Petronas Towers w Kuala Lumpur. Najwyższe bliźniacze wieże na świecie.
Państwo obejmuje dwa terytoria oddzieloneMorzem Południowochińskim, południową część Półwyspu Malajskiego orazpółnocną część wyspyBorneo. Ukształtowanie terenu jest podobne w obu częściach – nadmorskie równiny przechodzą w gęsto zalesione zbocza gór. Najwyższym szczytem Malezji jestKinabalu, 4101 mn.p.m., położony na Borneo.
Malezja znajduje się w strefie klimatu równikowego. Nawiedzają ją południowo-zachodnie (od kwietnia do października) oraz intensywniejsze, północno-zachodniemonsuny (od października do lutego).
W 1511Malakkę podbili Portugalczycy, zakładając tam kolonię. Synowie ostatniego sułtanaMalakki założyli Sułtanat Perak iSułtanat Johor. Rozpoczęła się rywalizacja między Portugalczykami oraz Sułtanatem Aceh i sułtanem Johoru o kontrolę nadcieśniną Malakka. Konflikt ten trwał do 1641 r., kiedy Holandia wraz z sułtanem Johoru przejęła kontrolę nad cieśniną. W 1786 rokuKompania Wschodnioindyjska otrzymała od sułtana Kedahu wyspęPenang.
W drugiej połowie XIX wieku wiele państewek malezyjskich prosiło o pomocWielką Brytanię w celu rozwiązania konfliktów wewnętrznych. Do początku XX w. stanyPahang,Selangor,Perak iNegeri Sembilan utworzyły Sfederalizowane Stany Malezji. Chociaż formalnie były suwerenne, to faktyczną władzę sprawowali brytyjscy rezydenci, mianowani jako doradcy miejscowych władców. Pozostałe stany:Johor,Kedah,Kelantan,Perlis iTerengganu utworzyły Niesfederalizowane Stany Malezji. Mimo że przyjęły one brytyjskich rezydentów, to nie podlegały bezpośrednioLondynowi. StanySabah iSarawak były z kolei częścią Brytyjskiego Borneo Północnego. Brytyjczycy przejęli jednak kontrolę nad gospodarką i nałożyli podatki na towary eksportowe, tj.cynę ikauczuk, będące podstawą gospodarki Malajów. Doprowadziło to do znacznego wzrostu ubóstwa mieszkańców kraju[5]. Napięcia gospodarcze doprowadziły do konfliktów etnicznych między Malajczykami aChińczykami, którzy przez tych pierwszych uważani byli za intruzów bogacących się na kryzysie[6].
W styczniu 1942 rokuwojska japońskie zaatakowały Półwysep Malajski, rozpoczynającbitwę o Malaje. Mimo zaciekłego oporu sił brytyjskich, australijskich i indyjskich armia japońska do końca lutego opanowała półwysep oraz wyspę Borneo. Japończycy traktowali Malajów dość dobrze, przez co część malajskich urzędników i intelektualistów z nimi współpracowała. Większość sułtanów także działała razem z japońskim okupantami, choć później twierdzili, że robili to wbrew własnej woli. Japończycy stali się jednak niepopularni po tym, jak oddali Tajlandii cztery północne stany (Kedah,Perlis,Kelantan iTerengganu).
Niechęć wobec Japończyków wzmocniły brutalne prześladowania Chińczyków oraz coraz większy kryzys gospodarczy. Do tego czasu bowiem Malaje utrzymywały się z eksportu. Były największym eksporterem kauczuku na świecie i jego głównym dostawcą doStanów Zjednoczonych. Tymczasem Japończycy ograniczyli wywóz towarów do nieznacznej ilości wymaganej do poprawnego działania gospodarki Japonii, co doprowadziło do likwidacji wielu kopalń i plantacji kauczuku. W rezultacie w 1942 roku, w następstwie kryzysu, doszło do klęski głodu. Odpowiedzią na nią było powstanie partyzantki antyjapońskiej. Główną siłę stanowiła Antyjapońska Armią Narodów Malajów, która w późniejszych etapach okupacji japońskiej była potajemnie szkolona i zbrojona przez Brytyjczyków[7].
W 1945 r. Brytyjczycy ustanowili w Brytyjskich Malajach administrację wojskową, a cztery stany północne zostały zwrócone przez Tajlandię. Część antyjapońskich oddziałów partyzanckich odmówiło złożenia broni i przeszło do podziemia. 1 kwietnia następnego roku utworzono Związek Malajski. Malajowie protestowali, ponieważ nie podobało im się ograniczenie władzy sułtanów ani przyznanie obywatelstwa imigrantom, głównie Chińczykom. 31 stycznia 1948 r. utworzonoFederację Malajską, składającą się ze wszystkich stanów malajskich, opróczSingapuru.
Rządykolonialne były bezczynne wobec katastrofalnej sytuacji ekonomicznej. Stale narastał problembezrobocia i niskich płac. Ponadto stale zwiększała sięinflacja, która także wpływała na ceny żywności. Kryzys doprowadził do popularyzacji ruchu niepodległościowego i antybrytyjskiego. Na jego czele stałaKomunistyczna Partia Malajów[8]. W latach 40. doszło do seriistrajków, które zostały rozbite przez Brytyjczyków za pomocą masowych aresztowań i deportacji ich uczestników. Tłumienie strajków doprowadziło do radykalizacji społeczeństwa[9], a w rezultacie do wybuchu w 1948 rokupowstania malajskiego. Liderem powstańców zostałChin Peng, który w oparciu o dawne oddziały antyjapońskie utworzył Armię Wyzwolenia Narodowego Malajów. Administracja kolonialna zareagowała licznymi represjami wobec malajskich cywili. Brytyjczycy przeprowadzili masowe przesiedlenia ludności oskarżanej o sprzyjanie partyzantom. Liczba przesiedlonych osób wyniosła około pół miliona osób[10]. Rząd do końca lat 50. poczynił duże postępy w tłumieniu rebelii. 31 sierpnia 1957 r. Federacja Malajska ogłosiła niepodległość od Wielkiej Brytanii, mimo to powstanie nie ustało. Zostało ono stłumione w 1960 roku. Przyczyniły się do tego m.in.: użycie broni chemicznej[11] i brutalne metody stosowane przez wojsko brytyjskie (które, jak wykazano, dokonywało masakr cywilnych mieszkańców), w tym egzekucje na jeńcach czy tortury i okaleczenia partyzantów oraz osób podejrzanych o sprzyjanie im. Symbolem ruchu oporu stała się miejscowość Batang Kali[12][13]
Na początku lat 60. rząd Malajów rozpoczął proces zjednoczeniowy z pozostałymi krajami regionu. Został on zahamowany antymalezyjskąrebelią w Brunei, w wyniku której rząd brunejski wycofał się ze zjednoczeniowych pomysłów. Reakcją na rebelię z Brunei byłopowstanie w Sarawaku, które jednak nie odniosło większych rezultatów. 16 września 1963 r. przyłączono północne Borneo i zmieniono nazwę kraju na Malezję (początkowo w języku polskim również jako Malajzja). Oba powstania wsparłaIndonezja, rządzona przezSukarno, co doprowadziło dokonfrontacji indonezyjsko-malezyjskiej. Do jej zakończenia doszło po 1965 roku. Władzę w Indonezji objął wtedySuharto, który wsparł Malezję w walce z partyzantami w Sarawaku[14].
W 1965 r. od Malezji odłączył sięSingapur, który stał się suwerennym państwem[15]. W latach 60. Armia Wyzwolenia Narodowego Malajów przeszła reorganizację i zyskała wsparcie ze stronyChin, co w 1968 roku spowodowało wybuchdrugiego powstania malajskiego, którego celem było tym razem utworzenie w Malezji państwa socjalistycznego. Rząd Malezji w walce z partyzantami wsparły Wielka Brytania,Nowa Zelandia iTajlandia. W 1974 roku Chiny wstrzymały swoją pomoc dla powstańców, którzy pozbawieni źródła wsparcia zaczęli ponosić pierwsze poważne porażki[16]. Gdyblok wschodni w Europie upadł, malajscy komuniści zaakceptowali to, że nie mają żadnych szans utworzenia rządu komunistycznego. Zresztą w związku z szybkim rozwojem kraju ideologia ta przestała być atrakcyjna. W rezultacie w 1989 roku partyzanci podpisali z rządem porozumienie pokojowe wypracowane przy pomocy sąsiedniej Tajlandii[14]. Rok później porozumienie o zakończeniu wojny podpisali z rządem separatyści z Sarawaku[17].
Malezja jest federalną monarchią konstytucyjną. Głową państwa jest król (Yang di-Pertuan Agong), wybierany co 5 lat przez Zgromadzenie Władców (władcy i gubernatorzy stanów).Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu (Izba Reprezentantów – 222 przedstawicieli) o kadencji 5-letniej i Senat (70 przedstawicieli) o kadencji 3-letniej. Władzę wykonawczą sprawuje rząd, a premiera mianuje król.
Stany Malezji mają dużą autonomię wewnętrzną, własne konstytucje oraz władze ustawodawcze pochodzące z wyborów powszechnych. Rząd federalny odpowiada za sprawy zagraniczne, obronę, finanse i oświatę[18].
Główne siły polityczne: Front Narodowy (Barisan Nasional), będący u władzy nieprzerwanie od 1957[19], oraz Sojusz Ludowy (Rakyat), koalicja trzech partii opozycyjnych. W wyborach do Izby Reprezentantów 5 maja 2013 koalicja rządząca uzyskała 133 miejsca, a opozycja 89 miejsc, co było najgorszym wynikiem partii rządzącej od odzyskania niepodległości[20].
Wojska malezyjskie w 2014 roku liczyły 110 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 296,5 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) malezyjskie siły zbrojne stanowią 38. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 4,7 mld dolarów (USD)[21].
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 25,721 mln turystów (6,3% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 17,597 mlddolarów[22].
Dziewięć stanów posiada dziedzicznych władców. Na czele 4 stanów (którymi są: Penang, Malakka, Sabah oraz Sarawak) stoją gubernatorzy (mal.Yang di-Pertuan Negeri). Stany posiadają własne ciała ustawodawcze i rządy na czele z premierem.
Putrajaya jest nową stolicą administracyjną i siedzibą rządu federalnego Malezji. Powstała by odciążyć przeludnioneKuala Lumpur. Gabinet premiera został przeniesiony do Putrajayi w 1999 roku, a cały proces przenosin zakończył się w 2005. Kuala Lumpur nadal pozostaje siedzibą parlamentu oraz komercyjną i finansową stolicą państwa. Inne większe miasta Malezji toGeorge Town,Ipoh orazJohor Bahru.
Ochronę przyrody w Malezji rozpoczęto w latach 20. XX w. Jednym z pierwszych chronionych obszarów był rezerwat ptakówBukit Fraser utworzony w 1922 r. Dzisiaj istnieje przeszło 50 rezerwatów i parków narodowych.
↑abCheah Boon Kheng (2009). „The Communist Insurgency in Malaysia, 1948–90: Contesting the Nation-State and Social Change” (PDF). New Zealand Journal of Asian Studies (University of Auckland) 11 (1): 132–52.
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.svg)
