 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoLubartów |
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne miejscowości noszące tę nazwę.| miasto igmina | |||||
 PałacSanguszków. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Data założenia | 29 maja 1543 | ||||
| Prawa miejskie | 29 maja 1543 | ||||
| Burmistrz | Krzysztof Mariusz Paśnik | ||||
| Powierzchnia | 13,91 km² | ||||
| Wysokość | 144–184 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 81 | ||||
| Kod pocztowy | 21-100 | ||||
| Tablice rejestracyjne | LLB | ||||
Plan miasta | |||||
Położenie na mapie powiatu lubartowskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||
 51°27′44″N 22°36′32″E/51,462222 22,608889[1] | |||||
| TERC (TERYT) | 0608011 | ||||
| SIMC | 0956313 | ||||
Urząd miejski ul. Jana Pawła II 1221-100 Lubartów | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Lubartówⓘ –miasto igmina miejska wwojewództwie lubelskim, siedzibapowiatu lubartowskiego orazgminy wiejskiej Lubartów, położone 26 km na północ odLublina. 31 grudnia 2023 r. miasto o powierzchni 13,91 km2 zamieszkiwały 19 734 osoby. Lubartów leży na lewym brzegu rzeki Wieprz, naWysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej doNiziny Południowopodlaskiej, która leży w pasieNizin Środkowopolskich. Miejscowość jest położona w historycznejMałopolsce, naziemi lubelskiej.
Lewartów został założony 29 maja 1543 przezPiotra Firleja na terenie wsiŁucka iSzczekarków[2]. W kolejnych latach miasto stało się ważnym ośrodkiemkalwinizmu[3]. Zostało zniszczone w czasiepotopu szwedzkiego i przez kolejne stulecie funkcjonowało jak duża wieś[2].Paweł Karol Sanguszko odziedziczył Lewartów na początku XVIII wieku, podniósł go z upadku gospodarczego[4]. Na jego prośbę królAugust III Sas 22 listopada 1744 potwierdził prawa miejskie, zmienił nazwę na Lubartów i nadał miastuherb[2].
Lubartów administracyjnie należy dowojewództwa lubelskiego ipowiatu lubartowskiego, jestgminą miejską[5]. Leży ok. 26 km na północ odLublina[6]. Miasto leży naWysoczyźnie Lubartowskiej, zaliczanej doNiziny Południowopodlaskiej[7], będącej częściąNizin Środkowopolskich[8]. Jest położone w historycznejziemi lubelskiej, zaliczanej doMałopolski[9]. Wschodnią granicę administracyjną Lubartowa stanowi rzekaWieprz, choć skraj zabudowy miejskiej znajduje się w odległości około 1 km od rzeki, jedynie w północnej części miasta znajduje się kilka budynków w pobliżu rzeki[10]. Wysokość Lubartowa mieści się w przedziale 144–184 m n.p.m.[11]
Sąsiaduje z miejscowościami:Chlewiska,Szczekarków,Lisów,Skrobów,Skrobów-Kolonia,Nowodwór,Annobór-Kolonia,Łucka iŁucka-Kolonia należącymi dogminy wiejskiej Lubartów i z wsiąSerniki należącą dogminy Serniki. Na czwórstyku między Lubartowem, Chlewiskami,Pałecznicą i Szczekarkowem styka się jednym punktem z wsią Pałecznica należącą dogminy Niedźwiada[10].
Powierzchnia miasta wynosi 13,91 km²[6], co stanowi około 1% powierzchni powiatu lubartowskiego. Według danych GUS z 2014 roku użytki rolne stanowią 55,3% terenów miasta, 0,4% zajmują lasy, a 1,5% nieużytki[12].
Nie ma konsensusu w sprawie przynależności Lubartowa doaglomeracji lubelskiej. Miejscowość zaliczono do aglomeracji w planie zagospodarowania przestrzennego województwa z 2002 r.[13], należy też do Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego[14]. Miasta nie zaliczyli do aglomeracjiPaweł Swianiewicz i Urszula Klimska w pracy z 2005[15], a także Jan Parysek w książce z 2008[16].
W latach 90. XX wieku ustalono, żeflorę synantropijną Lubartowa stanowi 538 gatunków i podgatunkówroślin naczyniowych. 61,7 % z nich stanowią gatunki rodzime. Najwięcej z nich jest roślin łąkowych (107 gatunków) oraz leśnych i zaroślowych (137 gatunków). Stwierdzono też jedenapofitsolniskowy. Zanotowano rośliny rzadko podawane dla Polski południowo-wschodniej. Rosły one głównie wzdłuż linii kolejowejLublin –Łuków, jak również nawysypiskach śmieci wJacku i przy szosie doChlewisk. Pojedyncze stanowiska miały:komosa wielonasienna,łoboda ogrodowa,łoboda błyszcząca,łoboda szara,rdestowiec sachaliński,szarłat biały,szarłat siny,mak piaskowy,rukiewnik wschodni,lulek czarny,werbena pospolita,kroplik żółty,babka piaskowa,rzepień włoski,szparag lekarski,miłka drobna,mannica odstająca istokłosa łuskowata[17].
29 maja 1543Zygmunt I Stary zezwoliłPiotrowi Firlejowi na założenie miasta na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki[18], nazwanego od herbuFirlejów –Lewart, Lewartowem. Prywatne miasto szlacheckie Lewartów położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim wwojewództwie lubelskim[19]. W 1739 roku należał wraz z folwarkiem do klucza LubartówLubomirskich[20]. W pobliżu Lewartowa stykały się graniceLubelszczyzny zPolesiem (ziemią brzeską) iRusią Czerwoną (ziemią chełmską)[21].
Za rządówMikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich[22] sprowadzono wysoko wykwalifikowanych rzemieślników zFrancji,Niemiec iHolandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiemruchu reformacyjnego. Założone w mieście przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjumariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Jego rektorem byłWojciech z Kalisza[23]. W 1580 roku odbył się synodbraci polskich[24].
Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimiSanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwabarokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbęPawła Karola Sanguszki (rzekomo protoplastą jego rodu miał byćLubart, syn wielkiego księcia litewskiego –Giedymina)August III, przywilejem z 22 listopada 1744 roku wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowiłprawa miejskie.
Gmina żydowska była już zorganizowana w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (stary inowy). W 1819 roku utworzono nowykirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzonolapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Drugi cmentarz pochodzącego z XVII w. nie zachował się.
Porozbiorach Polski Lubartów znalazł się pod zaborem austriackim, a od 1815 roku podzaborem rosyjskim. W okresie powstania listopadowego w 1831 roku niedaleko Lubartowamiała miejsce bitwa. W okresie powstania styczniowego w 1863 roku niedaleko Lubartowa równieżzostała stoczona bitwa.
W XIX wieku kilkakrotnie wybuchały pożary (1831, 1838 i 1846). Dopiero w 1866 roku miasto uzyskało status miasta powiatowego. W 1912 roku działało tutaj siedem zakładów przemysłowych (cztery olejarnie, dwa młyny oraz browar). Wartość ich produkcji wynosiła ponad 65 tysięcy rubli.
W 1922 r. w mieście rozpoczęła działalność huta szkła[25].
W 1931 roku w czasie zajść chłopskich w Lubartowie zatrzymani przez policję byli bici gumami w stopy, mieli wbijane drzazgi za paznokcie, wyrywane włosy, a nawet byli wieszani głową w dół aby wlewać im wodę do nosa po zaklejeniu ust[26].
Oddziały niemieckie zajęły miasto 19 września 1939[3]. Podczas okupacji Lubartów należał dopowiatu radzyńskiego, a od października 1941lubelskiego wdystrykcie lubelskimGeneralnego Gubernatorstwa[27].
W 1939 r. Żydzi stanowili 42% mieszkańców miasta. Jesienią 1939 splądrowano i zburzonosynagogę,kirkut i domy należące do Żydów. 4 stycznia 1940 powołanoJudenrat, wiosną 1941 wytyczonogetto. 9 i 10 kwietnia 1942 lubartowskich Żydów wywieziono do obozów zagłady wSobiborze i wBełżcu. W ciągu miesiąca do miasta sprowadzono Żydów ze Słowacji, których wymordowano 11 października. Po zagładzie przeprowadzonej tego dnia w miejscowości zostało kilkunastu Żydów, część z nich wywieziono doŁęcznej, resztę rozstrzelano 29 stycznia 1943 r. Po wyzwoleniu Lubartowa z kryjówek wyszło około 40 Żydów[28][29].
1 września 1943 roku oddział Gwardii Ludowej (dowódca – Ryszard Postowicz „Murzyn”) przeprowadził akcję likwidacyjną Konstantego Burki – dyrektora szpitala w Lubartowie, który współpracował zGestapo[30]. 22 lipca 1944 roku miasto zostało wyzwolone przez żołnierzyArmii Krajowej[31][32].
W wyparciu wojsk niemieckich, w 1944 roku formowała się tu 4 Brygada Saperów2 Armii Wojska Polskiego (upamiętniała to tablica na ul. Poprzecznej)[33].
W Lubartowie działał do lat 90. XX w. oddziałZakładów Radiowych im. M. Kasprzaka w Warszawie, później Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra-Lubartów”, znany z takich wyrobów jak RP-701,Wilga,Finezja,Condor.
W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do ówczesnegowojewództwa lubelskiego[34]
31 grudnia 2023 roku Lubartów liczył 19 734 mieszkańców, w tym 9 290 mężczyzn i 10 444 kobiety. Gęstość zaludnienia wynosiła 1417,7 os./km2. W 2023 w mieście zameldowało się 300 osób, a wymeldowało się z niego 165. Odnotowano 125 urodzeń i 244 zgony, co oznacza przyrost naturalny -5,99 na 1000 mieszkańców[35].
Wykres liczby ludności Lubartowa (stan na 31 grudnia każdego roku)[35]:
Osobny artykuł:Herb Lubartowa.Tarcza herbu Lubartowa jest podzielona na dwie części. W górnym, czerwonym polu znajduje się rycerz w błękitnej zbroi, z niebieską tarczą na lewym ramieniu. Na tarczy znajduje się złotykrzyż lotaryński. Rycerz trzyma srebrny miecz w prawej ręce. Siedzi na srebrnym koniu, któregoczaprak,ogłowie ipopręgi są błękitne. Dolne, błękitne pole jest symetryczne. Przedstawia dwa srebrne lamparty skaczące na zielone drzewo[36]. Herb został nadany przez królaAugusta III Sasa na prośbę właściciela miasta,Pawła Karola Sanguszki 22 listopada 1744 r.[37] Wygląd herbu określa uchwała Rady Miasta Lubartów Nr XII/188/04 z dnia 27 sierpnia 2004 r. w sprawie herbu miasta Lubartów[36][38].
Barwy miasta toczerwony iniebieski ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach o równej szerokości, gdzie górny jest czerwony. W pionowym układzie czerwony jest lewy pas. Barwy miejskie stanowią składniki flagi, która jest prostokątnym płatem tkaniny o umieszczonym na maszcie. Stosunek szerokości flagi do jej długości wynosi 5:8. Barwy i flagę Lubartowa określa uchwała Rady Miasta Lubartów Nr XII/188/04 z dnia 27 sierpnia 2004 r. w sprawie barw miasta Lubartów[39][40].
Pieśnią miasta jest utwórO Ziemio Lubartowska skomponowany przez Stanisława Latka. Pieśń miasta oficjalnie zatwierdzono uchwałą Rady Miasta Lubartów Nr XXI/134/96. Melodia utworu jest hejnałem miejskim, granym codziennie z ratusza i wieżBazyliki św. Anny[41].
Lubartów jestgminą miejską[5]. W skład rady miasta wchodzi 21 radnych[42]. Miasto jest podzielone na czteryokręgi wyborcze w wyborach do rady[43]. Przewodniczącym IX kadencji rady miasta jest Tomasz Krówczyński, a wiceprzewodniczącymi Krystyna Jeziorska i Anna Kuszner[42]. Od 2018 roku funkcję burmistrza miasta pełni Krzysztof Paśnik[44]. W Lubartowie działa też Młodzieżowa Rada Miasta[45] i Rada Seniorów[46]. Miejscowość jest siedzibąpowiatu lubartowskiego[47] igminy wiejskiej Lubartów[48].
Listamiast partnerskich Lubartowa[49]:
Hajdúdorog (2003)
Rosienie (2003)
Sławuta (2016)
W 2002 r. wybudowano jednojezdniowąobwodnicę Lubartowa o długości 8,4 km[50], będącą częściądrogi krajowej nr 19[51]. Omija ona miasto od południa i zachodu, wielokrotnie przecinając jego granice[52]. Fragment DK19 między Lubartowem a Lublinem jest najbardziej obciążoną jednojezdniową drogą krajową wwojewództwie lubelskim[53]. Przez północną część miasta przebiega takżedroga wojewódzka nr 815 prowadząca od DK19[54] na północny wschód, doParczewa iWisznic[55].
W grudniu 2024 roku rozpoczęła się budowa drogi ekspresowej S19 z Lubartowa do Lublina (w tym obwodnicy Lubartowa[56]) jako fragment trasyVia Carpatia[57]. Na obwodnicy powstaną dwa węzły – Lubartów Północ na skrzyżowaniu zdrogą wojewódzką nr 815 (ulicą Kleeberga[58][59]) i Lubartów Zachód na skrzyżowaniu z ulicą Nowodworską[58]. Oddanie drogi do użytku jest planowane na koniec 2027 roku[60].
W styczniu 2022 w Lubartowie zaczęła funkcjonować jednoliniowa komunikacja miejska. Linia liczy 26 przystanków, ma długość 17 km[61]. We wrześniu 2022 uruchomiono drugą, krótszą linię biegnącą wzdłuż osi północ-południe[62].
Przez Lubartów przebiegalinia kolejowa nr 30 (Łuków –Lublin) zestacją w Lubartowie i przystankamiLubartów Lipowa orazLubartów Słowackiego. Wraz z modernizacją z linii kolejowej na odcinku Lublin Północny – Lubartów ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego, od 2 kwietnia 2013 roku po 12 latach przerwy wróciły pociągi osobowe w postaciszynobusów.
We wsi Niedźwiada położonej 10 km od Lubartowa[63] w pierwszej dekadzie XXI wieku planowano budowę portu lotniczego obsługującego Lublin[64]. Miasto Lubartów było trzecim największym (z 25 samorządów) akcjonariuszem spółki Międzynarodowy Port Lotniczy Lublin Niedźwiada S.A[65]. Ostatecznielotnisko powstało wŚwidniku, 38 kilometrów od Lubartowa[66]. Powodami takiej decyzji były: daleka odległość od Lublina - największego miasta w województwie, słabo rozwinięta infrastruktura drogowa i kolejowa oraz historyczne podłoże Świdnika, które już w czasach międzywojennych posiadało lotnisko.
Zespółpałacu Sanguszków obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 rokuTylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnegoJózefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczaswojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księciaPawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in.portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego. W 1925 roku pałac kupiło Zgromadzenie Zakonne Braci Kresowych. Rok 1933 nie zapisał się dobrze w historii tego zabytku – pożar, który wybuchł w rezydencji zniszczył dach i wnętrza pałacowe. Zarząd Miejski wykupił ruinę wraz z ogrodem w latach 1935–1938. Odbudowa i remont generalny miał miejsce już poII wojnie światowej, w latach 1950–1970. Obecnie pełni funkcję siedzibyStarostwa Powiatowego w Lubartowie.
_08.JPG)
_06.JPG)
_03.JPG)
Osobny artykuł:Bazylika św. Anny w Lubartowie.Bazylika pw. św. Anny – budowana w latach 1733–1738, projektuPawła Antoniego Fontany.Barokowa, murowana, dwuwieżowa, ufundowana przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej byłTomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonłą.Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są hełmami oraz elewacja zdobiona pilastrami i gzymsami. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnegomarmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawejnawie znajduje sięepitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony – Barbary z Duninów Sanguszkowej.
02.JPG)
Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737–1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przezPawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanieśw. Wawrzyńca.
Jest to budowla jednonawowa, barokowa, oszczędna w bryle i dekoracjach (zgodnie z regułamizakonu kapucynów). Charakterystyczna jest elewacja kościoła, która nawiązuje do głównego kościoła tego zakonu, znajdującego się wRzymie. Ozdobą wnętrza kościoła są osiemnastowieczne płótna ołtarzowe, autorstwaSzymona Czechowicza. Wśród nich obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca” wołtarzu głównym. Do kościoła pw. św. Wawrzyńca przylega wybudowany w tym samym czasie klasztor, który przeszedł wiele modernizacji i jest otoczony murem obronnym. W 1831 roku, a więc podczaspowstania listopadowego mur ten stanowił punkt oporu podczas walk gen.Wojciecha Chrzanowskiego z liczniejszymi siłami rosyjskimi gen. Kreutza. W 1864 roku, w ramach odwetu za poparcie przez zakonników powstania styczniowego, władze carskie podjęły uchwałę w sprawie kasaty klasztoru oo. Kapucynów, jednak w 1866 roku przebywało tutaj 12 braci zakonnych. W 1867 roku kościół przejęłaarchidiecezja lubelska, chociaż przez pewien okres obsługiwał go kapelan zakonny. Dopiero w 1938 roku powrócili tutaj kapucyni. Budynek mieszkalny został oddany tylko częściowo kapucynom – resztę pomieszczeń zajęły urzędy państwowe. W 1978 roku oddano cały klasztor.
.jpg)
W odległości 9 km od Lubartowa znajduje się kompleks pałacowy Zamoyskich wKozłówce.
_ul.Szaniawskiego%2c_Lubart%25C3%25B3w_(luksus_n)_01.JPG)
_9%2c_Lubart%25C3%25B3w_(luksus_n)_01.JPG)
.jpg)
W Lubartowie odbywają się co roku różne imprezy: Piknik Motocyklowy[67], Dni Lubartowa[68], Festiwal Śladami Singera[69], Kapucynalia[70], Święto Roweru[71], Annowanie[72] i Rock Alert Festiwal[73]. W mieście znajduje się Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Mickiewicza z dwiema filiami[74], Lubartowski Ośrodek Kultury zarządzający Kinem Lewart[75] oraz Muzeum Kina Lewart[76], Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury[77],Muzeum Ziemi Lubartowskiej[78] iMuzeum Parafialne przyBazylice św. Anny[79].
Na terenie Lubartowa działają następujące media:
Na terenie Lubartowa działa kilka placówek edukacyjnych:
Teren Lubartowa obejmują trzy parafie rzymskokatolickie[94]. Najstarsza,parafia pw. św. Anny istnieje od XVI wieku[95]. Należy do niejbazylika mniejsza św. Anny[96]. 6 października 1988 roku wydzielono z niejparafię Matki Bożej Nieustającej Pomocy, obejmującą południową część miasta[97]. Mieszkańcy północnej części miasta należą do parafiiparafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Lubartowie[98], której kościół wbrew nazwie znajduje się we wsiLisów[99][100]. Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego została erygowana z parafii św. Anny 21 maja 1998[101]. Wszystkie trzy parafie wchodzą w składdekanatu Lubartów[102].
W mieście znajduje się zespół klasztorny złożony zkościoła św. Wawrzyńca i klasztoru kapucynów w Lubartowie wybudowany w latach 1737–1741. Klasztor został skasowany w 1867 r., kapucyni objęli go ponownie w 1938 r.[103]Kaplica szpitalna p.w. św. Antoniego Padewskiego przy szpitalu powiatowym w Lubartowie jest zarządzana przez parafię Matki Boskiej Nieustającej Pomocy[104]. Do parafii św. Anny należy cmentarz parafialny[105], na którym znajduje się kaplica wybudowana w 1846 r.[106]
W Lubartowie działazbór Kościoła Zielonoświątkowego „Agape”[107][108]. W miejscowości znajduje się teżsala królestwaŚwiadków Jehowy[109][110].
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
| Legenda |
|
