Luwr (fr.Louvre,Musée du Louvre [myzedyluvʁ]) – dawny pałac królewski wParyżu, obecniemuzeum sztuki. Jedno z największych muzeów na świecie, jest też najczęściej odwiedzaną placówką tego typu na świecie. Stanowi jeden z ważniejszych punktów orientacyjnych stolicyFrancji. Luwr położony jest międzyrue de Rivoli i prawym brzegiemSekwany oraz ogrodamiTuileries irue du Louvre w obrębie1. dzielnicy. W kompleksie budynków o całkowitej powierzchni wynoszącej 60 600 metrów kwadratowych znajdują się zbiory liczące około 350 000 dzieł sztuki od czasów najdawniejszych po połowę wieku XIX, dzieła światowego dziedzictwa o największej sławie takie jak np. stela zkodeksem Hammurabiego,Nike z Samotraki,Wenus z Milo,Mona LisaLeonarda da Vinci.
Muzeum znajduje się wPałacu Luwru (Palais du Louvre) znanym już w średniowieczu. U schyłku XII wieku, królFilip II August wzniósł w tym miejscu zamek warowny. W drugiej połowie XIV wiekuKarol V Mądry uczynił z zamku rezydencję królewską. W XVI wiekuFranciszek I zamienił tę budowlę w monumentalny renesansowy pałac. Autorembarokowej przebudowy pałacu byłJacques Lemercier. W 1672 Ludwik XIV przeprowadził się doWersalu, natomiast w Luwrze zostawił bogatą kolekcję dzieł sztuki antycznej. W 1692 gmach został siedzibąAcadémie des Inscriptions et Belles Lettres orazAcadémie Royale de Peinture et de Sculpture, w roku 1699 Akademia zorganizowała pierwszy Salon wystawowy. Podczasrewolucji francuskiej 8 września 1793 r.Konwent Narodowy wydałdekret o zamienieniu pałacu w muzeum[1].
Dzieje Luwru jako budowli i muzeum nie stanowią w pełni integralnej całości. Jednakże świadomość artystyczna królów francuskich w kontekście Luwru ma początki już w dobie gotyku, kiedyKarol V Mądry kontynuował zapoczątkowaną na szeroką skalę przezLudwika IX tradycję sztuki dworskiej, znany był z licznych fundacji artystycznych, z których część stanowi zbiory Luwru. Mecenat królewski w sztuce francuskiej odgrywał priorytetową rolę, podobnie jak kolekcjonerstwo dawnych dzieł, preferowane niemalże przez wszystkich Walezjuszów i Burbonów, zFranciszkiem I iLudwikiem XIV na czele. Zbiory królewskie stanowiły asumpt do otworzenia dla odbiorców sztuki przestrzeni muzealnej z dziełami sztuki dawnej, co ostatecznie dokonano podczas Rewolucji Francuskiej. Następnie liczba dzieł wzrosła dzięki francuskim ekspedycjom na terenach starożytnych cywilizacji, a także dzięki docenieniu Luwru przez prywatnych kolekcjonerów itp.
Pałac Luwru (Palais du Louvre), który jest siedzibą muzeum ma metrykę sięgającą XII wieku. Za panowaniaFilipa II Augusta wzniesiono zamek warowny z centralnymdonżonem w celu zabezpieczenia Paryża od północnego zachodu, gdzie spodziewano się ataku wojsk rywalizujących z KapetyngamiPlantagenetami, którzy wówczas zajmowali większość zachodniej Francji, w tymNormandię. Fragmenty zamku widoczne są w podziemiach, które stanowią dziś rezerwat archeologiczny stanowiący część ekspozycji poświęconej historii Luwru[3]. Nie jest wykluczone, iż król wzniósł zamek na zrębie wcześniejszej budowli obronnej[4].
W XIV wieku, po włączeniu Luwru w obręb miasta,Karol V Mądry rozbudował zamek, przemieniając go w rezydencję, która jest znana z miniatury wBardzo bogatych godzinkach księcia de Berry (miniatura miesiąca października). Pamiątką po fundacjach króla są m.in.figury pary królewskiej zdobiącej wejście do zamku. Za panowaniaFranciszka I do 1546 r. przebudowano zamek w stylufrancuskiego renesansu[5]. Franciszek nabył szereg dzieł sztuki, które stały się rdzeniem muzeum, ponadto nabył dziełaLeonarda w tymLa Giocondę[6]. Tenże artysta był malarzem nadwornym Franciszka I. Jego następcaHenryk II otrzymał od papieżaPawła IV rzymską kopięArtemidy z jeleniem wzorowanej na greckim dzieleLeocharesa. Dla wystawienia tej figury monarcha polecił wznieść tzw. Salę Kariatyd. Za rządówLudwika XIV Luwr przestał pełnić funkcję rezydencji królewskiej, którą został od 1682pałac w Wersalu, i został przekazany artystom[5][7][8].
Luwr w XVII w.
