Makak berberyjski
| Macaca sylvanus[1] |
| (Linnaeus, 1758) |
|
 |
| Systematyka |
| Domena | eukarionty |
|---|
| Królestwo | zwierzęta |
|---|
| Typ | strunowce |
|---|
| Podtyp | kręgowce |
|---|
| Gromada | ssaki |
|---|
| Podgromada | żyworodne |
|---|
| Infragromada | łożyskowce |
|---|
| Rząd | naczelne |
|---|
| Podrząd | wyższe naczelne |
|---|
| Nadrodzina | koczkodanowce |
|---|
| Rodzina | koczkodanowate |
|---|
| Podrodzina | koczkodany |
|---|
| Plemię | Papionini |
|---|
| Rodzaj | makak |
|---|
| Gatunek | makak berberyjski |
|---|
| Synonimy |
|---|
- Simia sylvanusLinnaeus, 1758[2]
- Simia inuusLinnaeus, 1766[3]
- Simia Silvanus[a]:von Schreber, 1774[4]
- Simia Siluanus[b]Erxleben, 1777[5]
- Simia anomalaLink, 1795[6]
- Simia Pithecia[c]Link, 1795[6]
- Simia pithecusvon Schreber, 1797[7]
- Simia Silvanus[a]:Goldfuss, 1809[8]
- Simia CynopisGoldfuss, 1809[8]
- Lasiopyga ecaudisIlliger, 1811[9]
- Inuus ecaudatusÉ. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[10]
- Cynocephalus inuus, var. αnatatoriusG. Fischer, 1813[11]
- Simia Innuus[d]:Wagler, 1830[12]
- Inuus macacusRüppell, 1835[13]
- Macacus magotisC.H. Smith, 1842[14]
- Pithecus pygmaeusReichenbach, 1863[15]
- Macacus trarensisPomel, 1892[16]
- Macacus proinuusPomel, 1897[17]
|
|
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] |
|
| Zasięg występowania |
 |
|
|
|
Makak berberyjski[19], magot[20], makak magot[21] (Macaca sylvanus) –gatunekssakanaczelnego zpodrodzinykoczkodanów (Cercopithecinae) w obrębierodzinykoczkodanowatych (Cercopithecidae).
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadaminazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnikKarol Linneusz w 10. edycjiSystema Naturae, uznawanej za począteknomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwęSimia sylvanus[2].Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Afryka i Cejlon (łac. Habitat in Africa, Zeylona)[2], poprawione w 1913 roku przezDaniela Girauda Elliota na Afrykę[22], ograniczone w 1939 roku przezGlovera Morrilla Allena do wybrzeża „Berberii”, wAfryce Północnej[23][24][25]. Linneusz swój opis oparł na wcześniejszym wydaniuSystema Naturae oraz na pracach innych autorów[2].
M. sylvanus jest uważany za najwcześniejszą odnogędrzewa filogenetycznego rodzajuMacaca i jest wyjątkowy, ponieważ jest jedynym makakiem żyjącym w Afryce i jedynym makakiem ze szczątkowym lub całkowicie pozbawionym ogona[26]. Badania genetyczne wykazały, że populacje z Maroka i Algierii różnią się od siebie i mogły się rozdzielić około 1,6 miliona lat temu[26].
AutorzyIllustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson zagatunek monotypowy[26].
- Macaca:port. macaca, rodzaj żeński odmacaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowaMacaquo oznaczającego wKongu makaka i została zaadoptowana przezBuffona w 1766 roku[27].
- sylvanus: w mitologii rzymskiejSylvanus lub Silvanus był bogiem lasu, utożsamianym z Panem[28].
Makak berberyjski występuje na obszarach górskich wMaroku (Rif,Atlas Wysoki iŚredni) orazAlgierii (KabyliaWielka iMała); historycznie występował również w zachodniejTunezji[26]. Niewielka, półdzika kolonia funkcjonuje naGibraltarze. Jest to jedyna populacja małp występująca wEuropie[20] (patrz:magoty gibraltarskie). Niewykluczone, że została tamintrodukowana[20][18].
Makak berberyjski jest małpą średniej wielkości o silnej budowie ciała. Długość ciała (bez ogona) 55,7–63,4 cm, długość szczątkowego ogona 0,4–2,2 cm; masa ciała 9,9–14,5 kg[29][30]. Sierść w części grzbietowej wybarwiona jest na kolor żółtawobrunatny, zaś w części brzusznej jest jaśniejsza[20]. Futro jest grube i gęste[31].
Makak berberyjski zamieszkuje skaliste okolice, wzgórza i lasy do wysokości 2000 mn.p.m. Wiedzie dzienny tryb życia. Żyje w stadach liczących do 20 osobników. Jest zwierzęciem silnym, walecznym. W starciu z psem może go pokonać i zabić. Umie pływać. Makak berberyjski osiąga dojrzałość płciową w wieku około 4 lat. Po trwającej około pół roku ciąży samica rodzi 1–2 młodych. W niewoli osiąga wiek ponad 30 lat[20]. Żywi się roślinami trawiastymi, jagodami, nasionami, ziołami,owadami i skorpionami. Tworzą duże grupy z wieloma samcami, średni 43 do 70 osobników na km². Przewodnikiem stada jest zawsze dojrzały samiec, który w czasie żerowania stada zajmuje punkt obserwacyjny na wzniesieniu i czuwa nad bezpieczeństwem grupy.
Makak berberyjski jestgatunkiem zagrożonymwyginięciem (EN –ang. endangered)[18], wMaroku znajduje się pod ochroną; liczebność szacowana jest od 9 do 17 tysięcy osobników w Maroku i około 5 tys. wAlgierii. Całkowita populacja na świecie wynosi od 12 do 21 tysięcy[32]. Obecnie magot nie stanowi już obiektu polowań, jednak liczebność tego gatunku nie wzrasta.
- ↑abNiepoprawna późniejsza pisowniaSimia sylvanusLinnaeus, 1758.
- ↑Nieuzasadniona poprawkaSimia sylvanusLinnaeus, 1758.
- ↑MłodszyhomonimSimia pitheciaLinnaeus, 1766.
- ↑Niepoprawna późniejsza pisowniaSimia inuusLinnaeus, 1766.
- ↑Macaca sylvanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑abcdC. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 25. (łac.).
- ↑C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 35. (łac.).
- ↑von Schreber 1774–1797 ↓, s. iv.
- ↑J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 11. (łac.).
- ↑abJ.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 60. (niem.).
- ↑von Schreber 1774–1797 ↓, s. iv.b.
- ↑abG.A. Goldfuss: Vergleichende Naturbeschreibung der Säugethiere. Erlangen: altherschen Kunst- und Buchhandlung, 1809, s. 53. (niem.).
- ↑J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 68. (łac.).
- ↑É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 100, 1812. (fr.).
- ↑J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsk, 1813, s. 539. (łac.).
- ↑J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 5. (niem.).
- ↑Säugethiere. W: E. Rüppell: Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. S. Schmerber: Frankfurt am Main, 1835–1840, s. 8. (niem.).
- ↑Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W.H. Lizars, 1842, s. 103. (ang.).
- ↑H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 145. (niem.).
- ↑A.N. Pomel. Sur un macaque fossile des phosphorites quatemaires de l’Algerie, Macacus trarensis. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences”. 115, s. 160, 1892. (fr.).
- ↑A.N. Pomel: Paléontologie Monographies. Singe et Homme. Alger: P. Fontana, 1896, s. 5, seria: Carte Géologique de l’Algérie. (fr.).
- ↑abcJ.J. Wallis J.J. i inni,Macaca sylvanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-18] (ang.).
- ↑Nazwy polskie za:W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48.ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑abcdeK. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 181, seria: Mały słownik zoologiczny.ISBN 83-214-0637-8.
- ↑Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113.ISBN 83-01-14344-4.
- ↑D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 2: Anthropoidea: Aotus to Lasiopyga. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 1–382, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).
- ↑G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 156, 1939. (ang.).
- ↑D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): SpeciesMacaca sylvanus. [w:]Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].
- ↑N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca sylvanus (Linnaeus, 1758). [w:]ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-16]. (ang.).
- ↑abcdC.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220.ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑Palmer 1904 ↓, s. 391.
- ↑Palmer 1904 ↓, s. 654.
- ↑D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 629.ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 143.ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑magot, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-06-25] .
- ↑C. Michael Hogan (2008) Barbary Macaque: Macaca sylvanus, GlobalTwitcher.com. [dostęp 2009-01-26]. [zarchiwizowane ztego adresu (2009-08-31)].
Identyfikatory zewnętrzne:
