Historia Luksemburga sięga X w. Kolejni jego władcy, zaczynając od niewielkiego skrawka ziemi wokół skały luksemburskiej, stopniowo poszerzali granice hrabstwa, położonego na zachodnich peryferiachNiemiec. Sukces osiągnąłHenryk VII Luksemburski, który na początku XIV w. został królem niemieckim i cesarzem rzymskim. Dzięki temu jego następcy sięgnęli po tronyCzech iWęgier, stopniowo jednak zaniedbali niewielkie hrabstwo, z którego się wywodzili. Było ono zastawiane, a po wygaśnięciu roduLuksemburgów przechodziło z rąk do rąk.
Z końcem XV wieku znalazł się w rękachHabsburgów, najpierw hiszpańskich, a w XVIII w. austriackich. W 1639 w tzw.I rozbiorze Luksemburga południowe fragmenty księstwa z miastemThionville zajęłaFrancja. Całe księstwo zostało włączone doFrancji przezNapoleona. Według ustaleńkongresu wiedeńskiego w 1815 Wielkie Księstwo Luksemburga uzyskało niezależność, jednakże w okrojonym kształcie po zajęciu ziem północno-wschodnich przezPrusy (II rozbiór), i zostało związane unią personalną zeZjednoczonym Królestwem Niderlandów. Mimo niepodległości stacjonowały w nim garnizony pruskie. W 1839 w efekcie ustaleń konferencji londyńskiej utraciło znaczną (zamieszkaną głównie przezWalonów) część terytorium na rzecz nowo utworzonejBelgii[5] (III rozbiór). Od 1842 w unii celnej ze Związkiem Niemieckim, po I wojnie światowej z Belgią. Kraj zyskał pełną niepodległość w 1867, w 1890 zerwano unię personalną zHolandią.
Zajęty przez III Rzeszę w 1940, stał się częścią tzw. „Wielkich Niemiec”. Działał tu prężny ruch oporu. Jego dziełem była m.in. fala masowych strajków przeciwko poborowi Luksemburczyków do wojska niemieckiego. Wyzwolony przez siły alianckie we wrześniu 1944.
Po wojnie najpierw w unii celnej (1944)Benelux (razem z Belgią i Holandią), potem od 25 marca 1957 wEuropejskiej Wspólnocie Gospodarczej jako członek założyciel. Obecnie jedno z najbogatszych państw kontynentu, skutecznie przyciągające kapitał zagraniczny (siedziby ponad 160 banków) i imigrantów z innych krajów.
Według danych Luksemburskiego Urzędu Statystycznego w 2018 r[6]. 52,1% ludności stanowili Luksemburczycy (dla porównania według spisu z 2000 roku odsetek ludności autochtonicznej wynosił 63,1%), 16% Portugalczycy, 7,6% Francuzi, 3,6% Włosi, 3,4% Belgowie, 2,2% Niemcy, 6,1% mieszkańcy pozostałych krajów Unii Europejskiej i 7,3% pozostali. Bardzo szybki wzrost liczby ludności w ciągu ostatniego ćwierćwiecza (382 tys. – 1990, 439,5 tys. – 2001, 537,0 tys. – 2013), spowodowany dużą imigracją (w 1991 r. imigranci stanowili 26,4%, od tego czasu ich liczba wzrosła o ponad połowę)[6]. Średnia gęstość zaludnienia to 233 mieszkańców na km² (2018). W miastach mieszka 86% ludności (2000). Główne miasta (pozastolicą):Esch-sur-Alzette,Differdange. W usługach pracuje ok. 67% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle i budownictwie – 29%, pozostała część – w rolnictwie. Poziom bezrobocia wynosi 6,1% (2013).
Kraj bardzo wysoko rozwinięty o dominującej roli usług (70% produktu krajowego brutto), zwłaszcza sektora finansowego wgospodarce. Rozwój gospodarczy w integracji zBelgią (od 1921), krajamiBeneluksu (1960), EWG (1958). Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosi 112 472 dolarów amerykańskich (2013). Luksemburg jest jednym z głównych ośrodków finansowychświata. Siedziba 166banków, w tymEuropejskiego Banku Inwestycyjnego Unii Europejskiej. Podatki stanowią 37% PKB Luksemburga. Luksemburg ma drugie, najwyższe na świecie poLiechtensteinie PKB per capita. Codziennie do pracy w Luksemburgu przyjeżdża około 157 tys. ludzi z Francji, Belgii i Niemiec[7].
Rozwinięte hutnictwożelaza (importowane rudy żelaza i złom), głównie w Esch-sur-Alzette i Differdange. Największa na świecie produkcjastali na 1 mieszkańca – 8,7 t (1991). Przemysł metalowy, maszynowy, chemiczny (tworzyw sztucznych, gumowych), spożywczy (główniepiwowarski), skórzany,cementowy. Około 60% energii elektrycznej dostarczają hydroelektrownie. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca 3,6 tys. kWh (1990).
Podstawą intensywnego rolnictwa jest uprawa zbóż (pszenica,jęczmień),ziemniaków,buraków cukrowych iwinorośli w dolinie rzekiMozeli. Hodowlabydła, trzody chlewnej i drobiu. Produkcja żywności nie pokrywa zapotrzebowania krajowego.
Emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Luksemburga wyniosła w 1990 roku 12,647 Mt, z czego aż 11,75 Mt stanowił dwutlenek węgla. Udział innych gazów cieplarnianych jest stosunkowo mały, a wśród nich najwyższe są emisje metanu, podczas gdy emisjegazów fluorowanych i podtlenku azotu są marginalne. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 30,777 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarówPKB 534 kg. Głównym źródłem emisji był wówczas przemysł inny niż energetyka, ale z czasem na pierwsze miejsce wysunął się transport. Od tego czasu emisje dwutlenku węgla wahają się. Maksymalne wartości notowano na początku lat 90. ok. 2005, a minimalne w 1998. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 9,954 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 16,862 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 175 kg[8].
Duże znaczenie ma turystyka. Luksemburg w 1991 odwiedziło ok. 860 tys. turystów zagranicznych. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 1,090 mln turystów (4,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 4,161 mlddolarów[9]. Główne ośrodki turystyczne: miastoLuksemburg,Vianden oraz dolina rzeki Mozeli iArdeny.
W marcu 2020 roku Luksemburg stał się pierwszym państwem na świecie, które wprowadziło całkowicie bezpłatny transport publiczny na terenie kraju (Estonia wcześniej wprowadziła bezpłatne tylko autobusy)[10].
Pierwsza spółka kolejowa w Luksemburgu została powołana w styczniu 1857 roku. Pierwszy odcinek został oddany do użytku 11 sierpnia 1859 roku. Ostatnia linia kolejowa została wybudowana w 1950 roku. Początkowo linie obsługiwały firmy prywatne oraz operatorzy z krajów ościennych. Przewoźnik państwowySociété Nationale des Chemins de Fer Luxembourgeois (CFL) został powołany 14 maja 1946[11].W 2009 roku na terenie Luksemburga znajdowało się 271 km linii kolejowych, z czego 201 zelektryfikowanych w systemie 25 kV/50 Hz i 19 prądem stałym 3 kV. W szczytowym momencie w 1952 na terenie państwa znajdowało się 554 km linii, wyłącznie niezelektryfikowanych. Elektryfikacja odbyła się w latach 1954–1981[11].
Od 1967 roku armia luksemburska jest ochotnicza. Składa się tylko z wojsk lądowych. W jej skład wchodzi 450 (rok 2011) zawodowych żołnierzy, około 340rekrutów i 100 pracowników cywilnych.
Większość mieszkańców Luksemburga tochrześcijanie. Brakuje natomiast rzetelnych danych na temat przynależności religijnej. Luksemburg jest państwem laickim, a od 1979 roku rząd, jak i państwowe ośrodki badawcze i statystyczne nie zbierają i nie publikują danych na temat stanu religii w państwie. W 2002 rokuKościół rzymskokatolicki ocenił, że około 380 tys. było ochrzczonych w tym Kościele, co stanowiło ok. 86% populacji. Wyznawców różnych odłamówprotestantyzmu jest 5 – 15 tys. (1 – 3,2%). Mniejszościowym wyznaniem w Luksemburgu są takżeprawosławie,judaizm,islam. Większość Luksemburczyków jest słabej religijności. Udział w praktykach religijnych waha się w granicach 10 – 15%[12]. Według przeprowadzonego sondażuEurobarometr na zlecenieKomisji Europejskiej w 2005 roku 44% badanych przyznało się do wiary w Boga, 28% określiło się jako osoby, które wierzą w nieokreśloną siłę wyższą, 22% zdeklarowałoateizm,agnostycyzm lub brak wyznania, a 6% odmówiło deklaracji religijnej.Podział wyznaniowy[13]:
W Luksemburgu w użyciu są trzy języki.Język luksemburski (dawniej uważany za jeden zdialektówjęzyka niemieckiego) jest językiem, którego większość Luksemburczyków uczy się od wczesnego dzieciństwa w domu. W szkołach podstawowych naucza się przede wszystkim po francusku i niemiecku. Rozpoczynając szkołę średnią uczniowie powinni już znać luksemburski, francuski i niemiecki. W szkołach średnich uczy się zaś pofrancusku iniemiecku, wprowadzany jest także język angielski. Luksemburczycy znają luksemburski i niemiecki na poziomie języka ojczystego, większość zna także język francuski. Gazety drukują artykuły przede wszystkim po niemiecku, czasem jednak także po francusku i luksembursku. Luksemburskie kanały telewizyjne nadają prawie wyłącznie po luksembursku, chociaż dostępne są także kanały zagraniczne po francusku i niemiecku. Według licznych badań, 75% Luksemburczyków mówi na co dzień po luksembursku, również młodzież pisze do siebie wiadomości tekstowe w tym języku, odbywają się w nim także obrady parlamentu, chociaż wszystkie ustawy spisywane są po francusku. Do uzyskania obywatelstwa niezbędne jest zdanie egzaminu państwowego z języka luksemburskiego. Dodatkowo 13% mieszkańców (głównie imigrantów portugalskich) znajęzyk portugalski, powszechna jest też znajomośćjęzyka angielskiego. Język luksemburski został ustandaryzowany dopiero w latach siedemdziesiątych i od tamtej pory przeżywa renesans, także wśród młodego pokolenia, gdyż wcześniej był przede wszystkim mówionym dialektem języka niemieckiego, używanym tylko w sferze prywatnej.
Guy Rewenig jest autorem pierwszej powieści po luksembursku; jest on uważany obokRogera Manderscheida za prekursora pisania prozy artystycznej w tym języku.
Według konstytucji uchwalonej w 1868 (zmiany 1919, 1948, 1956) dziedzicznamonarchia konstytucyjna (wielkie księstwo). Głową państwa jest wielki książę, który powołujerząd zpremierem na czele, odpowiedzialny przedjednoizbowymparlamentem.
Władza ustawodawcza należy dowielkiego księcia iIzby Deputowanych (60 członków o kadencji 5-letniej), wybieranej w 4 okręgach w głosowaniu powszechnym i proporcjonalnym. Organem doradczym wielkiego księcia jest powoływana przez niego (dożywotnio) Rada Stanu (21 członków).
Luksemburg do 3 października 2015 r. podzielony był na trzy dystrykty(district, Distrikt). Obecnie dzieli się na dwanaście kantonów(canton, kanton), w skład których wchodzą 102 gminy(gemeng, commune, Gemeinde).
1. W skład byłego dystryktuDiekirch(Dikrech) wchodziły następujące kantony:
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
.svg)
