Macha Mongruad („Rudowłosa”) – legendarna zwierzchnia królowaIrlandii i królowaUlaidu z dynastiiMilezjan (linia Ira, synaMileda) w latach 340-333 p.n.e. CórkaAeda I Ruada oraz żona kuzynaCimbaetha mac Finntan, zwierzchnich królów Irlandii.

Ojciec zawarł przymierze ze swymi kuzynamiDithorbą iCimbaethem, dotyczące siedmioletniej rotacji władzy między nimi. Wszyscy razem rządzili w sumie trzy razy. Aed zmarł pod koniec trzeciego okresu, w wyniku utonięcia w wodospadzie, który został nazwany na jego cześć,Eas Ruaidh (Czerwony Wodospad) (Assaroe Falls,Ballyshannon whrabstwie Donegal). Po jego śmierci władzę objął Dithorba, potem Cimaeth. Macha, za panowania tego króla, zażądała dla siebie władzy w miejsce zmarłego ojca. Ci nie zgodzili się na to, twierdząc, że nie przekażą władzy kobiecie. Z tego powodu doszło między nimi do bitwy, z której zwycięsko wyszła Macha pokonała. WygoniłaDithorbę z jego synami, doConnachtu, gdzie zginął w Corann. Następnie wzięła ślub zCimbaethem oraz przekazała mu zwierzchni tron. Synowie Dithorby zażądali dla siebie praw do tronu. Władczyni powiedziała im, że się nie poda do dymisji, bowiem zdobyła tron na polu walki. Doszło między nimi do bitwy. Macha po pokonaniu ich, wygoniła na odludzie wConnachcie. Następnie pod postacią trędowatej kobiety, postanowiła wyruszyć sama doConnachtu, by się z nimi rozprawić. Odkryła ich w Bairinn, gotujących dziką świnię. Mężczyźni pytali ją o wiadomości. Ona opowiedziała im, w zamian dostała jedzenie z ogniska. Jeden z nich powiedział: „Piękne są oczy wiedźmy: zamieszkajmy z nią wspólnie”. Potem wziął ją do lasu po drewno. Macha, wykorzystując okazję, związała go i zostawiła tam, po czym wróciła. Reszta mężczyzn pytała, gdzie ten, który poszedł z tobą? „On najadł się wstydu” – mówiła – „by wrócić do ciebie po współżyciu z trędowatą kobietą”. „To nie jest żaden wstyd” – odpowiedzieli – „bowiem będziemy wszyscy robić to samo”. Każdy z nich szedł z nią do lasu po drewno. Dzięki czemu Macha mogła związać każdego z nich pojedynczo. Potem przewiozła ich wszystkich w jednej więzi do Ulaidu. Ulaci proponowali jej, by kazała ich zabić. „Nie tak” – mówiła – „ponieważ byłoby to dla mnie splamieniem prawości suwerena; ale oni będą skazani na niewolnictwo oraz zbudują Fort wokół mnie, i to będzie głównym miastem Ulaidu na zawsze”. Wyznaczyła granice fortecy swą złotą broszką (Eó óir) ze swej szyi, albo przy jej szyi (Emuin,Eomuin). Z tego powodu stolica otrzymała nazwę Emain Macha (ob.Fort Navan, w pobliżuArmagh), od jej broszki (Eó) i szyi (muin). Także od jej imienia pochodzi dzisiejsza nazwa miasta i hrabstwaArmagh –Ard Macha czyli „Wysokie Miejsce Machy”.Cimbaeth, po siedmiu latach rządów, zmarł w Emain Macha na plagę. Macha razem z mężem, nie mając własnych dzieci, wychowałaUgaine’a Mora, wnuka arcykrólaDuacha II Ladgracha, jako swego przybranego syna. Po siedmiu samodzielnych rządów nad Irlandią i Ulaidem, zginęła z rękiRechtaida Rigderga, syna arcykrólaLugaida III Laigde. Ten zajął tylko wolny zwierzchni tron Irlandii, zaś tron Ulaidu został zachowany przez przedstawicieli linii Ira, synaMileda w osobieEochaida I Eolacha („Bystrego”).

• Annala Rioghachta Éireann. Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters, Vol. I, ed. with translation J. O’Donovan, Second Edition, Dublin 1856, s. 68-75.
• Lebor Gabála Érenn. The Book of the Taking of Ireland, Part V, ed. and translation R. A. Stewart Macalister, Irish Texts Society, Dublin 1956, s. 262-267.
• O'Curry E.,Lectures on the Manuscript Materials of Ancient Irish History. Delivered at the Catholic University of Ireland, During Sessions of 1855 and 1856, Dublin 1878, s. 526-528 (Appendix No. XXXVIII).
• Truhart P.,Regents of Nations. Systematic Chronology of States and Their Political Representatives in Past and Present. A Biographical Reference Book, Part 1:Antiquity Worldwide, München 2000, s. 373-374,ISBN 3-598-21543-6 (Korekta datacji z powodu braku Fiachy IV na liście).

• Legendarni władcy Irlandii
• Władcy Ulaidu