Przekrój M4A4: 1 – Pierścień mocujący, 2 – Wentylator, 3 – Właz wieży, 4 – Peryskop, 5 – Turret hatch race, 6 – Stanowisko obsługi wieży, 7 – Stanowisko działonowego, 8 – Stanowisko obsługi wieży, 9 – Wieża, 10 – Filtr powietrza, 11 – Radiator filler cover, 12 – Rura prowadząca dopływ oczyszczonego powietrza do silnika, 13 – Silnik, 14 – Rura wydechowa, 15 – Koło prowadzące gąsienicę, 16 – Pojedyncza pompa wody, 17 – Radiator, 18 – Generator, 19 – Środkowy wał napędowy, 20 – Kosz wieży, 21 – Obrotnica, 22 – Przedni wał napędowy, 23 – Wózek zawieszenia, 24 – Skrzynia biegów, 25 – Koło napędzające, 26 – Stanowisko kierowcy, 27 – Stanowisko strzelca karabinu maszynowego, 28 – Działo kal. 75 mm, 29 – Właz kierowcy, 30 – karabin maszynowy M 1919A4Sherman FireflySherman w wersji M4A1 z armatą 75 mmSherman w wersji M4A3E8 z armatą 76 mmSherman M4 podczasoperacji Overlord, 10 czerwca 1944
M4 Sherman (oficjalnieMedium Tank, M4) – amerykańskiczołg średni, produkowany w czasieII wojny światowej. Armia brytyjska stosowała nazwęM4 General Sherman. Czołg nazwany na cześć generałaWilliama Shermana.
Sherman bazował na podwoziu i wielu podzespołach czołguM3 Lee, na którym zamontowano wieżę z działem 75 mm. Umożliwiło to szybkie przestawienie się zakładów na produkcję nowego pojazdu. Dlatego w okresie od lutego 1942 r. do końca II wojny światowej, wyprodukowano łącznie 49 000 sztuk wszystkich wersji. Używany, między innymi, przez armieUSA,Wielkiej Brytanii,Polski,Francji iZSRR. Zbudowano także wersje specjalne, takie jak: pływającySherman DD (Duplex Drive – podwójny napęd),Sherman Crab (ztrałem przeciwminowym), Sherman Dozer (czołg inżynieryjny z lemieszem z przodu – do rozminowywania i prac inżynierskich), Sherman Zippo (Sherman z zamontowanym miotaczem ognia zamiast głównego działa),
Produkcję M4 rozpoczęto w lutym 1942 r. i do lipca tegoż roku, wszystkie fabryki wytwarzające czołgM3 Lee przestawiły się na jego produkcję. Po raz pierwszy został użyty w walce przez brytyjską8 Armię wII bitwie pod El Alamein (252 szt). Od lata 1943 r. M4 stał się podstawowym czołgiem średnim aliantów zachodnich, w tym (z chwilą wejścia do działań) 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka i 2 Brygady Pancernej 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa. Czołgi M4A2 Sherman używane były też nafroncie wschodnim. Wyposażony w ten typ czołgu był229 Samodzielny Pułk Pancerny z48 Armii, albowiemArmia Czerwona Shermany otrzymała w ramach programu Lend-Lease[1].
Koniec II wojny światowej, zakończył też produkcję M4, a armie brytyjska i amerykańska zaczęły zastępować Shermany nowszymi konstrukcjami. M4 Sherman był wtedy przekazywany lub odsprzedawany do wielu krajów świata. Był także użyty przez kilka armii (wchodzących w skład sił ONZ) w wojnie koreańskiej oraz przez Francuzów w wojnie indochińskiej. Kolejnymi konfliktami, w których Sherman starł się z innymi czołgami, była wojna indyjsko-pakistańska z 1965 r. (wykorzystany przez siły indyjskie) oraz wojna sześciodniowa z 1967 r. (użyty przez armię Izraela, gdzie doskonale dawał sobie radę w walce z egipskimiIS-3). Wwojnie Jom Kipur w 1973 roku, w której izraelskie Shermany, mocno już zużyte, okazały się doskonałymi celami dla nowoczesnych środków przeciwpancernych (np. kierowanych pocisków rakietowychAT-3 Sagger), czołgi te były użyte w boju po raz ostatni.
Częśćizraelskich M4 była uzbrojonych we francuskie działo CN75-50 kalibru 75 mm (M50 Sherman) lub w CN-105 F1 kalibru 105 milimetrów (M51 Isherman)[2]. Wiele krajów wAmeryce Południowej używało Shermanów jeszcze długo po wojnie.
M4 Sherman był niezawodnym czołgiem, wyprodukowanym na potrzeby wojny w wielkich ilościach. W momencie wprowadzenia do boju na jesieni 1942, Sherman doskonale dawał sobie radę z czołgami niemieckimi tego okresu. Sytuacja pogorszyła się, gdy w miarę postępu wojny Shermany musiały walczyć z cięższymi czołgami niemieckimi typuTygrys (57 t) iPantera (45 t), które z natury rzeczy miały nad nimi znaczną przewagę. Podstawowa armata 75 mm montowana na wczesnych wersjach Shermanów, nie miała szans przebić pancerza przedniego tych modeli czołgów niemieckich. Wprowadzenie armaty M1 kal. 76 mm i pocisków przeciwpancernych M62 i M79 zniwelowało problem w znacznym stopniu – pociski te przebijały bez trudu czołowy pancerz Tygrysa z dystansu 750-1000 metrów. Po wprowadzeniu pocisków M93 problem całkowicie zniknął – mogły one przebić pancerz wroga z dystansu nawet ok. 1400 metrów[3]. Problemów z przebiciem pancerza czołgów niemieckich nie miały również Shermany w wersjiFirefly uzbrojone w doskonałąarmatę 17-funtową, używane przez wojsko brytyjskie i kanadyjskie, gdzie stanowiły mniej więcej jedną czwartą wszystkich Shermanów w ostatnim roku wojny.
Różnice te niwelowała do pewnego stopnia przewaga liczebna (zwykle na mniej więcej pięć Shermanów przypadała jednaPantera). Z powodu bardzo małej liczby Tygrysów i stosunkowo małej liczby Panter, spotkania takie zdarzały się raczej rzadko. Taktyka aliantów w czasie takich spotkań polegała na zajechaniu Pantery od tyłu i z boku, gdzie miała słabszy pancerz, możliwy do przebicia przez Shermany. Przeważnie jednak Shermany działały jako wsparcie piechoty i spisywały się w tej roli bardzo dobrze.
Bardzo poważną wadą początkowych wersji Shermana była łatwość zapalania się silnika benzynowego w razie trafienia. Z tego powodu przylgnęła do nich nazwaRonson – od marki zapalniczek. Niemcy zwykli przezywać jeTommy-Kocher („maszynka do gotowania Angoli”)[4]. Po zmianie silnika i zastosowaniu mokrych komór amunicyjnych problem zmalał w znacznym stopniu.
Właściwości bojowe Shermana wynikły z dosyć osobliwej amerykańskiej doktryny działań broni pancernej. Pod wpływem sukcesów niemieckiegoBlitzkriegu, Armia Stanów Zjednoczonych postanowiła zbudować czołg, który mógłby wspierać szybko przemieszczającą się piechotę. Doktryna ta zakładała wykorzystanie lekko opancerzonychniszczycieli czołgów do zwalczania wozów bojowych przeciwnika. W chwili projektowania Shermana nie przewidywano więc użycia go jako głównego pojazdu przeciwpancernego, co najwyżej zaprojektowano go do walki ze znanymi wtedy pojazdami przeciwnika np.PzKpfw III iPzKpfw IV. Z tego też powodu, bardziej skuteczne działo 76 mm zaczęto montować na Shermanach stosunkowo późno, instalując je w pierwszej kolejności na niszczycielach czołgów.
W nielicznych pancernych starciach na Pacyfiku, Shermany pod każdym względem przewyższały czołgijapońskie, często strzelając do nich amunicją burzącą, która dosłownie je rozrywała.