Około połowy XVIII wieku postulowano i proponowano monarchom utworzyć galerię publiczną[9]. W roku 1750Ludwik XV zaakceptował i zaprezentował publiczności ekspozycję złożoną z części królewskich zbiorów. Sala została otworzona dla publicznego oglądania w środy i soboty. Prezentowano w niej dzieła antyczne i nowożytne, w tym dziełaAndrea del Sarto iRafaela[10]. Utworzenie królewskiego muzeum stanowiło część programu politycznegoLudwika XVI[9].Charles-Claude Flahaut rozszerzył kolekcję, ponadto w 1776 proponowałzaadaptowanieGrande Galerie na salę ekspozycyjną będącą główną częściąMuzeum Francji[10]. Ponadto zaoferowano liczne propozycje adaptacji części pałacu na muzeum ze stałą ekspozycją, jednakże żadna nie spotkała się z aprobatą królewską[10].
Wielka Galeria Luwru przeddzień Rewolucji Francuskiej
Podczas Rewolucji Francuskiej dawny pałac królewski oddano społeczeństwu, odtąd Luwr stał się muzeum. W maju 1791, Zgromadzenie Narodowe zadeklarowało, iż Luwr zostanie „miejscem przynoszącym razem świadectwa wszystkich nauk i sztuk”[10]. Dnia 10 sierpnia 1792,Ludwik XVI został uwięziony, natomiast królewskie zbiory stały się własnością narodową. Z powodu obaw przed rosnącymi aktami wandalizmu albo kradzieży z rąk rewolucjonistów, dnia 19 sierpnia Zgromadzenie Narodowe ogłosiło nakaz zabezpieczenia zbiorów przed wszelkim zaprzepaszczeniem francuskiego dziedzictwa. Po ustaniu społecznych rewolt w październiku, w celu „zachowania narodowej pamięci” komitet nakazał udostępnienie zbiorów narodowi i urządzenie ekspozycji[11].
Inauguracja otwarcia muzeum które otrzymało nazwęMuseum Central des Arts (Centralne Muzeum Sztuk Pięknych) przypadła na dzień 10 sierpnia 1793, z okazji pierwszej rocznicy końca monarchii francuskiej. Publiczności dano wolny wstęp przez trzy dni w tygodniu, który był „spostrzeżony jako główne osiągnięcie i ogólnie zostały doceniony”[12]. Zbiory początkowo liczyły 537 obrazy i 184 dzieła rzeźby i rzemiosła artystycznego. Trzy czwarte zbiorów stanowiły skonfiskowane przez rewolucjonistów dobra królewskie i kościelne[13][14]. W celu rozwoju i organizacji muzeum władze nowo ustanowionej Republiki ofiarowały 100,000 liwrów rocznie[10]. W 1794 r. rewolucyjne armie Francji zaczęły sprowadzać do Luwru dzieła z Europy często metodą rabunków i konfiskat, w ten sposób sprowadzono m.in.Grupę Laokoona iApolla Belwederskiego, w celu założenia Luwru jako muzeum i jako „znak społecznej suwerenności”[13][15].
Pierwsze dni otwarcia muzeum były gorące; to wielkie wydarzenie wykorzystali artyści żyjący w pozostałych pomieszczeniach, prezentując nawet nieobramione dzieła „od ściany do ściany, od podłogi po sufit”[13]. Ze względu na zły stan budowli w maju 1796 r. nakazano zamknąć muzeum aż do odwołania. W dwunastą rocznicę zdobycia Bastylii dnia 14 lipca 1801, otwarto ponownie Luwr, którego zbiory ułożono w porządku chronologicznym, ponadto zaaranżowano nowe oświetlenie sal ekspozycyjnych ściśle zaadaptowanych na potrzeby muzealne[13].
Za panowania Napoleona I, północne skrzydło budynku równoległe doGrande Galerie zaczęto wyposażać w zbiory dzieł pochodzących ze splądrowanych przez wojska francuskie muzeów i zbiorów prywatnych[16]. W wynikukampanii egipskiej w latach 1798–1801, Napoleon wyznaczył na dyrektora muzeumDominique Vivant Denona. W hołdzie dla Pierwszego Konsula Denon zaproponował w 1803 nazwę „Musée Napoléon”, a do sal muzeum sprowadzano również dzieła malarstwa hiszpańskiego, austriackiego, holenderskiego i włoskiego[17]. Część tych zbiorów pochodziła z kontrybucji wojennych, część (np. Kolekcja Borghese) została zakupiona przez samego Napoleona. Po francuskiej porażce podWaterloo dawni właściciele dzieł ubiegali się o ich odzyskanie. Administracja Luwru negatywnie przyjmowała żądania, część zbiorów została ewakuowana i ukryta w zbiorach prywatnych władz muzeum i urzędników. W odpowiedzi na to poszkodowane przez kampanię napoleońską państwa posłały swoich emisariuszy do Londynu w celu ich wsparcia oraz ewentualnej interwencji brytyjskiej we Francji. Ostatecznie Luwr przyjął prawa obcych państw i większość łupów powróciła na swoje miejsce, lecz nie wszystkie[17][18]. Wśród dzieł, które podarowałNapoleon I byłaPsyche budzona przez pocałunek Kupidyna, z 1787 r. dłuta Antonio Canovy[19].
