Makau lubMakao (chiń. trad. 澳門,chiń. upr. 澳门,kant.jyutpingOu3 mun4 wym. [ʔōumǔːn],mand.pinyinÀomén wym. [ɑ̂ʊ̯mə̌n]), oficjalnieSpecjalny Region Administracyjny Makau (chiń. upr.澳门特别行政区; chiń. trad.澳門特別行政區; pinyinÀomén Tèbié Xíngzhèngqū; jyutpingOu3 mun4 Dak6 bit6 Hang4 zing3 keoi1;port.Região Administrativa Especial de Macau) – jeden z dwóch specjalnych regionów administracyjnychChińskiej Republiki Ludowej (drugim regionem jestHongkong), znajdujący się na wschodnim wybrzeżu Chin. Makau leży po zachodniej stronie estuariumRzeki Perłowej, graniczy od północy z prowincjąGuangdong, natomiast od południa i wschodu otoczone jest wodamiMorza Południowochińskiego. Gospodarka opiera się głównie na turystyce i hazardzie, jednak prężnie rozwijają się także niektóre gałęzie przemysłu, m.in. przemysł odzieżowy, elektroniczny, zabawkarski. Makau zalicza się do najbogatszych regionów na świecie[6].
Makau było pierwszą i najdłużej istniejącą europejską kolonią na terenie Chin[7][8]. Początki kolonii sięgają XVI wieku, kiedy w Makau osiedlili się pierwsiportugalscy kupcy. Obszar ten był zarządzany przez Portugalczyków aż do przekazania go Chinom 20 grudnia 1999 roku i nadania mu statusu specjalnego regionu administracyjnego.Wspólna deklaracja chińsko-portugalska orazUstawa zasadnicza Makau stanowią, że jednostka administracyjna może funkcjonować z dużą autonomią co najmniej do 2049, a więc do upłynięcia 50-letniego okresu od momentu przekazania[9].
Zgodnie z polityką „jeden kraj, dwa systemy”, rząd ChRL odpowiada za obronę terytorium Makau i sprawy zagraniczne, na terytorium SRA od 1999 roku stacjonuje garnizonChińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej[10]. Makau posiada natomiast odrębny system prawny, administracyjny, gospodarczy i monetarny, prowadzi osobną politykę celną i imigracyjną, utrzymuje własną policję oraz samodzielnie wyznacza delegatów na międzynarodowe wydarzenia i do organizacji międzynarodowych[9][11].
Przed rozpoczęciem portugalskiego osadnictwa w XVI w. Makau było znane pod wieloma nazwami:Haojing (蠔鏡),Jinghai (镜海),Haojiang (濠江),Haijing (海镜),Jinghu (镜镜),Haojing’ao (蠔镜澳) orazMajiao (馬交). Obecna chińska nazwaAomen (澳門; dosł. „Bramy Zatoki”) pojawiła się w źródłach historycznych po raz pierwszy w 1564 roku[12].
Prawdopodobnie określenieMakau pochodzi od nazwyświątyni A-Ma, którą wzniesiono w 1448 roku ku czci boginiMazu – patronki rybaków i żeglarzy. Istnieją podania mówiące o tym, że kiedy portugalscy żeglarze wylądowali na brzegu, niedaleko świątyni i zapytali tubylców o nazwę tego miejsca, usłyszeli odpowiedź „媽閣” (pinyinMā gé; jyutpingMaa1 gok3)[13][14]. Najstarszym zachowanym źródłem, w którym pojawia się nazwaMakau jest list z 1555 roku[12].
Katedra św. Pawła, rysunek autorstwa George’a Chinnery’ego (1774–1852). Budynek wzniesiono w 1602 roku, jednak w 1835 roku został zniszczony w pożarze. Do dziś zachowała się jedynie południowa, kamienna fasadaMakau, ok. 1870 roku
Historia Makau sięga okresu panowaniadynastii Qin (221–206 p.n.e.), kiedy tereny dzisiejszego specjalnego regionu administracyjnego przeszły pod jurysdykcję powiatu Panyu, w prefekturze Nanhai. Za rządówdynastii Jin (265–420) Makau wchodziło w skład prefekturyDongguan, za rządówdynastii Sui (581–618) było częścią powiatu Nanhai, a wepoce Tang (618–907) zostało włączone do powiatu Dongguan. W 1152 roku, w czasie panowaniapołudniowej dynastii Song, Makau zostało włączone do nowo utworzonego powiatu Xiangshan w prowincjiGuangdong, który powstał z połączenia powiatów Nanhai, Panyu, Xinhui i Dongguan[12].
Pierwszymi odnotowanymi mieszkańcami tego regionu byli ludzie poszukujący w Makau schronienia przed inwazjąMongołów w czasie rządów południowej dynastii Song[15]. Podczas sprawowania władzy przezdynastię Ming (1368–1644 n.e.) miała miejsce migracja rybaków do Makau z prowincji Guangdong iFujian.
