Juliusz Waleriusz Majorian (Iulius Valerius Maiorianus) urodził się prawdopodobnie około 420 roku wGalii, w sławnej rodzinie bogatych posiadaczy ziemskich, z wojskowymi tradycjami. Jego dziadek pełnił funkcję naczelnika wojsk wIliricum zaTeodozjusza Wielkiego, a ojciec zarządzał kasą wojskową w czasachAecjusza. Majorian już w wieku kilkunastu lat, walczył pod rozkazami tego wybitnego wodza, wyróżniając się podczas walk z plemionamiWizygotów iFranków. W latach 40. młody Majorian u boku Aecjusza brał udział w tłumieniu powstaniabagaudów. Obronił wtedy zagrożone miastoTours. Zaprzyjaźnił się wówczas z barbarzyńskim wodzem w służbieRzymu,Flawiuszem Rycymerem i późniejszym naczelnym dowódcą wojsk rzymskich na terenie Galii –Egidiuszem[1].
Około 450 roku Majorian zrezygnował z kariery wojskowej i osiadł w swoich galijskich dobrach ziemskich. Przyczyną tej decyzji były prawdodpodbnie intrygi niechętnej mu żonyAecjusza – Pelagii, która obawiała się, aby cieszący się sympatią i poparciem zwierzchnika Majorian nie zajął miejsca przewidzianego synowi Aecjusza – Gaudencjuszowi. Powrót do świata wojska i wielkiej polityki nastąpił po zabiciu Aecjusza przez cesarzaWalentyniana III we wrześniu 454 roku. Wówczas to władca mianował Majorianakomesemdomestyków (comes domesticorum), czyli dowódcą cesarskich oddziałów przybocznych. Po śmierci Walentyniana III wdowa po cesarzu –Eudoksja planowała uczynić Majoriana nowym władcą. Cesarzem został jednakPetroniusz Maksymus. Po jego kilkudziesięciodniowym panowaniu, purpurę przywdziałAwitus (Flavius Eparchius Avitus). Do upadku tego cesarza przyczynił się Majorian we współpracy zRycymerem. Obaj zbuntowani wodzowie pokonali wojska Awitusa w bitwie pod Placencją, w 17/18 października 456 roku, a jego samego wzięli do niewoli i przymusowo wyświęcili na biskupa Placencji[2][3].
Wobec braku cesarza zachodniego władcą stawał się automatycznie cesarz wschodniLeon I, który 28 lutego 457 roku mianował Rycymera patrycjuszem, a Majoriana naczelnikiem obu rodzajów wojsk zachodniorzymskich. Tymczasem 1 kwietnia zebrane w okolicachRawenny wojsko obwołało Majoriana cezarem[4]. On jednak nie przyjął ofiarowanej purpury, zadowalając się jedynie stanowiskiem naczelnika wojsk. Na objęcie najwyższej w państwie jako august władzy zgodził się dopiero 28 grudnia pod wpływem próśb senatu i wojska. Nowy imperator do listopada 458 roku przebywał w Rawennie, wydając kilkanaścieedyktów (zachowały się teksty 4). Pierwszy z datą11 stycznia 458 roku był swego rodzaju „exposé”[5][6]. Oto jego tekst:
Wasz wybór, dostojni senatorowie, i decyzja naszej dzielnej armii, uczyniły mnie waszym cesarzem. Oby życzliwe bóstwo wzięło mnie w opiekę, aby plany i dokonania moich rządów służyły waszej korzyści i dobru publicznemu! Nie ubiegałem się wcale o tron, lecz uległem prośbom; nie wypełniłbym też obowiązków obywatela, gdybym kierując się niewdzięcznością odmówił dźwigania tych trudów, jakie nałożyło na mnie państwo. Pomóżcie więc władcy, którego powołaliście; dzielcie z nim obowiązki, które ustanowiliście; oby nasze wspólne zabiegi zapewniły szczęście cesarstwu, które przyjąłem z waszych rąk. Bądźcie pewni, że sprawiedliwość odzyska teraz dawną siłę, i że cnota będzie nie tylko wolna od prześladowań, ale i nagradzana. Niech nikt, prócz samych donosicieli, nie boi się donosów, które zawsze jako poddany potępiałem, a jako władca będę surowo karał. Czujność moja i patrycjusza Rycymera, kierować będzie wszelkimi sprawami wojska i zapewni bezpieczeństwo światu rzymskiemu, który ocaliliśmy od poczynań obcych i krajowych wrogów.