W okresie Restauracji (1814–30),Ludwik XVIII iKarol X wzbogacili Luwr o kolejne 135 dzieł o ówczesnej wartości 720,000 franków. Spektakularnym wydarzeniem było nabycie przez LuwrWenus z Milo. Jednakże mecenat królewski skupił się przede wszystkim na restauracji pałacu wWersalu, przez co Luwr ucierpiał w stosunku do innych paryskich inwestycji. Po utworzeniu Drugiej Republiki w 1848, nowy rząd zainwestował dwa miliony franków na konserwację zbiorów i gmachu, zlecił ukończenie prac nadGalerią Apollina,Salonu Carré, orazWielką Galerią[20]. Dnia 2 grudnia 1851, prezydentNapoleon III dokonał w 1851coup d’état, ustanawiającII Cesarstwo Francuskie. W latach 1852–1870 w wyniku wzrostu gospodarczego Francji; muzeum wzbogaciło się o kolejne 20,000 dzieł, orazPavillon de Flore.Grande Galerie została przekształcona według projektu architektówLouisa Viscontiego iHectora Lefuel[20].
W dobieTrzeciej Republiki pomimo osłabienia państwa w wyniku konsekwencji przegranej wojny francusko-pruskiej, a następnie walk w czasie Komuny Paryskiej (planowano zniszczyć Luwr) zbiory Luwru rozrastały się dzięki zakupom i darom. Działające przy muzeum Towarzystwo Miłośników Luwru (Société des Amis du Louvre) ofiarowało gotycki obraz Mistrza Piety z Avignon znany jakoPieta of Villeneuve-les-Avignon. Francuska ekspedycja działająca w rejonie Morza Egejskiego odkryła w 1846 r. słynnąNike z Samotraki, którą wystawiono w Luwrze po konserwacji dopiero w roku 1884[21]. Ze spektakularnych zdarzeń należy zanotować nabycie ponad 7,000 dzieł z wielkich zbiorów prywatnych, takich jak kolekcjeCampany, Duranda, Salta, i Drovettiego. Ponadto nabyto 389 dzieł sztuki zKolekcji Lacaze, z dziełami m.in.Batszeba w kąpieliRembrandta[21]. W 1881 r. powstała Ecole du Louvre kształcąca pracowników muzealnych.
21 sierpnia 1911 miała miejsce głośna kradzież Mona Lisy, której dokonał pracownik Luwru, Vincenzo Peruggia, dzieło ukrył pod płaszczem, wynosząc je po zamknięciu muzeum[22]. Złodziej został aresztowany po usiłowaniu sprzedażyMona Lisy doflorenckiejUffizi[23][24]. Zanim dzieło powróciło do Luwru w 1913 miał miejsce cykl wystaw w kilku włoskich muzeach.
Pomimo zwycięstwa wI wojnie światowej Luwr zanotował spadek w nabywaniu zbiorów, jednakże na okres międzywojenny przypada podarowanie w spadku poBaronie Edmondzie de Rothschild (1845–1934) 4,000 miedziorytów, 3,000 rysunków oraz 500 ksiąg ilustrowanych. Miało to miejsce w 1935 r. Z dzieł malarstwa przybyły m.in.Święty Tomasz pędzlaGeorges’a de La Tour[14][25].
Wcześniej, w 1931 r. przy Luwrze powstał Institut Mainini, jednostka naukowa, skupiająca badaczy z różnych dziedzin; w 1932 r. muzeum zmodernizowano i podzielono na sześć działów: Sztuki Starożytnego Wschodu, Sztuki Starożytnego Egiptu, Sztuki Starożytnej Grecji i Rzymu, Rzemiosła Artystycznego (której podlegałoMusée de Cluny), Rzeźby oraz Malarstwa.
Dnia 27 sierpnia 1939 po dwóch dniach pakowania wywieziono najważniejsze zbiory z Paryża. Generalna ewakuacja Luwru trwała do 28 grudnia 1939 r. Aż do wyzwolenia Francji spod okupacji hitlerowskiej Luwr był niemalże pusty[26].
Po wyzwoleniu Paryża i zakończeniu II wojny światowej zbiory stopniowo przywracano według obowiązującego z 1932 r. podziału, przy czym w dziale Sztuki Starożytnego Wschodu w 1945 r. wyodrębniono sekcję sztuki islamskiej, zaś w Dziale Sztuki Starożytnej Grecji i Rzymu w 1945 r. wyodrębniono sekcję sztuki starochrześcijańskiej. Musée de Cluny stało się niezależną od Luwru jednostką muzealną.
W 1983 prezydentFrançois Mitterrand przedstawił projekt renowacji pałacu oraz stworzenia podziemnego kompleksu pod głównym dziedzińcem w celu usprawnienia ruchu turystycznego. Realizacja trwała do 15 października 1988 – kiedy to uroczyście otwarto nowe wejście, które przykrywa budząca kontrowersje szklanaPiramida Luwru. Szybko stała się jednak kolejną osobliwością Luwru.
Obecnie paryskieMusée du Louvre gromadzi ponad 380 000 dzieł, z których 35 000 tworzą stałe ekspozycje zajmujące sale o łącznej powierzchni 60 600 metrów kwadratowych[27]. Muzeum mieści znaleziska archeologiczne, detale architektoniczne, dzieła wszystkich sztuk plastycznych (rzeźba, malarstwo, rysunek, grafika, rzemiosło artystyczne). Ponadto Luwr mieści wielką bibliotekę, archiwum, pracownie konserwatorskie, instytucje naukowe o charakterze badawczym i dydaktycznym[14].
