Ten artykuł dotyczy organizacji oświatowej działającej w Galicji. Zobacz też: inne organizacje używające określeniaMacierz Szkolna.Macierz Polska – polskie stowarzyszenie oświatowo-wydawnicze założone weLwowie w1882 roku z inicjatywyJózefa Ignacego Kraszewskiego orazWładysława Bełzy[1].
Stowarzyszenie powstało w 1882 z prywatnych fundacji i dzięki nim również prężnie się rozwijało. Jego misją było szerzenie oświaty ludowej wśród społeczeństwa polskiego za pomocą tanich wydawnictw popularnych[1].
Na czele Macierzy stała Rada Nadzorcza kierowana przez kuratora (pierwszym był Kraszewski, z kolei następnymi marszałkowieSejmu Krajowego) oraz Rada Wykonawcza składająca się z siedmiu osób (w tym m.in.Jan Amborski,Antoni Małecki,Ludwik Kubala,Mikołaj Zyblikiewicz).
W 1894 ukonstytuował się nowy zarząd, który do oferty wydawniczej dodał dzieła na wyższym poziomie. W 1902 pod przewodnictwemLudwika Finkla organizacja połączyła się z fundacją im. Tadeusza Kościuszki założoną w 1894, w setną rocznicę insurekcji kościuszkowskiej, dla uczczenia pamięci Naczelnika. Jej założyciele pod przewodnictwem ks.Jerzego Czartoryskiego mieli podobne aspiracje do Macierzy i za cel stawiali sobie m.in. „szerzenie oświaty wśród młodzieży, która opuszcza szkoły ludowe". Połączenie przyczyniło się do umocnienia i dalszego rozwoju organizacji. Fundacja przyniosła Macierzy również nowy kapitał w sumie 67.200 koron.[1].
Organizacja rozwinęła szeroko zakrojoną działalność oświatowo-wydawniczą. W latach 1894—1903 ukazało się w sumie 56 popularnych wydawnictw Macierzy Polskiej przeznaczonych dla ludu z czego 3. przypadło na powiastki moralno-obyczajowe, 28. utwory religijno-patriotyczne, 15. na opowiadania historyczne, 10. na praktyczne publikacje o tematyce gospodarczo rolnej, 6. na różne poradniki w tym "Domowy poradnik lekarski", 2 na książki z dziedziny nauk przyrodniczych[1].
W 1904 nowy zarząd zainicjował „Bibliotekę Macierzy Polskiej* zawierającą dzieła większe, utrzymane na wyższym poziomie:Śpiewy historyczneJuliana Ursyna Niemcewicza,Skarbiec strzechy polskiej orazKsięga rzeczy polskichZygmunta Glogera. Ogółem od początku istnienia organizacji do 1904 wybito 756.300 egzemplarzy, z czego sprzedaż własna wyniosła 685.192[1].
W sumie do wybuchuI wojny światowej (1914) Macierz wydrukowała ok. 1.500.000 książek w tym 180-tysięczny nakładPana TadeuszaAdama Mickiewicza,Pieśń o ziemi naszejWincentego Pola, a także cztery edycje dwóchpolskich encyklopedii: dwutomowejEncyklopedii zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy (1898-1907)[2] oraz czterotomowejEncyklopedii podręcznej ilustrowanej z lat 1905-1906[3].