeleniogórskiego. Miejscowość jest siedzibą władzgminy Marciszów.
Jest największą miejscowością gminy Marciszów. Według Narodowego Spisu Powszechnego liczył 1603 mieszkańców (III 2011 r.).
Marciszów jest położony wKotlinie Marciszowskiej, która stanowi rozszerzenie doliny rzekiBóbr[5] i zarazem północną część Kotliny Kamiennogórskiej, średnio na wysokości 420 m n.p.m.[6]
Na południe od Marciszowa wznoszą sięGóry Lisie (należące do Kotliny Marciszowskiej, a według niektórych autorów[według kogo?] do WzgórzBramy Lubawskiej lub nawet do Rudaw Janowickich). Z Gór Lisich spływa dopływ Bobru – strumieńSierniawa, na którym zlokalizowane sąMarciszowskie Stawy. Góry Lisie leżą w obrębieRudawskiego Parku Krajobrazowego.
Na południowy zachód znajdują sięRudawy Janowickie z widocznym z Marciszowa masywemWielkiej Kopy. Do Rudaw Janowickich należą wznoszące się w południowej części wsi wzgórzaMarciszówka (422 m n.p.m.),Ostra (486 m n.p.m.) orazMarciszówek (522 m n.p.m.). Od stronyWieściszowic niewielką kotliną płynieMienica wpadająca doBobru obok zakładów włókienniczych.
Od północy widoczny jest z Marciszowa Grzbiet WschodniGór Kaczawskich, z najwyższym w okolicy szczytemCieciorki (518 m n.p.m.). Grzbiet ten jest odwadniany przez niewielki strumieńKręta.
Na wschód odMarciszowa Górnego wznosi się, należący doGór Wałbrzyskich,Masyw Trójgarbu i Krąglaka z górującym nad tą częścią wsi szczytemKrąglak (692 m n.p.m.). Z Masywy tego do Bobru spływa strumieńBobrek.
| Droga | Trasa | Ulica/osiedle |
|---|---|---|
| Droga krajowa nr5 | granica państwa (Lubawka) –Kamienna Góra – Marciszów –Wrocław –Leszno –Poznań –Gniezno –Bydgoszcz –Świecie | Główna – Bolkowska |
| Droga wojewódzka nr328 | Marciszów –Kaczorów –Świerzawa –Złotoryja –Chojnów –Przemków –Nowe Miasteczko | Główna |
.JPG)
Marciszów posiada obecnie jeden dworzec kolejowy (do 1946 r. istniała druga stacjaMarciszów Górny), który znajduje się przy ulicy Dworcowej.
Przez Marciszów przechodzą linie kolejowe:
Główną rolę w komunikacji szynowej pełni liniaWrocław –Jelenia Góra, na której to linii Marciszów stanowi stację przesiadkową dla podróżujących doKamiennej Góry. Zatrzymują się tutaj pociągi pospieszne, odcinek Marciszów –Kamienna Góra pasażerowie pokonują komunikacją autobusową. Od 2008 roku w wakacje uruchamiane jest połączenie kolejowe zJeleniej Góry doTrutnova, ale nie posiada ono znaczenia jako komunikacja lokalna.
W 1995 roku zamknięto ruch pasażerski na linii doBolkowa (linia do Malczyc) iJerzmanic-Zdroju (linia doZłotoryi), w krótkim czasie zawieszono też przewozy towarowe, a torowisko zostało rozkradzione. W 2008 roku odbudowano tory do Jerzmanic-Zdroju, ale linia ta pełni rolę linii towarowej. W roku 2002 zawieszono połączenia z Marciszowa doLubawki, obecnie linia znajduje się w stanie daleko posuniętego rozkładu. Można uznać, że w tym czasie stacja Marciszów utraciła status węzła kolejowego[7].
Komunikację autobusową obsługuje PKS Kamienna Góra i coraz liczniejsi przewoźnicy prywatni; wszystkie linie autobusowe są połączeniami o charakterze lokalnym[8].
Nie istnieją zapisy, które dokumentowałyby powstanie wsi, ale część późniejszych źródeł podaje, że było to przed1300 r. Pojawiały się wzmianki sugerujące powstanie Marciszowa pod koniec XIV w. Wiadomo, że powstał jako wieś prywatna stanowiąca własność rycerską. Wiarygodność zapisów utrudnia fakt, że jako w późniejszym okresie powstały:Marciszów Dolny iMarciszów Górny,Marciszówek iDobrociesz, które również określano jako Marciszów i nie jest możliwe ustalenie, której części osady dotyczą źródła. Szczególnie dotyczy to dawnegoDobrociesza, gdzie wybudowano oba do dziś istniejące marciszowskie kościoły. Przez cały XV w. Marciszów był własnością rodu rycerskiego von Zedlizów. Dokumenty z1524 r. wymieniają Hansa, zwanego „Affe”, następnie w1571 r. zapis dotyczy Abrahama. Istnieją przesłanki, że powojnie 30-letniej włości zmieniły właściciela, w1696 r. jako właściciela wymieniono Georga Ernsta von Berg, a po nim Georga Sigismunda von Tschirnhaus. Jest pewne, że we wsi istniał już kościół parafialny.
