Macierzanka tymianek, tymianek właściwy[4], macierzanka zwyczajna[5] (Thymus vulgarisL.) –gatunek rośliny należący do rodzinyjasnotowatych. W naturze rośnie w zachodniej części basenuMorza Śródziemnego – odHiszpanii, poprzez południowąFrancję po południoweWłochy[6][7], ale został szeroko rozprzestrzeniony i rośnie zdziczały także m.in. w Grecji[7] i Turcji[8]. Występuje w formacjach zwanychgarig itomillares[5], w miejscach suchych i skalistych[7], na podłożu zwykle wapiennym[6]. Jest uprawiany w wielu regionach świata. Zawieraolejek tymiankowy o działaniu bakterio- i grzybostatycznym, wykorzystywany leczniczo. Ziele tymianku wykorzystywane jest jakoprzyprawa do potraw mięsnych i z roślin strączkowych, zup, sałatek, służy także do aromatyzowania napojów alkoholowych[5].
- Pokrój
- W naturze roślina trwała –półkrzew (w dolnej części pędy drewnieją) dorastająca do 20–30 cm wysokości (w klimacie chłodniejszym roślina uprawiana jest jako roczna lub krótkowieczna bylina)[5].Łodygi są bardzo silnie rozgałęzione, zwykle prosto wzniesione, czasem rozpostarte[7], czterokątne, gęsto owłosione (szaro filcowate)[5], cała roślina ma kolor szarozielony[7].
- Liście
- Zimozielone[7].Ulistnienie naprzeciwległe, krótkoogonkowe, górne prawie siedzące. Blaszka podługowatojajowata, eliptyczna do równowąskiej, długości do 1,2 cm i 0,5 cm szerokości; całobrzega, podwinięta z obu stron, gruczołkowato kropkowana, spodem białojedwabista.
- Kwiaty
- Drobne, krótkoszypułkowe, osadzone w nibyokółkach w kątach liści, na szczytach pędów skupionych w kuliste lub owalne główki, w dole przerywane[7]. Kielich dzwonkowaty, dwuwargowy, pokryty sztywnymi włoskami, z 10–13 żyłkami[7].Korona dwuwargowa, z rurką krótszą od górnej wargi, biała do jasnofioletowej[7].
- Owoc
- Rozłupnia rozpadająca się na cztery jajowate, nieco spłaszczone rozłupki[5].
Pokrój
Owłosiona łodyga
Liście
Kwiaty
Liczbachromosomów u podgatunku nominatywnego wynosi2n=28, 30, zaś u podgatunkuaestivus 2n=58, 60[6].
Gatunek typowy rodzajumacierzankaThymus[9]. W obrębie rodzaju zaliczany do sekcjiThymus (jednej z 8 tradycyjnie wyróżnianych w rodzaju), a w jej obrębie do podsekcjiThymus (jednej z dwóch wyróżnianych w ramach sekcji), do której należy w sumie 9 gatunków[6].
W obrębie gatunku wyróżniane są dwa podgatunki[6]:
W naturze tworzy mieszańce zThymus funkii (T. ×lainziiSanchez Gomez, Fernandez Jimenez and Saez in Sanchez Gomez & Fernandez Jimenez),Thymus hyemalis,Thymus lacaitae (T. ×armuniaeR. Morales),Thymus leptophyllus (T. ×moralesiiMateo and M. B. Crespo in Mateo),Thymus loscosii (T. ×rubioiFont Quer),Thymus mastichina (T. ×eliasiiSennen and Pau in Sennen),Thymus mastigophorus (T. ×severianoiUribe-Echebarria),Thymus membranaceus (T. ×guerraeSaez and Sanchez Gomez in Saez, Sanchez Gomez and Morales),Thymus moroderi (T. ×carrioniSaez and Sanchez Gomez in Saez, Sanchez Gomez and Morales),Thymus piperella (T. ×josephi-ungeliMansanet and Aguilella),macierzanką zwyczajnąThymus pulegioides (T. ×carolipauiMateo and M. B. Crespo in Mateo),Thymus serpylloides (T. ×aitanaeMateo),Thymus zygis (T. ×monrealensisPau ex R. Morales)[6].
- Tymianek stosuje się jako aromatycznąprzyprawę. Dodawany jest do potraw mięsnych – pieczeni, wędlin, drobiu i pasztetów, do potraw z roślin strączkowych, zup, sałatek i marynat. Wykorzystywany jest także do aromatyzowania napojów alkoholowych –wódek i ziołowychlikierów (np.benedyktynki)[5].
- Roślina lecznicza. Olejek tymiankowy ma działanie bakterio- i grzybobójcze oraz wykrztuśne. Używa się go przy kaszlu, dolegliwościach gardła (kaszel, chrypka) do poprawiania apetytu, a także trawienia[10]. Zawarte w liściach substancje wykazują również działanie przeciwutleniające[11].
- Ze względu na swoje właściwości bakteriostatyczne olejek tymiankowy stosowany jest do przygotowania past do zębów, płukanek jamy ustnej i innych kosmetyków i preparatów do higieny osobistej[5].
Gatunek uprawiany jest w wielu krajach, w tym zwłaszcza w niemal całej Europie i Ameryce Północnej. Uprawy sięgają na północy nawet do 70° szerokości geograficznej (Norwegia iIslandia). Tradycyjnie największymi ośrodkami produkcji tymianku pozostawały kraje południa Europy: Hiszpania, Portugalia, Francja, Włochy, Grecja, Bułgaria, ale też Niemcy. Na kontynencie północnoamerykańskim obszary koncentrują się wKalifornii[5].
- ↑Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni,A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248,DOI: 10.1371/journal.pone.0119248,PMID: 25923521,PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F.,Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden,2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑Thymus vulgaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 485.ISBN 83-214-1305-6.
- ↑abcdefghiMarian Rejewski: Rośliny przyprawowe i używki roślinne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1992, s. 162-164.ISBN 978-83-09-01484-3.
- ↑abcdefRamon Morales: The history, botany and taxonomy of the genus Thymus. W: Thyme. Elisabeth Stahl-Biskup, Francisco Saez (red.). London, New York: Taylor & Francis, 2002, s. 1-43.ISBN 0-415-28488-0.
- ↑abcdefghiMarjorieM. Blamey MarjorieM.,Wild flowers of the Mediterranean,ChristopherCh. Grey-Wilson (red.), London: A & C Black, 2004, s. 398,ISBN 0-7136-7015-0 .
- ↑Musa Özcan, Jean-Claude Chalchat. Aroma profile of Thymus vulgaris L. growing wild in Turkey. „Bulg. J. Plant Physiol”. 30, 3-4, s. 68-73, 2004.
- ↑Thymus. [w:]Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-04-28].
- ↑GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni,Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005,ISBN 3-8331-1916-0,OCLC 271991134 .
- ↑Remigius Chizzola. Antioxidative Properties of Thymus vulgaris Leaves: Comparison of Different Extracts and Essential Oil Chemotypes. „J. Agric. Food Chem.”. 56. 16. s. 6897–6904.
Identyfikatory zewnętrzne:
%2c_Nationalpark_Hohe_Tauern.jpg)