Wszystkie Shermany, dostarczone do ZSRR, trafiły do elitarnych jednostek Gwardii i były bardzo lubiane przez załogi.
Shermany były wyposażone w jednopłaszczyznowestabilizatory armaty. Były to co prawda urządzenia dość prymitywne, ale znacznie zwiększały celność ognia w czasie ruchu pojazdu.
Czołg Sherman M4AI bez wieży na froncie pod Nettuno - Anzio. Luty 1944
Nieuzasadnione jest twierdzenie, jakoby poważną wadą pojazdu była jego spora wysokość. Sherman był tylko o 20 cm wyższy odT-34/85 i ok. 25 cm wyższy odPanzerkampfwagen IV. Wadą był natomiast stosunek wysokości do szerokości. Czołg był wyższy niż szerszy, co powodowało niestabilność na pochyłościach.
Pierwsze wersje czołgu M4 były uzbrojone w krótkolufowe działoM3 75 mm nadające się głównie do niszczenia piechoty oraz lekko i średnio opancerzonych celów. Z powodu wysokich strat w walkach z niemieckimi czołgami typu Panther oraz Tiger, wprowadzono długolufową armatęM1 76mm(inne języki). Tak uzbrojone Shermany miały w nazwie oznaczenie (76) (równolegle niektóre brytyjskie Shermany zostały uzbrojone w armatę17-funtową również o kalibrze 76 mm). 1641 czołgów było wyposażonych w haubicęM4 105 mm – zazwyczaj nosiły one oznaczenie (105) w nazwie. Oprócz tego każdy Sherman miał na wyposażeniukarabiny maszynowe kalibru 7,62 mm oraz karabiny maszynoweM2 (liczba karabinów zależała od wersji czołgu). Niektóre Shermany były też uzbrojone w moździerze M3 kalibru 50,8 mm, przeznaczone do stawiania zasłony dymnej.
Opancerzenie Shermana było bardzo różne – w zależności od wersji i okresu produkcji. Generalnie produkcja czołgu ze wzmocnionym pancerzem rozpoczęła się z początkiem 1944 roku.
Grubość w mm/kąt nachylenia w stopniach. 0 stopni oznacza pancerz pionowy zaś 90 stopni oznacza pancerz poziomy.
Wersja M4A1 (okres produkcji – luty 1942-grudzień 1943) posiadała następujące opancerzenie:
Kadłub
Przód (góra): 51/56
Przód (dół): 51/0-45
Boki: 38/0
Tył: 38/0-15
Góra: 19/83-90
Dno: 13-25/90
Wieża
Przód: 76/0-30
Boki: 51/5
Tył: 51/0
Góra: 25/90
Wersja M4A6 posiadała następujące opancerzenie:
Kadłub
Przód (góra): 51/56
Przód (dół): 51-108/0-56
Boki: 38/0
Tył: 38/0-20
Góra: 19/83-90
Dno: 13-25/90
Wieża
Przód: 76-89/0-30
Boki: 51/5
Tył: 51/0
Góra: 25/90
Wersja M4A1 (76)W (produkowany od stycznia 1944) posiadała następujące opancerzenie:
Kadłub
Przód (góra): 64/37-55
Przód (dół): 51-108/0-56
Boki: 38/0
Tył: 38/10-20
Góra: 19/83-90
Dno: 13-25/90
Wieża
Przód: 64-89/0-45
Boki: 64/13
Tył: 64/0
Góra: 25/90
Wersja M4A3E2 Jumbo posiadała następujące opancerzenie:
Sherman był czołgiem o dość przeciętnych właściwościach terenowych. Czołg bardzo słabo zakręcał (promień skrętu około 3 razy większy niż w przypadkuT-34, lecz T-34 tracił przewagę przez bardzo delikatne gąsienice) i miał ograniczone możliwości pokonywania brodów. Także zdolność pokonywania przeszkód pionowych była stosunkowo niska. Poszczególne wersje pojazdu miały różne możliwości. Poniżej podano wartości skrajne (najgorsze i najlepsze) Możliwości terenowe czołgu Sherman były następujące:
Prędkość maksymalna
na szosie: 34-48 km/h
w terenie: 29-40 km/h
Zdolność pokonywania brodów : 90-107 cm
Zdolność pokonywania wzniesień: 31” (wedle innych danych do 36”)
Zdolność pokonywania rowów: 230-244 cm
Zdolność pokonywania pionowych ścian: 61 cm
Promień zawracania: 19-22,5 metrów
Zasięg 190-240 km
Dodatkowo wspomnieć należy o dość niskim współczynniku mocy silnika do masy pojazdu. W przypadku Shermana wynosił on (średnio) około 13 KM/tonę, podczas gdyT-34 dysponował współczynnikiem ponad 17 KM/tonę. Czołg ponadto był stosunkowo wąski i wysoki, przez co bardziej wywrotny, niż analogiczne pojazdy używane w innych krajach. Przykładowo czołgT-34 był szerszy (3 metry) niż wyższy (2,45 metra), przez co był o wiele bardziej stabilny i niezwykle trudny do przewrócenia.