W1706 r. wieś została sprzedana hrabiemuRzeszy Hansowi Heinrichowi III von Hochberg zKsiąża, ale w późniejszym czasie przeszła w ręce bocznej linii rodu, która rezydowała wRoztoce. W połowie XVIII w. w okolicy rozpoczęto z inicjatywy barona von Schweinitz poszukiwania i próby wydobyciawęgla kamiennego. Niska jakość złóż zadecydowała o wycofaniu się z tej inicjatywy. W1765 r. dokonano wyceny dóbr marciszowskich należących do hrabiego von Hochberga, ich wartość oszacowano na 13 335talarów. W tym czasie Marciszów zamieszkało 71 rodzin; 12kmiecych, 43zagrodników i 16chałupniczych, wśród których 18 stanowilirzemieślnicy. Opis z1785 r. wymienia dwór i dwafolwarki, a jako mieszkańców 12 rodzin kmieci, 43 zagrodników i 6 chałupników, oraz istnienie 3 bielników. W tym czasie we wsi powszechne już byłotkactwo chałupnicze.
Znaczący rozwój Marciszowa nastąpił w XIX w. W1825 r. istniało 57 domostw, dwa folwarki, dwa kościoły (ewangelicki i katolicki), 2folusze itartak. We wsi pracowało 51krosien, zatem można przypuszczać, że prawie wszyscy mieszkańcy trudnili się tkactwem. W tym czasie Marciszów stał się jedną z najszybciej rozwijających się wsi w okolicy. Piętnaście lat później liczba domów wzrosła do 66, nadal istniały dwa kościoły, szkoła ewangelicka,tartak, młyn do mielenia kory dębowej, we wsi pracowało 57 krosien bawełnianych oraz 52 rzemieślników, z czego aż 21 ślusarzy. We wsi żyło czterech kramarzy, a na gości czekały dwie gospody. Przełomowe znaczenie w rozwoju Marciszowa miało uruchomienie dużej jak na tamte czasy i rozwój technikiprzędzalnibawełny z maszyną parową o mocy 22 KM, która zatrudniała 210 robotników (w tym 136 kobiet i 3 dzieci).
Drugi etap rozwoju Marciszowa nastąpił w1867 r., gdy przez wieś przeprowadzono linię kolejową łączącąWałbrzych iJelenią Górę. Wówczas zbudowano stację kolejową, przy której rozwinęła się osada Marciszów Dolny. W1895 roku od stacji w Marciszowie przeprowadzono linię doJerzmanic-Zdroju, a następnie doZłotoryi iLegnicy. Marciszów stał się jednym z większychwęzłów kolejowych wSudetach, a równocześnie istotną część mieszkańców zaczęli stanowić kolejarze. W1914 roku wybudowano łącznicę z Marciszowa Górnego, przezKrużyn doKamiennej Góry.
Mimo tych wszystkich przemian Marciszów niezmiennie pozostawał posiadłością ziemską w dobrach von Hochbergów. W1870 r. majątek należący do Hansa Heinricha XIV z Roztoki obejmował 875 mórg ziemi. Rok później Marciszów liczył 86 domów. Pod koniec XIX w. ponowiono próby eksploatacji węgla kamiennego. Uruchomiono niewielką kopalnię Karls Glück, ale wobec niskiego wydobycia w krótkim czasie zaprzestano prac górniczych.
Posiadający walory turystyczne Marciszów nigdy nie nabrał cech letniska, tym niemniej stanowił punkt wyjścia dla wycieczek wRudawy Janowickie oraz w mniej popularneGóry Kaczawskie iWałbrzyskie. Bazę turystyczną i noclegową przez wiele lat stanowiła duża gospoda. PoI wojnie światowej znacznie spadło tempo rozwoju wsi, chociaż nadal istotną rolę odgrywało zatrudnienie w przemyśle. Marciszów Dolny posiadał wówczas cechy osady kolejowej, a zabudowa w otoczeniu dworca przypominała małe miasteczko (do dziś istniejące kamienice). W1917 r. zelektryfikowano linię kolejowąWałbrzych –Jelenia Góra, w1939 r. linię doKamiennej Góry.
W1944 roku hitlerowcy założyli przy miejscowych zakładach włókienniczych obóz pracy – filięGross Rosen, w którym więziono kobiety zmuszane do niewolniczej pracy[9].
W 1945 roku tereny te zostały zajęte przez wkraczającąArmię Czerwoną, tereny te zostały przyznane Polsce, a 27 sierpnia 1945 „Merzdorf im Riesengebirge” stał się Marciszowem. Niestety Rosjanie zdemontowali maszyny tkackie oraz trakcję elektryczną linii kolejowej. Od tego czasu Marciszów był siedzibą gminy, aż do reformy administracyjnej na początku lat 50. XX wieku, później był siedzibą gromady, aby w1973 r. ponownie zostać siedzibą gminy[10][11].
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[12]:
