Objął władzę w wieku 12 lat po nagłej śmierci swojego ojca Ludwika VIII Lwa, władzę jakoregentka objęła matka,Blanka Kastylijska. Okres regencji wypełniły buntywasali i walki zalbigensami na południu Francji. Samodzielne rządy objął w roku 1234. Ludwik był osobą bardzo religijną, prowadził życie zbliżone do mniszego, szczególną troską objął zakony żebracze, których był patronem. Za swój główny cel postawił sobie odbicie i ochronę Ziemi Świętej przed państwami muzułmańskimi i ochronęKrólestwa Jerozolimskiego. W tym celu zorganizował dwie krucjaty – pierwsza uderzyła naEgipt, druga naTunezję – jednak obie zakończyły się klęską. Po klęsce w Egipcie Ludwik dostał się do niewoli, Po wydostaniu się z niej spędził kilka lat w Królestwie Jerozolimskim, natomiast w czasie wyprawy do Tunezji poniósł śmierć.
Ludwik był drugim synem[a][3]Ludwika, syna króla FrancjiFilipa II Augusta, który po śmierci ojca został królem jako Ludwik VIII. Jego matką byłaBlanka, córkaAlfonsa VIII króla Kastylii i Eleonory, córkiHenryka II króla Anglii. Urodzony w seniorii ojca w Poissy 25 kwietnia 1214 roku młody Ludwik otrzymał imię po ojcu, został następcą tronu w wieku czterech lat, gdy zmarł jego starszy brat Filip[b][4]. Ludwik wspominał często wpływ jaki w dzieciństwie wywarła na niego osoba dziadka Filipa Augusta[5]. 23 lipca 1223 stary król jednak zmarł i ojciec Ludwika został królem, a młody Ludwik drugim w kolejności sukcesji. Jednak już wkrótce, po śmierci ojca 8 listopada 1226 roku, sam został królem.
Przed śmiercią Ludwik VIII sporządził testament, w którym oprócz przekazania korony i pełni władzy swemu najstarszemu synowi, przydzielił osobne działy (apanaże) swym pozostałym trzem synom:Robert otrzymał hrabstwoArtois, Jan hrabstwoAnjou iMaine, aAlfonsPoitou iOwernię. Otrzymali je jednak dopiero po osiągnięciu odpowiedniego wieku – dwudziestu jeden lat[6]. Po śmierci króla narodził się jeszcze jeden synKarol, który po śmierci Jana przejął prawa do jego lenn. Król umierając wMontpensier w czasie powrotu zwyprawy przeciw katarom, nie rozstrzygnął kwestii regencji w czasie małoletności syna, wymógł jedynie przysięgę od wasali będących wówczas przy łożu śmierci (w tym od swego przyrodniego brataFilipa Rozczochranego (Hurepela), hrabiegoBoulogne), aby byli wierni Ludwikowi, a gdy ten umrze Robertowi[7]. Zaraz jednak po śmierci i pogrzebie (15 listopada) króla władzę przejęła wdowaBlanka Kastylijska[8].
Ludwik pełnię władzy objął dopiero w 1235 roku, w wieku około dwudziestu dwóch lat[9]. Jednak już 29 listopada 1226 roku (w 14 dni po pogrzebie ojca[10]) został koronowany, a w następnym roku sam przyjmował hołdy wasali[9]. Pierwszy okres rządów upłynął w cieniu matki, zaciekle zwalczającej buntujących się wasali. Najpilniejszym zadaniem na początku rządów regencji było zjednanie sobie największych możnych Francji.
Blanka i Ludwik, chcąc zjednać sobie względy stryja młodego władcy,Filipa Hurepela, nadali mu dwa zamki znajdujące się wewnątrz jego dóbr (Mortain iLillebonne), a także hrabstwoSaint-Pol[11]. Sytuacja Rozczochranego była o tyle szczególna, że nie dość, że niektórzy podważali jego prawe pochodzenie, to jego ziemie zostały wcześniej skonfiskowaneRenaldowi z Boulogne, wciąż znajdującemu się w paryskim więzieniu[12]. Jego śmierć na Wielkanoc 1227 roku poszerzyła pole manewru Filipa. Więcej szczęścia miał współwięzień RenaldaFerrand z Portugalii, który został zwolniony 6 stycznia tego roku[12]. Po objęciu z powrotem hrabstwa Flandrii stał się wiernym sojusznikiem królowej.
Bardziej nieprzejednana była postawa trzech innych możnowładców –Tybalda IV, hrabiegoSzampanii,Hugona X Czarnego z Lusignan, hrabiegoLa Marche, orazPiotra Mauclerca (z rodu Dreux), hrabiegoBretanii. Na wiosnę 1227 roku powstał projekt serii małżeństw pomiędzy braćmi królewskimi Janem i Alfonsem oraz odpowiednio Jolantą córką Piotra bretońskiego i jedną z córek Hugona. Siostra LudwikaIzabela miała wyjść za jednego z synów hrabiego La Marche[13]. Piotr Mauclerc miał otrzymać w zamianAngers,Le Mans,Baugé iBeaufort-en-Vallée. Wkrótce udało się zawrzeć rozejm z królem AngliiHenrykiem III oraz ułagodzić Tybalda IV[14].
Jednak baronowie zawiązali spisek wCorbeil, mający na celu pojmanie króla. Ich przywódcami zostali Piotr z Dreux i Filip z Boulogne. Młody król, osaczony w zamkuMontlhéry, uratował się jedynie dzięki interwencji mieszczan paryskich. Nie był to koniec problemów, gdyż w 1229 roku Piotr Mauclerc złożył hołd królowi Anglii, a pozostali baronowie wypowiedzieli wojnę Tybaldowi IV, wiernemu sojusznikowi króla. Ludwik IX zwołał wyprawę, na którą nie stawiła się lub przysłała tylko małe oddziały większość możnych[15]. Król odbił nadane Piotrowi trzy lata wcześniej miasta i zdobył jeszczeBellême. Wkrótce na stronę króla przeszedł Hugo z Lusignan, a jego wojska zdobyłyClisson i obległyAncenis. Henryk III, który przybył na pomoc wasalowi, zamknął się wNantes i nie podejmował żadnych działań. Trzecia wyprawa z 1231 roku zakończyła się trzyletnim rozejmem wSaint-Aubin-du-Cormier[15].
Pokojem zMeaux-Paryża z 11 kwietnia 1229 roku, zakończyły się walki wLangwedocji. Na mocy porozumieniahrabia TuluzyRajmund VII zachował jedynie część swego hrabstwa. Natomiast papiestwo otrzymało markizatProwansji (Hrabstwo Venaissin), królowi przypadła północna część hrabstwa, z miastemAlbi, a córka RajmundaJoanna miała wyjść za Alfonsa i wnieść mu w posagu okręg Tuluzy ze stolicą; była też jedyną spadkobierczynią Rajmunda, gdyby ten nie pozostawił męskiego potomka[16]. Dodatkowo na mocy pokoju z Rajmundem Trencevalem, hrabiąCarcassonne iNarbonne, królowi przypadłoCarcassonne. Nowe nabytki, wraz z posiadanymi już wcześniej, pozwoliły utworzyć dwie noweseneszalie:Carcassonne iBeaucaire[17].
W 1232 roku zmarł królewski brat Jan, jego posiadłości miały przypaść najmłodszemuKarolowi, trzy lata później zmarł czwarty syn Ludwika VIII Filip Dagobert, który nie doczekał się swojego nadziału. W 1233 zmarł Ferrand z Portugalii, w 1234 Filip Hurepel, a wkrótce po nim Piotr Mauclerc. W 1233 roku Tybald IV odziedziczyłkrólestwo Nawarry, jednak ten sukces zrównoważyło ogromne odszkodowanie, jakie musiał wypłacić, na mocy królewskiego arbitrażu, swej kuzynceAlicji cypryjskiej, w zamian za zrzeczenie się roszczeń do Szampanii. Nie dysponując taką sumą pożyczył ją od króla, oddając mu w zamianBlois,Chartres,Sancerre iChâteaudun. Domena szampańska przestała tym samym okrążać ziemie królewskie[18].
Ludwik IX swe panowanie rozpoczął od wprowadzenia reform, umacniających władzę królewską. Ujednolicił system monetarny w królestwie, zreorganizował i skutecznie nadzorował finanse, usprawnił też administrację państwa. Starając się rządzić sprawiedliwie, wprowadził kontrolę działalności urzędników królewskich, którą powierzył zakonnikom. W przypadku niesprawiedliwych decyzji, poszkodowani otrzymywali odszkodowanie, a nieuczciwi urzędnicy byli zwalniani. Ustanowił sądy królewskie, tak zwaneparlamenty, do których można się było odwoływać od wyroków sądów feudalnych, w jakich zasiadalibaronowie feudalni. Wprowadził zakazpojedynków sądowych, noszenia broni i prowadzenia wojen prywatnych we Francji. Znacznie rozbudowały się miasta, które otrzymały przywileje komunalne i otaczane murami, odgrywały coraz większą rolę pod względem militarnym. W czasach panowania Ludwika IX upowszechniony[19] został kodeks cechów rękodzielników i kupców –Livre des métiers – regulujący funkcjonowanie korporacji miejskich. Założył również w 1257[19] roku w Paryżu kolegium teologiczne, które zostało później nazwaneSorboną.
Ludwik IX godził liczne spory między skłóconymi rodami szlacheckimi wewnątrz Francji, jak również spory międzynarodowe. Faktycznie doprowadził do zażegnania wzajemnych pretensji terytorialnych Francji z hiszpańskąAragonią i z panującą w Anglii dynastią Plantagenetów. Z królem AngliiHenrykiem III zawarł traktat paryski w 1258 r., na mocy którego powiększyły się nieco posiadłości angielskie we Francji, w zamian Henryk III złożył królowi Francji hołd lenny z księstwa Gujenny[2].