Makau było mało znaczącą osadą, aż do przybycia Portugalczyków w XVI w.[16] W 1535 roku portugalscy kupcy otrzymali prawo do kotwiczenia swoich statków w portach Makau i prowadzenia na nich działalności handlowej, jednakże nie mogli schodzić na ląd[17]. Około 1553 roku uzyskali tymczasowe zezwolenie na budowanie magazynów na wybrzeżu, by suszyć towary zalane wodą morską[12][18]; wkrótce potem zaczęli wznosić prymitywne kamienne domy w części miasta zwanej obecnie Nam Van. W 1557 roku Portugalczycy założyli w Makau stałą osadę. Opłata za dzierżawę tego terenu wynosiła rocznie 500taeli srebra[18].
W 1576 roku papieżGrzegorz XIII ustanowił rzymskokatolickądiecezję Makau[19]. Wraz ze wzrostem osadnictwa portugalskiego, dla którego magnesem był zyskowny handel, Portugalczycy zaczęli domagać się samorządu. W 1583 roku zezwolono Portugalczykom na założenie senatu, który jednak pozostawał pod ścisłym nadzorem Chin i którego kompetencje ograniczały się spraw społecznych i gospodarczych[15]. Powstanie senatu nie oznaczało suwerenności. Makau rozwijało się jako port, co w XVII w. skłoniło Holendrów do zaciekłych, choć nieudanych prób jego przejęcia[20].
Powojnach opiumowych Portugalia zajęła wyspyTaipa iColoane odpowiednio w 1851 i 1864 roku. 1 grudnia 1887 roku został podpisany chińsko-portugalski układ, w ramach którego Chiny przekazały swoje prawa do „wieczystego posiadania i rządu w Makau” Portugalii. W zamian, rząd Makau miał współpracować z Hongkongiem przy przemycaniu indyjskiego opium, a Chiny otrzymały możliwość zwiększenia swoich zysków poprzez nakładanie ceł. Portugalia zobowiązała się również nie wyzbywać się nigdy Makau bez uprzedniego porozumienia z Chinami. Oznaczało to zablokowanie negocjacji pomiędzy Portugalią i Francją (w sprawie ewentualnej wymiany Makau iGwinei na Kongo Francuskie) lub innymi krajami i ochronę brytyjskich interesów handlowych; Makau stało się oficjalnie kolonią portugalską[15].
W 1928 roku, porewolucji Xinhai i obaleniu rządów dynastiiQing, rządKuomintangu (KMT) oficjalnie poinformował Portugalię, że nastąpiło unieważnienie dawnego układu[21], jednak w jego miejsce podpisano nowyChińsko-portugalski traktat o przyjaźni i handlu. Wprowadzono kilka nowych regulacji dotyczących taryf celnych i biznesu, lecz traktat nie zmieniał niczego w sprawie suwerenności Makau ani portugalskiego zwierzchnictwa nad Makau[22].
W trakcieII wojny światowej, oddziałyjapońskie w przeciwieństwie do okupowanego od 1942 rokuTimoru Portugalskiego początkowo respektowały neutralność Makau. Po zajęciuHongkongu iGuangzhouwan przez Armię Cesarską, Makau przeżyło rozkwit gospodarczy, jako jedyny neutralny port wChinach. We wrześniu 1943 roku Japończycy zaproponowali instalację swoich „doradców”, którzy mieli być alternatywąokupacji wojskowej. Makau zostało wtedy japońskimprotektoratem i pozostało nim do sierpnia 1945 roku.
Po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 roku rząd wPekinie oświadczył, że traktat jesttraktatem nierównoprawnym i jest nieważny. Pekin nie był jednak gotowy do rozstrzygnięcia kwestii traktatu i utrzymywałstatus quo aż do „bardziej odpowiedniego czasu”[23].
Pod wpływemrewolucji kulturalnej w Chinach i ogólnego niezadowolenia z portugalskich rządów w 1966 roku w Makau wybuchły zamieszki. 3 grudnia 1966 roku w najpoważniejszym starciu, zwanymincydentem 12-3 zginęło 6 osób, a ponad 200 zostało rannych[24][25]. 29 stycznia 1967 roku portugalskie władze wystosowały oficjalne przeprosiny[24].