Luwr jest najczęściej odwiedzanym muzeum na świecie; około 15 000 zwiedzających dziennie, 65 procent z nich stanowią turyści[28].
Muzeum jest częstym tematem w literaturze i kinematografii, zarówno w zakresie sztuki, jak popkultury. Przed 2006 roku filmowano sale Luwru do filmuKod da Vinci opartego na bestsellerze Dana Browna. Za kręcenie kadrów w Luwrze muzeum zarobiło 2,5 miliona$[29][30].
Nowoczesna filia Luwru powstała w niewielkim mieścieLens w dawnym regionie górniczymNord-Pas-de-Calais na północy Francji. W grudniu 2009 uroczystej inauguracji budowy dokonał minister kulturyFrederic Mitterrand.Nowe muzeum nosi nazwęLouvre-Lens i składa się z kompleksu sześciu czworokątnych budynków zwieńczonych szklanym dachem. Autorami projektu są japońscy architekci z agencjiSanaa. Koszt muzeum wyniósł 150 milionów euro, a jego otwarcie nastąpiło 4 grudnia 2012. W 2013 roku przyciągnęło 700 tysięcy odwiedzających.
1190 – założenie przez króla FrancjiFilipa II pierwszego zamku jako fortecy obronnej przeciwko najazdomwikingów
1546 – król FrancjiFranciszek I rozpoczyna przebudowę zamku w pałac, ze względu na rozbudowę miasta zamek stracił swoją funkcję obronną. Średniowieczne zachodnie skrzydło zostało wyburzone i zastąpionerenesansowymi budynkami zaprojektowanymi przezPierre Lescot i wykończonymi przezJean Goujon. Przebudowa była kontynuowana również przez jego następcęHenryka II (panował w latach 1547–1559)
1566 –Karol IX buduje pierwszy poziommałej galerii (Petite Galerie)
1595 –Henryk IV rozpoczyna budowęwielkiej galerii (Grande Galerie). Budowa została zakończona w roku 1608[31].
1625 –Ludwik XIII podejmuje dalsza rozbudowę Luwru zgodnie z planami powstałymi za panowania Henryka IV.
10 sierpnia 1793 – pierwsza ekspozycja udostępniona dla zwiedzających (Museum Central des Arts)
1798 – zbiory powiększają się o zasoby Watykańskie i republiki Weneckiej
1803 – Muzeum zmienia nazwę naMusée Napoléon
1 maja 1847- pierwsza w Europie ekspozycja sztuki asyryjskiej utworzona w północnym skrzydleCour Carrée.
maj 1871 – w ostatnich dniachKomuny Paryskiej rewolucjoniści planowali zniszczenie Luwru. Zbiory zostały uratowane dzięki akcji kierowanej przezFloriana Trawińskiego, zarządzającego w tym czasie resortem kultury i sztuki Komuny Paryskiej – wraz z zaufanymi pracownikami muzeum opróżnił beczki z naftą rozstawione w salach muzealnych i napełnił je wodą. Rewolucjoniści doprowadzili jednak do zniszczenia części pałacuTuileries.
1983 – prezydentFrançois Mitterrand przedstawia projekt renowacji pałacu, przeniesienia Ministerstwa Finansów oraz stworzenia podziemnego kompleksu pod głównym dziedzińcem.
15 października 1988 – otwarcie nowego wejścia na dziedzińcu głównym, które przykrywaPiramida Luwru.
1993 – ukończenie drugiej fazy projektu – podziemnego pasażu handlowego, w którego głównym węźle znajduje sięOdwrócona piramida.
Luwr jest spolszczoną wersją oryginalnej nazwyLouvre której źródło jest niepewne; istnieje kilka hipotez, pierwsza z nich odwołuje się do wielkości i bogactwa XII-wiecznego zamku (z francuskiegoL’Ouvre, arcydzieło), druga wiąże się z położeniem zamku na terenie dawnej dębiny (z francuskiegorouvre – dąb); trzecia, wedługLarousse’a, oznacza wilczy dół (z łacińskiego:lupus, galijskiego:lupara-wilk)[4][32].
Obecnie Luwr podzielony jest na trzy sekcje odpowiadające trójdzielnemu układowi przestrzennemu budowli. Punktem wyjścia jest Hall Napoleona położony poniżej szklanej piramidy. Mieszczą się tam informacja, kasy biletowe, kawiarnie, butiki z pamiątkami oraz wejścia do trzech pawilonów którymi są:
Sully, która obejmuje najstarsze zachowane zabudowania pałacu skupione wokół Cour Caree – dziedzińca wewnętrznego.
Denon, południowe skrzydło pałacu położone przy brzegu Sekwany.
Richelieu, północne skrzydło pałacu położone przy ulicy Rivoli.
Pawilon Sully, dedykowanyMaximilienowi de Béthune de Sully (1560–1641) – mieści ekspozycję otwierającą poświęconą historii Luwru, następnie rezerwat archeologiczny z resztkami średniowiecznego zamku Karola V i przejście do parteru otwierające ekspozycję sztuki egipskiej, która mieści się w obrębie parteru. Ponadto na parterze ekspozycje Działów Sztuki Starożytnego Bliskiego Wschodu (Sztuka Iranu i Lewantu) oraz Sztuki Starożytnej Grecji, Etrurii i Rzymu (sztuka grecka). Na pierwszym piętrze dalszy ciąg zbiorów egipskich oraz greckich (okres przedklasyczny, oraz kolekcje ceramiki i terakoty). Ponadto ekspozycje Działu Rzemiosła Artystycznego. Na drugim piętrze mieści się część Działu Malarstwa – kolekcja malarstwa francuskiego od XVII do XIX stulecia.