Cesarz, który wśród ruin rzymskiego świata wskrzesił starodawny język prawa i wolności, jakiego nie wyparłby sięTrajan, musiał tę wielkoduszność czerpać z własnego serca, skoro nie skłaniały do niej ani obyczaje jego czasów, ani przykład poprzedników.
Inne edykty dotyczyły między innymi obowiązku przyjmowania dobrej jakości monety plemion barbarzyńskich, umorzenia zaległych podatków, ochrony przed dewastacją zabytkowych budowli Rzymu (mimo iż samcesarz prawdopodobnie nigdy nie był w tym mieście)[7][8].
W owych czasach najgroźniejszym wrogiem Rzymu było afrykańskie państwoWandalów, rządzone przezGenzeryka, który już raz zdobył i splądrował Rzym latem 455 roku. Majorian zrozumiał, że jedynym wyjściem jest likwidacja barbarzyńskiego państwa Genzeryka, które okupowało najbogatszą prowincję zachodniego imperium. W tym celu przystąpił do organizowania gigantycznej floty i armii inwazyjnej. Planując przyszłą konfrontację z Wandalami, w szeregi rzymskiej armii wcielał teżHunów i wojowników innych plemion barbarzyńskich[9][10].
Początkowo cesarz kontrolował tylko Italię. Nawet w rodzinnej prowincji cesarza, pod wpływem dążeń separatystycznych, nie chciano uznać nowego władcy. Do nielicznych wyjątków należał dawny przyjaciel Majoriana –Egidiusz. Do zajmowania nowych rzymskich terenów przystąpiliFrankowie,Wizygoci iBurgundowie. Ci ostatni latem 457 zajęli nawet przy entuzjazmie rzymskiej ludności (częste zjawisko w V wieku) jedno z największych tamtejszych miast – Lugdunum (obecnyLyon)[11][9]. Zrywając z polityką poprzednich cesarzy, którzy nie brali bezpośredniego udziału w kampaniach wojskowych, Majorian we współpracy ze swoim sekretarzem Piotrem odbił miasto zimą 458 roku i za sprzyjanie wrogom ukarał je potrójną daniną. Wkrótce jednak władca dał się przebłagać i karę odwołał dzięki wstawiennictwuSydoniusza Apollinarisa[9]. Sam Sydoniusz był cesarskim komesem Majoriana i napisał na jego cześć panegiryk (Carmen V)[12].
Na początku 458 (między styczniem a marcem) mianował Magnusa z Narbo prefektem Galii, który później był jegokomesem (comes) i w 460konsulem zwyczajnym (consul ordinarius). Powyższe awanse były świadectwem polityki Majoriana mającej na celu zjednanie sobie arystokracji galorzymskiej, która była mu niechętna po zamordowaniu Awitusa, wywodzącego się z Galii i tam obwołanego cesarzem[13].
Po odzyskaniu Lugdunum Majorian wiosną 459 wyruszył na ratunek miastuArelate, w którym bronił się jego przyjaciel Egidiusz dowódca wojsk rzymskich w Galii (magister militium Galliarum). Pokonał wojska Wizygotów pod Arelate. Ostatecznie udało się doprowadzić do ugody z Wizygotami, których królTeodoryk II odnowił sojusz z Cesarstwem i wycofał się z najechanych ziem[14]. Cesarz przebywał w Arelate od kwietnia 459 do kwietnia/maja 460 i w tym czasie miał też szansę zająć się osobiście na miejscu jako ostatni z cesarzy polityką wewnętrzną w Galii[15].
W 459 Majorian ustanowiłNepocjana dowódcą wojsk (magister militiae) wraz z komesemSunerykiem, który byłGotem. Ich zadaniem było opanowanie sytuacji w Hiszpanii, gdzie ekspansję podjęliSwebowie. W 460 ich wspólna gocka armia zaatakowała Swebów wGallecji i pokonała w bitwie podLucus Augusti (obecnieLugo). Suneryk podążył na południe i zajął miastoScallabis (obecneSantarem). Potem armia wycofała się doLuzytanii[16].