Wkrótce poobaleniu dyktatury w 1974 roku wLizbonie, nowy rząd portugalski zadecydował, że zrzeknie się wszystkich terytoriów zamorskich. W 1976 przemianowano Makau na „chińskie terytorium pod rządami portugalskimi” i przyznano dużą autonomię w zakresie administracji, finansów i gospodarki. Trzy lata później Chiny i Portugalia wspólnie uznały Makau za „chińskie terytorium pod (tymczasowymi) rządami portugalskimi”[15][26]. Rządy obu państw rozpoczęły negocjacje w kwestii Makau w czerwcu 1986 roku. 13 kwietnia 1987 roku w Pekinie podpisano deklarację, która czyniła z Makau specjalny region administracyjny Chińskiej Republiki Ludowej[27]. Rząd chiński przejął formalne zwierzchnictwo nad Makau 20 grudnia 1999 roku[28].
Siedziba rządu MakauBudynek Zgromadzenia Ustawodawczego Makau
Wspólna deklaracja chińsko-portugalska orazUstawa zasadnicza, czyli konstytucja Makau ogłoszona w 1993 roku przezOgólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych, określają, że system społeczny i gospodarczy, a także prawa i swobody Makau mają się nie zmienić przez co najmniej 50 lat od momentu przekazania terytorium pod chińską administrację w 1999 roku[9]. Zgodnie z zasadą „jeden kraj, dwa systemy”, Makau cieszy się dużą autonomią we wszystkich dziedzinach z wyjątkiem obrony i spraw zagranicznych[9]. Decydenci w Makau, w przeciwieństwie do decydentów w Chińskiej Republice Ludowej, w zarządzaniu terytorium przestrzegają zasady trójpodziału władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, jak również, w przypadku kwestii spornych, prawa do ich ostatecznego rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy[29]. Makau utrzymuje własną, odrębnąwalutę, obszar celny, kontrolę graniczną i imigracyjną, a także policję[30][31].
Na czele rządu Makau stoi szef administracji powoływany przez rząd centralny z rekomendacji komitetu wyborczego, którego trzystu członków mianowanych jest przez organizacje społeczne. Rekomendację nadaje się poprzez wybory wewnątrz komitetu[32]. W skład gabinetu szefa administracji wchodzi pięciu sekretarzy; gabinet wspomagany jest przez Radę Wykonawczą, w której zasiada od siedmiu do jedenastu członków[33]. Obecnie szefem administracji jestFernando Chui, który został wybrany na stanowisko 26 lipca 2009 roku i przejął urząd po kończącym drugą kadencjęEdmundzie Ho[34]. Biura szefa administracji i sekretarzy mieszczą się w siedzibie rządu Makau położonej w dzielnicyFreguesia de São Lourenço.
Organem ustawodawczym Makau jest Zgromadzenie Ustawodawcze, w skład którego wchodzi 29 członków (12 wybieranych w wyborach powszechnych, 10 w wyborach pośrednich i siedmiu mianowanych przez szefa administracji)[35]. Do głosowania w wyborach bezpośrednich uprawnieni są wszyscy mieszkańcy, którzy mają stały pobyt w Makau oraz ukończyli 18. rok życia[36]. W wyborach pośrednich głosują organizacje zarejestrowane jako „organizacje wyborcze” oraz trzystuosobowy komitet wyborczy[37]. Oryginalna struktura systemu prawnego opierająca się w dużej mierze na prawie portugalskim i portugalskim systemie prawa cywilnego nie została zmieniona po 1999 roku. Terytorium posiada własny system sądowniczy z Sądem Najwyższym. Sędziowie są wybierani przez komitet i szefa administracji. W sądach mogą pracować także zagraniczni sędziowie[38].
System sądowniczy w Makau jest trójstopniowy, dzieli się na Sąd Pierwszej Instancji, Sąd Drugiej Instancji i Sąd Najwyższy[39]. W lutym 2009 roku Zgromadzenie Ustawodawcze uchwaliło projekt ustawy o bezpieczeństwie oparty na przepisach dotyczących bezpieczeństwa, które uprzednio wprowadzono w Hongkongu i z których później się wycofano[40]. Zwolennicy demokracji wyrażali obawy, że nadmierne prerogatywy, które nadawał projekt ustawy, mogą doprowadzić do nadużyć. Obawy te wzmogły się, kiedy kilku prominentnym działaczom na rzecz demokracji z Hongkongu odmówiono prawa wjazdu do Makau w okresie bezpośrednio poprzedzającym uchwalenie projektu[41].
Makau jest położone 60 km na południowy zachód odHongkongu i 145 km na południe odKantonu[42][43]. Terytorium specjalnego regionu administracyjnego obejmujepółwysep Makau (pow. 9,3 km²) oraz wyspyTaipa (6,33 km²) iColoane (8,07 km²) połączone ze sobą obszaremCotai, który powstał w wyniku prac osuszeniowych. Półwysep jest otoczony przez wodyestuariumRzeki Perłowej na wschodzie oraz odnogęrzekę Xi na zachodzie[43]. Na północy graniczy zespecjalną strefą ekonomicznąZhuhai w Chinach. Główne przejście graniczne pomiędzy Makau a Chinami znane jest po stronie Makau jakoPortas do Cerco, natomiast po stronie Zhuhai jako port Gongbei (chiń.拱北口岸; pinyinGǒngběi Kǒu’àn)[44].
Półwysep Makau był pierwotnie wyspą, leczmielizna łącząca ją z kontynentem stopniowo przekształciła się wprzesmyk i przekształciła wyspę w półwysep. Osuszanie lądu uczyniło z Makau obszar, na którym przeważają płaskie tereny[43]. Wzgórza zajmują ok. 20% powierzchni całkowitej specjalnego regionu administracyjnego. Najwyższym wzniesieniem jestAlto de Coloane na wyspie Coloane osiągające wysokość 170,6 m n.p.m. W niektórych miejscach występują silnie zdenudowane tarasy[42]. Dużaurbanizacja przyczyniła się do braku gruntów ornych, pastwisk czy lasów.
Makau leży w strefie wilgotnegoklimatu podzwrotnikowego, gdzie średnia wilgotność wynosi od 75% do 90%[45]. Występują sezonowe zmiany klimatu wywołanemonsunami i widoczne różnice w temperaturze pomiędzy latem a zimą. Średnia temperatura roczna w Makau wynosi +22,3 °C[46]. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperaturą +28,6 °C, natomiast najzimniejszym miesiącem jest styczeń, ze średnią temperaturą +14,5 °C[45].
Usytuowane w nadmorskim regionie południowej części Chin, Makau charakteryzuje się obfitymi deszczami, ze średnią sumąopadów wynoszącą powyżej 2000 milimetrów[47]. Jesień w Makau trwa od października do grudnia, jest wtedy ciepło i słonecznie, a wilgotność powietrza jest niska. Zima (od stycznia do marca) jest najczęściej sucha, ze względu na monsuny nad kontynentem azjatyckim, stosunkowo chłodna, ale słoneczna. Wilgotność zaczyna wzrastać wiosną, od kwietnia do czerwca, i w okresie letnim od lipca do września. Klimat staje się wtedy gorący i wilgotny z częstymi opadami deszczu i sporadycznymi tajfunami[45].
Podział Makau na gminy (municípios) i dzielnice (freguesias). Gminy zostały zlikwidowane 1 stycznia 2002
Makau podzielone jest na 7 dzielnic[49] (freguesias), odpowiadających dawnym parafiom. Sztucznie stworzony regionCotai nie został do tej pory przypisany do żadnej z dzielnic ani nie wydzielono na jego obszarze nowej[50].
Nazwa portugalska
Nazwa chińska
Mapa
Freguesia de Nossa Senhora de Fátima
花地瑪堂區 (Huādìmǎ tángqū)
Freguesia de Santo António
聖安多尼堂區 (Shèng’ānduōní tángqū)
Freguesia de São Lázaro
望德堂區 (Wàngdé tángqū)
Freguesia da Sé
大堂區 (Dà tángqū)
Freguesia de São Lourenço
風順堂區 (Fēngshùn tángqū)
Freguesia de Nossa Senhora do Carmo
嘉模堂區 (Jiāmú tángqū)
Freguesia de São Francisco Xavier
聖方濟各堂區 (Shèngfāngjìgè tángqū)
Dawniej Makau posiadało także dwie jednostki administracyjne wyższego rzędu, noszące nazwę gmin (municípios): Concelho de Macau(澳門市) i Concelho das Ilhas (海島市). Zostały one zlikwidowane z dniem 1 stycznia 2002 roku[51].
Makau jestnajgęściej zaludnionym obszarem na świecie, o gęstości zaludnienia wynoszącej 18 380 osób na kilometr kwadratowy w 2009 roku[52]. 95% populacji Makau stanowią Chińczycy; kolejne 2% to ludność pochodzenia portugalskiego i/lub chińsko-portugalskiego. Według spisu ludności z 2006 roku 47% mieszkańców urodziło się w Chinach kontynentalnych, z czego 74,1% w prowincjiGuangdong i 15,2% w prowincjiFujian. 42,5% mieszkańców urodziło się w Makau, a w Hongkongu, na Filipinach i w Portugalii odpowiednio 3,7%, 2,0% oraz 0,3%[53].
Wzrost liczby ludności Makau spowodowany jest głównie przez napływ imigrantów z Chin kontynentalnych i zagranicznych pracowników, ponieważ przyrost naturalny Makau jest jednym z najniższych na świecie[54]. Według ostatnich badań przeprowadzonych przez amerykańskąCentral Intelligence Agency (CIA), Makau znajduje się w czołówce państw pod względemoczekiwanej długości życia, ze średnim wynikiem 84,38 lat[55]. W Makau notuje się również jedną z najniższych wartościwspółczynnika umieralności niemowląt na świecie[56].Największą liczbę zagranicznych pracowników (98 505) odnotowano w drugim kwartale 2008 roku, co stanowiło ponad 25% siły roboczej Makau[57]. Niektórzy lokalni pracownicy uskarżają się na brak miejsc pracy ze względu na napływ taniej siły roboczej z zagranicy oraz na problem nielegalnej pracy[58]. Kolejną kwestią są rosnące różnice w dochodach mieszkańców.Współczynnik Giniego, który stosuje się do liczbowego wyrażania nierównomiernego rozkładu dóbr, w szczególności nierównomiernego rozkładu dochodu (niska wartość oznacza mniejsze nierówności w dochodach), wzrósł w Makau z 0,43 w 1998 do 0,48 w 2006; to więcej niż w pobliskich regionach, np. Chinach kontynentalnych (0,447),Korei Południowej (0,316) orazSingapurze (0,425)[59].
Dialekt języka portugalskiego jest zbliżony do europejskiego portugalskiego. Inne języki, takie jak mandaryński, angielski ihokkien są używane tylko przez niektóre lokalne społeczności[61].Kreolskim językiem Makau, znanym głównie jakoPatuá, wciąż posługuje się kilkudziesięciu mieszkańców[62].
Większość ludności chińskiej wyznaje tradycyjne religie chińskie, które są połączeniembuddyjskich,konfucjańskich itaoistycznych praktyk religijnych. W Makau istnieje spora wspólnota chrześcijańska,katolicy iprotestanci stanowią odpowiednio 7% i 2% populacji regionu. Ponadto 17% mieszkańców wyznajebuddyzm mahajany[63].
Struktura religijna kraju w 2010 roku wedługPew Research Center[64][65]:
Makau nocą, widok z jeziora Nam VanWieża telewizyjna i most Sai Van
Gospodarka Makau opiera się przede wszystkim naturystyce; 14,6% wszystkich pracowników jest zatrudnionych w hotelach i restauracjach, a 10,3% pracuje w branży hazardowej[61]. Wraz z powstawaniem nowych kasyn, hoteli itp., spada zatrudnienie w przemyśle, przez co rząd stara się ściągać pracowników z sąsiednich regionów. Liczba osób odwiedzających Makau wyniosła w 2010 roku prawie 25 mln z czego ponad 50% wszystkich turystów stanowili Chińczycy z Chin kontynentalnych, a niespełna 30% to turyści z Hongkongu[66]. W 2015 roku Makau odwiedziło 14,308 mln turystów (1,8% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 31,303 mlddolarów[67].
Ważnymi dziedzinami gospodarki Makau są: nastawiona na eksport produkcja odzieży i tekstyliów, bankowość i pozostałe usługi finansowe[6]. Przemysł odzieżowy dostarcza ok. trzech czwartych całego dochodu pochodzącego z eksportu. Szacuje się, że hazard i branża hotelarsko-turystyczna stanowi ponad 50%PKB Makau oraz 70% wszystkich dochodów rządu Makau.
Makau jest członkiem założycielemŚwiatowej Organizacji Handlu i utrzymuje stosunki gospodarczo-handlowe z ponad 120 państwami i regionami, a w szczególności zUnią Europejską ikrajami portugalskojęzycznymi; Makau należy też doMiędzynarodowego Funduszu Walutowego[68].Bank Światowy klasyfikuje gospodarkę Makau jako wysoce rozwiniętą[69];PKB na jednego mieszkańca wyniosło w 2009 roku 38 968 dolarów amerykańskich[70]. W 1999 roku, po przekazaniu Makau, nastąpił gwałtowny wzrost liczby turystów z kontynentalnej części Chin, spowodowany zmniejszeniem ograniczeń w podróżowaniu. Wraz z liberalizacją rynku gier i hazardu w Makau, który jest źródłem znaczących inwestycji, zanotowanowzrost gospodarczy w latach 2001–2006, wynoszący ok. 13,1% rocznie[71].
Ważnym elementem gospodarki specjalnego regionu administracyjnego jest hazard. Od 1962 roku branża hazardowa w Makau obsługiwana była tylko i wyłącznie przez należącą doStanleya Ho spółkęSociedade de Turismo e Diversões de Macau, która uzyskała od rządu monopol na prowadzenie kasyn. Monopol zakończył się w 2002 roku. Od tego momentu do Makau zaczęli ściągać zagraniczni operatorzy kasyn. Rząd Makau zagwarantował koncesje na prowadzenie działalności hazardowej sześciu spółkom: Sociedade de Turismo e Diversões de Macau, Wynn Resorts, Las Vegas Sands, Galaxy Entertainment Group, spółce MGM Mirage z Pansy Ho (córką Stanleya Ho) oraz spółce Melco z Publishing and Broadcasting Limited[72]. Wraz z napływem zagranicznego kapitału i turystów z Chin (Makau jest jedynym miejscem w Chińskiej Republice Ludowej, gdzie obywatele mogą legalnie uprawiać hazard[73]) Makau stało się największym centrum hazardu na świecie[74].
Makau jest również centrum finansowym irajem podatkowym zportem wolnocłowym bez ograniczeń dewizowych[75][76]. Instytucją sprawującą nadzór finansowy jest Autoridade Monetária de Macau (ang.Monetary Authority Macau)[77], natomiast Instituto de Promoção do Comércio e do Investimento de Macau (ang.Macau Trade and Investment Promotion Institute) świadczy usługi w zakresie inwestycji w Makau[78].
Zgodnie z zapisami w Ustawie Zasadniczej Makau, przy sporządzaniu budżetu rząd zobowiązany jest dążyć do osiągnięcia równowagi budżetowej i uniknąć deficytu. Wszystkiedochody budżetowe Makau zarządzane są przez sam region i nie są przekazywane do budżetu państwowego ChRL. Rząd ChRL nie pobiera również w Makau żadnych podatków[79].
Riksze stanowiły niegdyś jeden z głównych środków transportu w Makau, jednak obecnie wykorzystywane są tylko do zwiedzania
Specjalny region administracyjny posiadał w 2009 roku ponad 300 km dróg asfaltowych[80]. W Makau, w przeciwieństwie do Chin kontynentalnych, obowiązujeruch lewostronny. Istnieje dobrze rozwinięta sieć transportu publicznego łączącapółwysep Makau,Cotai, wyspęTaipa i wyspęColoane. Autobusy i taksówki stanowią w Makau główny środek transportu publicznego. Komunikację autobusową w Makau obsługują dwa przedsiębiorstwa – Transmac (Transportes Urbanos de Macau) i Sociedade de Transportes Colectivos de Macau (dawniej Companhia deTransporte de Passageiros entre Macau e as Ilhas)[81]. W Makau dostępne są takżeriksze, jednak najczęściej wykorzystuje się je do celów turystycznych.
Makau posiada trzy główne porty. Znajdujący się na wschodnim wybrzeżu półwyspu Porto Exterior obsługuje przede wszystkim promy. Położony na zachodnim wybrzeżu półwyspu Makau Porto Interior pełni funkcję portu przeładunkowego. Działa tam także terminal promowy, jednak mogą go użytkować tylko przewoźnicy posiadający specjalną licencję. Ponadto na wyspie Coloane funkcjonuje port Ka Ho z nabrzeżem kontenerowym i terminalem paliwowym[82].
Transport dla pasażerów podróżujących między Makau a Hongkongiem i Chinami kontynentalnymi oferują trzy terminale promowe – Porto Exterior, Taipa i Porto Interior[83]. Do Hongkongu iShenzhen można dotrzeć także helikopterem zheliportu Makau-Terminal Promowy[84].
W Makau funkcjonuje jednolotnisko międzynarodowe, położone na wschodnim krańcu wyspy Taipa. Lotnisko stanowiło niegdyś miejsce przesiadki dla osób lecących z Chin naTajwan, ale wraz z wprowadzeniem bezpośrednich lotów między tymi dwoma regionami, ruch pasażerski w tym zakresie zmalał[85][86]. Port jest głównym węzłem dla linii lotniczychAir Macau orazViva Macau. W 2008 roku lotnisko obsłużyło ok. 5 milionów pasażerów i odprawiono na nim 100 tysięcy ton cargo[87].
W Makau edukacja obowiązkowa trwa 15 lat (obejmuje 3 lata przedszkola, 6 lat szkoły podstawowej oraz 6 lat szkoły średniej) i jest bezpłatna[89].
Makau nie posiada własnego systemu edukacji powszechnej; szkoły podstawowe i średnie stosują brytyjski, chiński lub portugalski system oświaty. W 2009 roku w regionie funkcjonowało 10 uczelni wyższych, z czego 4 publiczne, w tym największy, założony w 1981 rokuUniwersytet Makau[90]. WedługProgramu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów, międzynarodowego badania koordynowanego przezOECD, którego celem jest uzyskanie danych o umiejętnościach uczniów powyżej 15 roku życia, Makau zostało sklasyfikowane w 2006 odpowiednio na piątym i szóstym miejscu w rozumowaniu w naukach przyrodniczych i rozwiązywaniu problemów[91]. Niemniej poziom wykształcenia w Makau jest niski w porównaniu z innymi regionami o wysokim dochodzie. Według spisu ludności 2006 tylko 51,8% mieszkańców powyżej 14 roku życia ma wykształcenie średnie, a 12,6% wykształcenie wyższe. Wskaźnikanalfabetyzmu w regionie wynosi 6,5%. Analfabetami są głównie osoby starsze w wieku powyżej 65 lat; wśród młodszych mieszkańców, np. w przedziale wiekowym 15–29 lat, wskaźnik analfabetyzmu wynosi mniej niż 1%[53].