Pawilon Denon, dedykowanyDominique Vivantowi, baronowi Denon (1747–1825) – w przyziemiach mieści zbiory egipskie z okresu rzymskiego i sztukę grecką przedklasyczną oraz rzeźbę europejską XI-XVI w. z dziełami niemieckimi, hiszpańskimi i włoskimi na czele. Na parterze rzeźba europejska XVII-XIX wieku, zbiory sztuki etruskiej i rzymskiej. W zachodniej części powstaje ekspozycja dzieł sztuki Azji, Afryki, Oceanii oraz obu Ameryk. Na pierwszym piętrze Galeria Apollina z insygniami koronacyjnymi Burbonów, obok klatka schodowa z Nike z Samotraki. Pozostałą część Denon zajmują galerie malarstwa włoskiego, hiszpańskiego oraz francuskiego (dzieła wielkoformatowe). Drugie piętro Denon nie mieści żadnych stałych ekspozycji.
Pawilon Richelieu, dedykowanyArmandowi Jeanowi Richelieu (1585–1642) – mieści w przyziemiu ekspozycję rzeźby francuskiej, której główna część mieści się powyżej na parterze. Wschodnie pomieszczenia zajmuje Dział Sztuki Starożytnego Bliskiego Wschodu (sztuka Mezopotamii i Lewantu). Pierwsze piętro pawilonu Richelieu jest w całości użytkowane przez Dział Rzemiosła Artystycznego (dzieła francuskie i europejskie od średniowiecza do XIX w.). Na drugim piętrze ekspozycje Działu Malarstwa; malarstwo Francji i Niemiec XIV–XVI w., Niderlandów XV–XVI w., XVII-wieczne malarstwo flamandzkie i holenderskie, ponadto malarstwo europejskie XIX stulecia (gł. Niemcy).
Dział Sztuki Bliskiego Wschodu jest drugą najnowszą po Dziale SztukiIslamu sekcją Luwru, pierwsze zbiory zaczęto gromadzić od 1881, a kolekcja poszerza się do dnia dzisiejszego. Zbiory stanowią szeroki przegląd świadectwa starożytnych cywilizacjiBliskiego Wschodu, od najstarszych cywilizacji po ostatni okres przed ekspansją islamu na obszarachLewantu,Mezopotamii iIranu. Rozwój zbiorów sztuki bliskowschodniej zawdzięcza się intensywnym ekspedycjom i badaniom archeologicznym, działali tacy odkrywcy i badacze jakPaul-Émile Botta, który w 1843 odkrył zabytki z czasów panowaniaSargona II, przede wszystkimpozostałości z rezydencji królewskiej wKhorsabad, takie jak brama z rzeźbionymihybrydami, czy reliefy z przedstawieniami orszaku królewskiego[34][35]. Znaleziska stały się asumptem do utworzenia Muzeum Kultury Asyryjskiej, które było zalążkiem obecnego Działu[34].Muzeum prezentuje bogatą kolekcję dzieł związanych zSumerami, zabytki z miastaAkkad, wśród nich dzieła takie jakStela sępówEanatuma władcy miastaLagasz z 2450 r. p.n.e., czy teżStela zwycięstwa króla Naramsina fundowana przezNaram-Sina, króla akadyjskiego, na cześć zwycięstwa nadLulubejami z górZagros. Odkryta w 1901, wynosząca wysokość 2,25 m stela zkodeksem Hammurabiego jest najcenniejszym zabytkiem historiiprawa babilońskiego. Z zabytków irańskich wyróżniają się m.in.Głowa pogrzebowa z okresu archaicznego oraz zabytki perskie m.in. malowany fryz z przedstawieniemŁuczników Dariusza I[34][36].
Dział zawiera ponad 50 000 dzieł[38] datowanych od 4000 p.n.e. do IV w. n.e., stanowiących dziedzictwo cywilizacji zamieszkującychdeltę i dolinę dolnegoNilu[34].
Punktem wyjścia dla rozwoju zbiorów była kolekcja królewska, aczkolwiek już w okresie napoleońskim kolekcja gwałtownie wzrosła, dzięki wyprawie ekspedycyjnej Napoleona wraz z Dominique Vivant, późniejszym dyrektorem Luwru[38].
Odtąd dzięki szeroko zakrojonym badaniom i odkryciom archeologicznym zbiory egipskie wzrastały.Jean-François Champollion,egiptolog, odkrywca m.in.kamienia Rosetty, zainicjował kampanię nabywania dzieł sztuki, w tym trzech wielkich kolekcji: Duranda, Salta i Drovettiego; liczących ponad 7000 wyrobów artystycznych. KrólKarol X zarządził dekret o utworzeniu specjalnego działu obejmującego zbiory egipskie, które wciąż wzrastały m.in. przez nabytki Augusta Mariettego, założycielaMuzeum Egipskiego wKairze. Mariette, przeprowadził liczne odkrycia na terenieMemphis iSakkary, co zaowocowało m.in. odkryciemSiedzącego skryby[38][39].
„Strzeżona” przezWielkiego Sfinksa z ok. 2000 p.n.e., kolekcja zbiorów sztuki egipskiej mieści się w 20 salach ekspozycyjnych. Są to dzieła malarstwa napapirusie, mumie, malowane stele nagrobne, narzędzia, odzież, biżuterię, gry, instrumenty muzyczne oraz militaria[34][38].
Przykładami okresu archaicznego i Starego Państwa są m.in.Nóż z Dżebel el-Arak z ok. 3400 r. p.n.e.,Siedzący Skryba, orazGłowa króla Djedefre. Sztukę Średniego Państwa, „znaną z jej złotych dzieł i posągów”, charakteryzującą się pewną idealizacją egzemplifikują łupkowa figura Amenemhatankh oraz drewnianyOfiarujący. Sztukę Nowego Państwa i sztukę koptyjską reprezentują m.in. figura boginiNeftydy i piaskowcowe przedstawienie boginiHathor, które są świadectwem prosperity i bogactwa Nowego Państwa[34][39].
Nike z Samotraki (skrzydlata Wiktoria), marmur, ok 190 r. p.n.e.
Dział Sztuki Starożytnej Grecji,Etrurii i Rzymu prezentuje dzieła sztuki z basenu Morza Śródziemnego datowane odneolitu do VI wieku n.e.[40] Zakres zbiorów obejmuje zabytki zokresu cykladzkiego do upadkuImperium rzymskiego. Część ta należy do najstarszych zbiorów, wchodziła w skład kolekcji królewskiej, część z nich została nabyta przezFranciszka I[34][41].
Okres archaiczny reprezentują dzieła jubilerskie i rzeźba m.in. wapiennaDama z Auxerre, z 640 r. p.n.e.; orazHera z Samos, ok. 570–560 p.n.e.[34][42] Liczne rzeźby figuralne w tymSzermierz Borghese są przykładami wzrostu zainteresowania ludzką anatomią proporcjami i pięknem, nacisk na to miał miejsce po IV wieku p.n.e. Bogaty zbiór sztuki dobyhellenistycznej, egzemplifikują słynneNike z Samotraki (190 r. p.n.e.) orazWenus z Milo[41].
Starożytność zamyka bogata kolekcja sztuki etruskiej i rzymskiej. Przykłademsztuki etruskiej jest m.in. sarkofag pary małżeńskiej z III w. p.n.e. Świadectwem grecko-rzymskich relacji artystycznych są liczne rzymskie kopie dzieł greckich głównie z okresu klasycznego[40]. Sztukę rzymską reprezentuje bogaty zbiór rzeźby portretowej; popiersia władców i dostojników rzymskich m.in.Augusta,Tyberiusza orazAgryppy i Anniusza Verusa; oprócz marmurów wyroby z brązu takie jakApollo z Piombino.
Zbiory sztuki islamskiej są najnowszą ekspozycją w Luwrze, jej bogaty zakres z „trzynastu wieków i trzech kontynentów”[43]. Ekspozycja ta prezentuje głównie dzieła rzemiosła artystycznego, ponieważ inne sztuki plastyczne jak rzeźba czy malarstwo w krajach islamskich nie rozwijały się na szeroką skalę w stosunku do innych kultur, są to dzieła ceramiki, szkła, metaloplastyki, drewna, kości słoniowej, ponadto tekstylia i dywany, oraz malarstwo miniaturowe. Zbiory liczą ponad 5000 dzieł[44]. Z dzieł sztuki wyróżniają się m.in.Pyxis al-Mughira, z X w. wyrób zAndaluzji; tzw.Chrzcielnica Świętego Ludwika – grawerowana brązowa misa z XIII lub XIV w. wykonana w kręgu sułtanatumameluckiego (dolny Egipt); pochodzący z X w.Całun Jossego z Iranu[35][45]. Ponadto m.in. trzy stronySzahname –eposu pióraFerdousiego napisanego wjęzyku perskim orazWaza Barberini, wyróbsyryjskiej metaloplastyki[44].
Anonimowy artysta francuski,Karol V i Joanna de Burbon, piaskowiec, XIV w. Dawniej dekoracja elewacji gotyckiego Luwru
Dział Rzeźby zawiera dzieła wykonane przed 1850 z wyjątkiem rzeźby antycznej, która jest prezentowana w odrębnych działach[46]. Ze względu na zainteresowanie monarchów prym w kolekcji wiodła rzeźba antyczna, której dzieła Ludwik XIV przeniósł do Wersalu, a następnie w 1824 przeniesiona ponownie do Luwru wraz z rzeźbamiMichała AniołaUmierający jeniec iZbuntowany jeniec[47]. Początkowo kolekcja zawierała około 100 dzieł, reszta królewskiej kolekcji znajdowała się w Wersalu. W taki stan był do 1847, potem za dyrekcji Léona Laborde dział rzeźby wzbogacił się o dzieła sztuki średniowiecznej, m.in. dzieła takie jakfigurakróla Childeberta[48]. Zbiory początkowo podlegały Działowi Antyków, w 1871 za dyrekcji Louisa Courajod nabyto cenne dzieła rzeźby francuskiej[49]. W 1986, wszystkie dzieła po roku 1850 przeniesiono do Musée d’Orsay. Na skutek projektu Grand Louvre rzeźby podzielono na dwie sekcje; rzeźba francuska prezentowana jest w Pawilonie Richelieu, zaś rzeźba europejska w Pawilonie Denon.
Kolekcję francuskiej rzeźby zaczynają dziełasztuki romańskiej od XI wieku, m.in.Daniel w jaskini lwa and the 12th centuryMadonna i Dzieciątko z Auvergne. Przykładem gotyku są liczne figury Madonny z Dzieciątkiem, figury z nagrobka Filipa Pięknego i Joanny d’Évreux czy naturalnej wielkościposągi Karola V i Joanny de Bourbon. Przykładami z XVI wieku, są renesansowe dziełaJeana Goujona czyGermaina PilonPomnik z urną na serce Henryka II,Zdjęcie z krzyża iZmartwychwstanie, ponadto nieznanego artystyFontanna Diany. Przykładami z XVII i XVIII są dziełaÉtienne Maurice FalconetaKąpiąca się iAmour menaçant oraz obeliskiFrançois Anguiera. Zklasycyzmu m.in. dziełaAntonio Canovy zKupidynem i Psyche na czele (1787)[47].
KolekcjaObjets d’art zawiera dzieła od wieków średnich do XIX stulecia. Bazuje ona na dawnych kolekcjach królewskich, oraz kościelnych, w tym ze skarbcabazyliki Saint-Denis, ponadto dzieła wydobyte z grobów monarchów francuskich i insygnia królewskie w tym miecz koronacyjny królów Francji[50][51] Wśród obiecujących zbiorów należą naczynia brązowe i wykonane w technicePietra dura. Większą część działu tworzy Kolekcja Duranda, która w Luwrze znajduje się od 1825, zawierająca ceramikę, emalie i witraże, ponadto 800 wyrobów które przekazał Pierre Révoil. Kolejne nabytki miały miejsce w okresieromantyzmu, przekazano liczne dzieła średniowieczne i renesansowe. Kolejnym zbiorowym nabytkiem było przekazanie Luwrowi kolekcji Sauvageot liczącej 1500 dzieł gł. średniowiecznych oraz wyrobów zfajansu. W 1862 r. przekazano muzeum Kolekcję Campana którą tworzy złota biżuteria i majoliki głównie z XV i XVI w.[51][52]
Kolekcja malarstwa liczy ponad 6000 dzieł datowanych od XIII wieku do roku 1848 i jest zarządzana przez 12 kuratorów opiekujących się poszczególnymi zbiorami. Niemalże dwie trzecie dzieł malarstwa reprezentują artyści francuscy, reszta dzieł licząca ponad 1,200 dzieł jest autorstwa artystów europejskich. Malarstwo włoskie w większości stanowią dawne kolekcje królów Franciszka I oraz Ludwika XIV, pozostałe z dzieł włoskich są resztkami kolekcji z kampanii napoleońskiej oraz późniejsze dary i zakupy[54][55]. Kolekcję dzieł włoskiego renesansu nabył król Franciszek I w tym dziełaRafaela iMichała Anioła[56], którą przywiózł do monarchy sam Leonardo da Vinci[57] Po wybuchurewolucji francuskiej, Kolekcja Królewska została w całości zaadaptowana na cele muzealne, stanowi rdzeń zbiorów Luwru. Późniejsze dzieła sztuki, głównie francuskie datowane po roku 1848 znajdujące się w Luwrze zostały podzielone i przekazane doMusée d’Orsay w 1986 r. Dzieła malarstwa francuskiego i północnoeuropejskiego znajdują się w skrzydle Richelieu orazCour Carrée; natomiast malarstwo hiszpańskie i włoskie zajmują pomieszczenia pierwszego piętra w pawilonie Denon[55].
Z dzieł pochodzących z kolekcji prywatnych za największą w dziejach Luwru uznaje się Kolekcja La Caze, przekazaną w 1869 przezLouisa La Caze. Ofiarodawca podarował 584 obrazów w tym dzieła francuskich malarzy zAntoine Watteau na czele. W roku 2007, kolekcję wykorzystano do wielkiej wystawy poświęconej Louisowi La Caze zatytułowanej „1869: Watteau, Chardin... entrent au Louvre. La collection La Caze”[61].
Dział Rysunku i Grafiki gromadzi dzieła wykonane na papierze[62]. Zbiór tego typu dzieł powstała na bazie 8600 rysunków i grafik z Kolekcji Królewskiej (Cabinet du Roi), który wzbogacił się przez asygnacje państwowe, darowizny i zakupy, m.in. w 1806 r. zakupiono 1,200 prac z kolekcji Fillipo Baldinucciego[63]. W marcu 1856 roku Luwr nabył liczący 386 rysunkówCodex VallardiAntonia di Puccio Pisana, zawierający m.in. liczne portrety, rysunki roślin i zwierząt.