Ludwik IX był też głęboko religijny. Gdy w 1244 r.Jerozolima została ponownie opanowana przezAjjubidów, zorganizował i sfinansował w 1248 r. kolejną VI wyprawę krzyżową dla obrony Ziemi Świętej. Brało w niej udział prawie wyłącznie rycerstwo francuskie, które poprowadził osobiście. Choć krucjata zakończyła się klęską, a sam Ludwik IX przez pewien czas pozostawał w niewoli egipskiej, to gdy wrócił w 1254 r. uznany został za największego wśród monarchów Europy obrońcę chrześcijaństwa.
W latach 1248–1250 wziął udział wVI krucjacie, podjętej na wieść o zdobyciu Jerozolimy przezChorezmijczyków w 1244 roku. Zakończyła się ona klęską, Ludwik dostał się do niewoli w okolicy miastaMansura w roku 1249, wypuszczony został po zapłaceniu olbrzymiego okupu, jednak już w 1270 roku zorganizował następnąwyprawę. Tym razem lądowano wTunisie, licząc na pomoc tamtejszego sułtana. Jednak oczekiwania te się nie spełniły i wyprawa zakończyła się epidemią wśród krzyżowców. 25 sierpnia 1270 ofiarą epidemii padł również sam król. Według tradycji była todżuma, jednak współcześnie wskazuje się raczej nadyzenterię[20][21]. Po jego śmierci armia krzyżowców powróciła do Europy. Koronę po Ludwiku IX przejął jego syn,Filip III Śmiały (1270–1285). 4 sierpnia 1297 roku wOrvieto papieżBonifacy VIII ogłosił decyzję o kanonizacji władcy[22], a 11 sierpnia - bullę kanonizacyjnąGloria laus[23]. Kazanie podczas uroczystości wygłosił kard.Matteo d’Acquasparta[24].Wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 25 sierpnia.
Ludwik Święty był bardzo blisko związany z nowymi zakonami mendykanckimi –dominikanami ifranciszkanami. Sprzyjał ich rozwojowi, wspomagał w ich wysiłkach, fundował klasztory, większość jego otoczenia wywodziła się z zakonów żebraczych. Naśladował zakonników w życiu codziennym, praktykując ascezę, chciał by dwaj z jego synów wstąpili do obu zakonów, sam jednak nigdy nie uczynił tego kroku, wedle legendy z racji tego, że nie mógł się zdecydować między dominikanami a franciszkanami[25][26]. W późniejszym okresie wśród Andegawenów neapolitańskich zrodziła się legenda o przynależności Ludwika do tercjarzy, wedle hipotezy Colette Beaune miał to na celu skojarzenie Ludwika IX z Ludwikiem biskupem Tuluzy, franciszkaninem należącym do tego rodu i kanonizowanym w 1317 roku. Około 1330 rokuGiotto, związany z Andegawenami, namalował w kaplicy Bardi w Santa-Croce we Florencji Ludwika Świętego w stroju tercjarza franciszkańskiego, towarzyszącego Ludwikowi z Tuluzy. Pod wpływem rozwijającej się legendy i kultu, wspieranego przez samych franciszkanów, w 1547 roku papieżPaweł III oficjalnie uznał Ludwika Świętego tercjarzem[25][27].
↑Lázaro Iriarte OFMCap, Józef Salezy Kafel OFMCap, Andrzej Józef Zębik OFMCap, Krystyna Kuklińska OSC: Historia franciszkanizmu. Kraków: Bracia Mniejsi Kapucyni, 1998, s. 568.ISBN 83-910410-0-X.
↑abPraca zbiorowa: Historia powszechna - Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku. T. 8. Mediaset Group SA, 2007, s. 152-153.ISBN 978-84-9819-815-7.
↑Rosemary Guiley: The Encyclopedia of Saints. New York: Facts on File, 2001, s. 77.ISBN 978-1-4381-3026-2.
↑Jacques LeJ.L.GoffJacques LeJ.L.,Święty Ludwik, Oficyna Wydawnicza Wolumen, 2001, s. 246.
↑LouisL.Carolus-BarréLouisL.,Les enquêtes pour la canonisation de saint Louis – de Grégoire X à Boniface VIII – et la bulle Gloria laus, du 11 août 1297, „Revue d’histoire de l'Église de France”, 57 (158), 1971. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑Filip nie został, jak to bywał we wcześniejszych pokoleniach Kapetyngów, konsekrowany za życia, tak więc nie mógł zostać pochowany wSt. Denis. Jego ciało zostało złożone w kościele Najświętszej Maryi Panny w Paryżu, gdzie w 1225 roku rodzice wznieśli mu kaplicę.