Jak zapisano wUstawie zasadniczej, w rozdziale VI art. 121, rząd Makau powinien prowadzić własną politykę edukacyjną, włączając w to politykę dotyczącą systemu oświaty i jego zarządzania, języka nauczania, przydziału środków finansowych, systemu egzaminacyjnego, kwalifikacji edukacyjnych i przyznawania stypendiów, w celu wspierania rozwoju edukacji. Rząd powinien również, zgodnie z prawem, stopniowo wprowadzać system obowiązkowej edukacji. Organizacje wspólnotowe i osoby fizyczne, zgodnie z prawem, mogą podjąć różnego rodzaju przedsięwzięcia edukacyjne[9].
Makau obsługiwane jest przez jeden główny szpital publiczny (Szpital Conde S. Januário) i jeden główny szpital prywatny (Szpital Kiang Wu), oba leżące na półwyspie Makau, a także przez szpital uniwersytecki wCotai, zwany Szpitalem Uniwersytetu Nauki i Technologii. Poza szpitalami, na terenie Makau działa wiele ośrodków zdrowia, które świadczą mieszkańcom bezpłatną, podstawową opiekę medyczną. Możliwe są tam również konsultacje w zakresietradycyjnej medycyny chińskiej[92].
W Makau nie istnieje żadna uczelnia medyczna, więc wszystkie osoby chcące otrzymać wykształcenie i kwalifikacje medyczne muszą kształcić się poza Makau. Lokalne pielęgniarki są szkolone w Instytucie Politechnicznym Makau i SzkolePielęgniarstwa Kiang Wu[93][94].
Biuro Zdrowia Makau odpowiada za koordynację działań między organizacjami publicznymi i prywatnymi w obszarzezdrowia publicznego oraz zapewnianie mieszkańcom podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej, jak również zapobieganie chorobom i promocję zdrowia[95]. W roku 2001 założono Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób Makau, które monitoruje funkcjonowanie szpitali, ośrodków zdrowia, a także centrumtransfuzji krwi w Makau. Centrum zajmuje się także profilaktyką chorób dotykających ludność, określaniem wytycznych dla szpitali i prywatnych podmiotów świadczących opiekę zdrowotną oraz wydawaniem licencji medycznych[96].
Posąg Guanyin – połączenie tradycyjnego wizerunku boginiGuanyin iMatki Bożej
Wzajemne mieszanie się chińskiej i portugalskiej kultury oraz różnych tradycji religijnych przez ponad cztery wieki spowodowało, że w Makau obchodzi się i organizuje wiele świąt i festiwali. Największym wydarzeniem roku jest odbywające się w listopadzieGrand Prix Makau[97], kiedy główne ulice na półwyspie Makau zamieniane są w tor wyścigowy. Innymi corocznymi imprezami są festiwal sztuki (Macau Arts Festival) organizowany w marcu[98], międzynarodowy konkurs fajerwerków (International Fireworks Display Contest) we wrześniu[99], międzynarodowy festiwal muzyki (International Music Festival) w październiku i/lub listopadzie[100] oraz maraton międzynarodowy (Macau International Marathon) w grudniu[101].
Najważniejszym tradycyjnym świętem jestchiński Nowy Rok, który obchodzony jest zazwyczaj pod koniec stycznia lub na początku lutego[102][103]. W lutym, w świątyni Pou Tai Un, na wyspie Taipa odbywa się święto Tou Tei, boga ziemi. Również w lutym odbywa się katolicka procesja Męki Pańskiej, która przemierza drogę z kościoła Igreja de Santo Agostinho do katedry Igreja da Sé[103].
Świątynia A-Ma ku czci bogini Mazu jest odwiedzana przez wielu wiernych podczas festiwalu A-Ma w kwietniu. W maju dużą popularnością cieszy się oglądanie tańca smoków na Festiwalu Pijanego Smoka lub rzeźb Buddy na Festiwalu Mycia Buddy. W tym samym czasie, we wsi Coloane obchodzi się świętotaoistycznego boga Tan Gonga (kant.Tam Kung)[103]. W czerwcu organizowany jest Festiwal Smoczych Łodzi na jeziorze Nam Van, a na przełomie sierpnia i września odbywa się Festiwal Głodnych Duchów. Wszystkie wydarzenia i uroczystości w roku kończą się wraz z Przesileniem Zimowym w grudniu[101].