Cabinet des Dessins otwarto publiczności 5 sierpnia 1797, wraz 415 dziełami, które były prezentowane wGalerie d’Apollon. Obecnie zbiory podzielono na trzy sekcje:Cabinet du Roi, rdzeń działu z 14 000 odbitkami graficznymi i rysunkami; KolekcjaEdmonda de Rothschild, z 40 000 grafikami, 3000 rysunkami oraz kolekcję dawnych ksiąg i manuskryptów złożona z 5000 dzieł. Część z dzieł prezentowane są w Pawilonie Flory; ze względu na słabą wytrzymałość materiału ekspozycja jest często wymieniana[64].
Najstarsze rysunki sięgają późnego gotyku, m.in. Mistrza Antependium z Narbonny,Mistrza E. S. czy Hieronima Boscha m.in. liczne studia chłopów, czarownic i demonów, a także rysunkowa wersjaStatku szaleńców. Cennym rysunkiem jest portretErazma z Rotterdamu Albrechta Dürera, z jego innych rysunków i grafik w Luwrze znajdują się m.in. studia hełmów rycerskich. Kolekcja posiada bogaty zbiór rysunków włoskich, prócz wspomnianego Codex Vallardi prezentowane są rysunki m.in.Francesca Primaticcia,Francesca Salviatiego,Giovanniego Morandiego oraz mistrzów dojrzałego renesansu – Leonarda da Vinci (m.in.Portret Isabelli d’Este) Michała Anioła (liczne studia postaci) i Rafaela (portrety i Madonny z Dzieciątkiem). Ważnym pod względem ikonicznym przykładem są przerysy jednego z niedokończonych dzieł Leonarda da Vinci –Bitwy pod Anghiari wykonane przez Petera Paula Rubensa. Spośród mistrzów holenderskiego złotego wieku wyróżniają się rysunki i grafiki Rembrandta, m.in.Widok na most Grimnessesluis, w Amsterdamie. Pluralizm treści, technik i form egzemplifikują dzieła artystów francuskich XVII-XIX wieku, m.in. szkiceCharles’a le Bruna, cykl pastelowych portretów starcówJeana Chardina, rysunkowe tondaJeana Fragonarda, rysunki i akwareleEugène’a Delacroix etc.
↑Mignot, p. 69. Według Mignota, dzieła takie jak m.in.KalwariaMantegni,Gody w KaniePaola Veronese czyZwiastowanie Rogiera van der Weydena, nie zostały odzyskane.
↑Martina Padberg: Sztuka i Architektura – Paryż. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk Sp. z o.o., 2009, s. 93.ISBN 978-83-7588-903-1.
↑LarousseNouveau Dictionnaire étymologique et historique, Librairie Larousse, Paris, 1971, s. 430: ***loup 1080, Roland (leu, forme conservée dansa la queue leu leu,Saint Leu, etc.); du lat.lupus; loup est refait sur le fém. louve, ou le *v* a empeché le passage du *ou* a *eu* (cf. Louvre, du lat. pop. lupara)*** etymologia słowalouvre wywodzi się ze słowalupara, żeńskiej odmianylupus.
William T. Alderson, William Edward: Museums in motion: an introduction to the history and functions of museums. Los Angeles: 1996.ISBN 0-7619-9155-7. Brak numerów stron w książce
Michael Ahlund: Islamic art collections: an international survey. Richmond. England: 2000, s. 36–40.ISBN 0-7007-1153-8.
Gabriele Bartz: Louvre – Art and Architecture. 2006.ISBN 3-8331-1943-8. Brak numerów stron w książce
Andrzej Dulewicz: Encyklopedia sztuki francuskiej. Warszawa: 2002. Brak numerów stron w książce
Henry Edwards: Old and New Paris: Its History, Its People, and Its Places. Paris: 1893. Brak numerów stron w książce
Lawrence Gowing: Luwr. Arcydzieła malarstwa. Warszawa: 2008.ISBN 978-83-213-4134-7. Brak numerów stron w książce
Lorna i Bill Hannan: Art for Travellers:France. Northampton: 2004.ISBN 1-56656-509-X. Brak numerów stron w książce
Peter Lasko: Ars Sacra, 800-1200. New Haven: 1995.ISBN 978-0-300-06048-5. Brak numerów stron w książce
Andrew McClellan: Inventing the Louvre: Art, Politics, and the Origins of the Modern Museum. Berkeley: 1999.ISBN 0-520-22176-1. Brak numerów stron w książce
John Henry Merryman: Imperialism, art and restitution. Cambridge: 2006.ISBN 0-521-85929-8. Brak numerów stron w książce
Claude Mignot: The Pocket Louvre: A Visitor’s Guide to 500 Works. New York: 1999.ISBN 0-7892-0578-5. Brak numerów stron w książce
Martin Lunn: Da Vinci code Decoded. New York: 2004.ISBN 0-9729529-7-7. Brak numerów stron w książce
Alain Nave: Treasures of the Louvre. Ney York: 1998.ISBN 0-7607-1067-8. Brak numerów stron w książce
Pierre Nora, Lawrence D. Ktitzman: Realms of Memory. New York: 1996.ISBN 978-0-231-10926-0. Brak numerów stron w książce
Oliver Bette Wyn: From Royal to National: The Louvre Museum and the Bibliothèque Nationale. New York: 2007.ISBN 978-0-7391-1861-0. Brak numerów stron w książce
Elisabeth Rogers: Landscape design: a cultural and architectural history. New York: 2001.ISBN 0-8109-4253-4. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