Różnica między poszczególnymi wersjami polegała na miejscu ich produkcji. Każdy zakład produkcyjny stosował np. inną jednostkę napędową, co powodowało m.in. różnice w długości pojazdu i w kształcie opancerzenia przedziału silnikowego. Silniki o różnej mocy miały oczywiście niebagatelny wpływ na osiągi poszczególnych wersji. Pancerz przedziału bojowego też miewał różny wygląd, w zależności od techniki jego wykonania (odlewany lub spawany).
M4A1 – odlewany pancerz, silnik taki sam jak w wersji M4
M4A1(76)W – armata 76,2 mm, zastosowanie "mokrych" (wypełnionych wodą) komór amunicyjnych i umieszczenie składu amunicji na dnie kadłuba - zmniejszało to szansę na zapłon i wybuch[5][6]
M4A2 – spawany pancerz, silnik Diesla moc 410 KM
M4A2(76)W – armata 76 mm zastosowanie "mokrych" (wypełnionych wodą) komór amunicyjnych
M4A2E4 − dwa prototypy zostały wybudowane w lecie 1943; ze względu na problemy zdrążkiem skrętnym w czasie konserwacji pojazdu, projekt został oddalony
M4A3 – spawany pancerz, silnik benzynowy moc 500 KM
M4A3(76)W – armata 76,2 mm zastosowanie "mokrych" (wypełnionych wodą) komór amunicyjnych
BARV – czołg ewakuacyjny. Zamiast wieży zainstalowana została wysoka nadbudówka. Uszczelniono kadłub, wewnątrz pojazdu zamontowanopompę zęzową. Był w stanie poruszać się w wodzie do głębokości 3,05 m. W skład załogi wchodził nurek.
M4DD – czołg ewakuacyjny z pontonem mógł poruszać się po wodzie używany podczas operacji overlord w czasie lądowania na plaży Omaha, skrót DD pochodzi od sherman duplex drive
M32 Tank Recovery Vehicle – czołg ewakuacyjny z dźwigiem i wyciągarką – zmodernizowana wersja na podwoziu HVSS miała oznaczenie M74 tank recovery vehicle (T 74)
T34 Calliope – była to montowana na wieżyczce czołgu wyrzutnia rakiet. Składała się z 60 rur i wystrzeliwała rakiety 4,6 cala. Została opracowana w1943 r. i używana w niewielkich ilościach w różnych jednostkach pancernych Armii Stanów Zjednoczonych, w latach 1944–1945.
↑MatthewM.HanksMatthewM.,Landing at Saipan: The Three M4 Sherman Tanks That Never Reached the Beach,Jennifer F.J.F.McKinnon,Toni L.T.L.Carrell (red.), SpringerBriefs in Archaeology, Cham: Springer International Publishing, 2015, s. 73–84,DOI: 10.1007/978-3-319-16679-7_7,ISBN 978-3-319-16679-7 [dostęp 2020-01-28](ang.).
.jpg)