Lokalna kuchnia stanowi połączenie kuchnikantońskiej iportugalskiej[104]. Wiele unikatowych potraw jest wynikiem mieszanek przyprawowych, których używali mieszkający w Makau Portugalczycy w celu przyrządzenia europejskich dań. W skład owych mieszanek wchodziły przyprawy i składniki z Europy, Ameryki Południowej, Afryki, Indii i Azji Południowo-Wschodniej, jak również lokalne chińskie produkty. Zazwyczaj do dań z Makau dodaje się różne przyprawy i aromaty, m.in.kurkumę,mleko kokosowe,cynamon, czybacalhau, które nadają jedzeniu odpowiedni smak i zapach[105]. Do najbardziej znanych potraw można zaliczyćGalinha à Portuguesa (kurczak po portugalsku),Galinha à Africana (kurczak po afrykańsku),Bacalhau, krewetki chili orazsmażony w ruchu krab curry. W Makau popularne są także bułeczki z kotletami, mleko imbirowe i tarta jajeczna po portugalsku[106].
W Makau zachowało się dużo historycznych budynków.Zabytkowe centrum Makau, które obejmuje około dwudziestu pięciu zabytków i placów, zostało oficjalnie wpisane nalistę światowego dziedzictwa UNESCO w dniu 15 lipca 2005 roku, podczas 29. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, która odbyła się wDurbanie, w Republice Południowej Afryki[107].
Do najpopularniejszych sportów uprawianych w Makau zalicza siępiłkę nożną,lekkoatletykę,siatkówkę ihokej na rolkach. Popularne są także wyścigi psów i koni[109]. Najważniejszym wydarzeniem sportowym jest organizowane corocznieGrand Prix Makau rozgrywane w listopadzie na ulicznym torzeGuia Circuit na półwyspie Makau. Podczas Grand Prix odbywają się nie tylko wyścigi samochodowe (m.in.Formuła 3), ale także motocyklowe[110]. Dużym zainteresowaniem cieszą się także organizowane w czerwcu, coroczne międzynarodowe wyścigi smoczych łodzi na jeziorzeNam Van[111], sierpnioweGrand Prix w piłce siatkowej kobiet[112] i międzynarodowy maraton, który odbywa się w listopadzie lub grudniu, nieprzerwanie od 1981 roku[113].
Specjalny region administracyjny dysponuje rozwiniętą infrastrukturą sportową. Największym obiektem sportowym jest halaMacau East Asian Games Dome (140 tys. m²) na obszarze Cotai, która powstała specjalnie na Igrzyska Azji Wschodniej w 2005 roku. Obok hali znajdują się korty tenisowe, strzelnica i kręgielnia. Na wyspie Taipa mieści się kompleks olimpijski ze stadionem wielofunkcyjnymEstádio Campo Desportivo, halami i pawilonami sportowymi oraz pływalnią. Na wyspie Coloane znajdują się pole golfowe i tor gokartowy o długości 1,2 km. Na półwyspie Makau znajdują się pojedyncze, nieduże kompleksy sportowe oraz jezioro Nam Van z wydzielonymi torami o długości 500 m, na którym rozgrywane są wyścigi smoczych łodzi[123].
↑Jak wynika z napisu w języku chińskim na godle Makau, zapisów wUstawie Zasadniczej Makau i informacji zoficjalnej strony Rządu Makau, pełna nazwa terytorium powinna brzmieć „Specjalny Region Administracyjny Chińskiej Republiki Ludowej Makau”, jednakże dopuszcza się również użycie nazw „Specjalny Region Administracyjny Makau” oraz „Makau”.
↑Miguel Senna Fernandes: Maquista chapado: vocabulary and expressions in Macao’s Portuguese creole. Makau: Instituto Cultural de Macau, 2004.ISBN 978-99937-0-069-2. (port.). Brak numerów stron w książce
↑SS-Introduction. Government Macao Special Administrative Region Health Bureau. [dostęp 2010-02-14]. [zarchiwizowane ztego adresu (2012-11-14)]. (ang.).
S.S. Chan: The Macau Economy. Macau: Publications Centre, University of Macau, 2000.ISBN 99937-26-03-6. (ang.). Brak numerów stron w książce
Feng Bangyan (馮邦彥): Aomen gai lun (澳門槪論). Xianggang (香港): San lian shudian (Xianggang) youxian gongsi (三聯書店 (香港) 有限公司), 1999.ISBN 962-04-1642-2. (chiń.). Brak numerów stron w książce
Jorge A.F. Godinho: Macau business law and legal system. Hong Kong: LexisNexis, 2007.ISBN 978-962-8937-27-1. (ang.). Brak numerów stron w książce
Zhidong Hao: Macau History and Society. Hong Kong: Hong Kong University Press, 2011.ISBN 978-988-8028-54-2. (ang.). Brak numerów stron w książce
Macao Yearbook 2009. Macao: Government Information Bureau of the Macao Special Administrative Region, 2009.ISBN 978-99937-56-15-6. (ang.). Brak numerów stron w książce