Ostatecznie w toku zwycięskich kampanii cesarz przywrócił w dużej mierze rzymską władzę w Hiszpanii i w Galii[9]. Po opanowaniu sytuacji w Galii cesarz był gotowy do konfrontacji z Wandalami. KronikarzProkopiusz twierdzi, że Majorian chcąc na własne oczy zobaczyć wroga, z którym miałby prowadzić wojnę, po przybraniu fikcyjnego imienia wyprawił się do Genzeryka jako swój własny poseł. Wiarygodność tego przekazu jest wątpliwa, świadczy jednak o tym jak wysoko Rzymianie oceniali odwagę i determinację tego cesarza.
W maju 460 roku Majorian ruszył wraz z wielką armią do miastaNowa Kartagina, w którym zgromadzona już była licząca około 300 okrętów flota, naSycylii zaś wódz rzymski Marcellinus szykował się do uderzenia oskrzydlającego. Zagrożony z obu stronGenzeryk w miejscu, gdzie spodziewał się desantu Majoriana, zastosowałtaktykę spalonej ziemi, w końcu poprosił o rozmowy pokojowe. Wierzący jednak w sukces desantu Majorian odmówił. Zdeterminowany Genzeryk przekupił cześć załóg stacjonujących w porcie okrętów i opanował lub zniszczył większość z nich. Majorian musiał przyznać się do porażki i podpisał układ pokojowy na niekorzystnych dla Imperium warunkach. Pokonany, ale nie załamany niepowodzeniem cesarz powrócił doArelate, gdzie urządził skromne igrzyska z okazji mijającego właśnie pięciolecia swego panowania[15]. W celu ulżenia skarbowi państwa, w drodze powrotnej do Rzymu, cesarz zdemobilizował armię, która miała walczyć zWandalami, i pozostawił przy sobie jedynie najbliższe, przyboczne oddziały[17][18].
W miejscowościDertona, mniej więcej w połowie drogi do Italii, drogę cesarskiemu orszakowi zastąpił wódz naczelnyRycymer, który wykorzystał niezadowolenie ludności spowodowane nieudaną, a kosztowną wyprawą władcy. Barbarzyńca miał przy sobie siły znacznie przewyższające liczebnie skromne wojska cesarskie. Cesarz dostał się do niewoli[19][20].
2 sierpnia 461 rokuRycymer brutalnie pozbawił go władzy. Po 5 dniach znęcania się i upokarzania rozkazał go ściąć[19], rozpuściwszy wcześniej pogłoskę o tym, jakoby były władca zmarł nadyzenterię.
Ciało Juliusza Waleriusza Majoriana spoczęło w skromnym marmurowym grobowcu, ale pamięć o cesarzu pozostała zwłaszcza wśród historyków bizantyńskich. Majorian był praktycznie jedynym z kilkunastu cesarzy zachodniorzymskich, którzy podjęli energiczne, konsekwentne i zdecydowane działania mające ocalić Rzym przed upadkiem.Aleksander Krawczuk wPoczcie cesarzy rzymskich pisze: „(...) upadek Majoriana był jeszcze jednym z ciosów godzących wówczas w sam byt cesarstwa zachodniorzymskiego. Postać jego bowiem bez zastrzeżeń zasługuje na szacunek. AErnest Stein, jeden z najwybitniejszych znawców historii późnego cesarstwa, twierdzi nawet, że choć wysiłki Majoriana były daremne, to jednak wart jest on podziwu jako ostatni w dziejach Zachodu rzymskiego prawdziwie wielki władca”[21].
Następcą Majoriana został z woli Rycymera w listopadzie 461 bezwolnyLibiusz Sewer[20].
Dawid Zołoteńki: Galia u schyłku panowania rzymskiego. Administracja cywilna i wojskowa oraz jej reprezentanci w latach 455–486. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2011, seria: Notus – Scripta Antiqua et Byzantina.ISBN 978-83-62261-34-5.
_pl.png)