Los Angeles, oficjalnieCity of Los Angeles, często skracane doL.A. (hiszp.Los Ángeles) – najludniejsze miasto amerykańskiego stanuKalifornia, a zarazem drugie pod względem liczby mieszkańców miasto wStanach Zjednoczonych (zaNowym Jorkiem), za sprawą populacji liczącej ok. 4 mln mieszkańców[5]. Los Angeles zajmuje powierzchnię 1302 km² i położone jest w regionie Kalifornii Południowej. Miasto stanowi centrum aglomeracjiLos Angeles-Long Beach-Santa Ana, którą w 2010 roku zamieszkiwało 12 828 837 osób, czyniąc z tego regionu 2. pod względem populacji obszar metropolitalny Stanów Zjednoczonych i jednocześnie jedną z najludniejszych metropolii świata[6][7].Wielkie Los Angeles to połączony obszar statystyczny (combined statistical area) z liczbą mieszkańców wynoszącą 18,8 mln[8]. Los Angeles jest siedzibąhrabstwa Los Angeles, czyli najbardziej zaludnionego i jednego z najbardziej zróżnicowanych etnicznie hrabstw w Stanach Zjednoczonych[9]. Z kolei obszar samego Los Angeles uznany został za najbardziej zróżnicowane etnicznie amerykańskie miasto[10]. Mieszkańcy Los Angeles często określani są mianem „Angelenos(inne języki)”[11].
Los Angeles zostało założone 4 września 1781 roku przez hiszpańskiego gubernatoraFelipe de Neve’a(inne języki)[12]. Po zakończeniu wojny o niepodległość Meksyku, w 1821 roku miasto stało się częścią tegoż państwa[13]. W 1848 roku, pod koniecwojny amerykańsko-meksykańskiej, Los Angeles oraz pozostałe obszary Kalifornii zostały na mocytraktatu pokojowego z Guadalupe Hidalgo wykupione przez rząd amerykański, wchodząc w skład Stanów Zjednoczonych[14]. Los Angeles uzyskało 4 kwietnia 1850 roku status korporacji municypalnej – na pięć miesięcy przed tym, jak Kalifornia stała się oficjalnie stanem państwa amerykańskiego[15].
Zwane częstoCity of Angels lub po prostuL.A., Los Angeles stanowi światowe centrum biznesu, handlu międzynarodowego, rozrywki, kultury, mediów, mody, nauki, sportu, technologii i edukacji. Los Angeles uznane zostało za 3. najbogatsze oraz 5. najbardziej wpływowe miasto świata[16][17]. Obszar statystyczny Los Angeles wygenerował w 2008 roku 831 miliardów dolarówproduktu miejskiego brutto (PMB), czyniąc z tegoż miasta 3. największe centrum gospodarcze świata, ustępując jedynie metropoliomTokio iNowego Jorku[18]. Jako że Los Angeles jest siedzibąHollywood, zyskało przydomek „Światowej Stolicy Rozrywki”, przodując w produkcji filmów, programów telewizyjnych, sztuk scenicznych,gier wideo oraz muzyki. Ze względu na to, miasto zamieszkuje szerokie grono słynnych osób powiązanych z tymi branżami. Los Angeles zorganizowałoLetnie Igrzyska Olimpijskie w roku1932 oraz1984, zorganizuje je także w2028.
Oryginalna nazwa miasta toEl Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles del Río de Porciúncula, co można przetłumaczyć jako „Miasto Matki Bożej Królowej Aniołów rzekiPorciúncula”.
W 1771 roku misjonarz franciszkańskiJunípero Serra zaprojektował budynekMission San Gabriel Arcangel(inne języki), czyli pierwszą siedzibę misjonarską na tych terenach[21]. 4 września 1781 roku grupa czterdziestu czterech osadników, znanych jako „Los Pobladores”, założyłapueblo „La Reyna de los Angeles”, nazwane tak na cześćNuestra Señora la Reina de los Ángeles zRío de Porciúncula (Matki Bożej Królowej Aniołów z Porcjunkuli)[22]. Ponad połowa z przybyszów byłametysami lubmulatami o afrykańskim, indiańskim lub europejskim pochodzeniu[23]. Ich osada pozostawała małym miasteczkiem przez dekady – do 1820 roku populacja wzrosła do około 650 mieszkańców[24]. Obecnie pueblo leży na obszarze dystryktu historycznegoLos Angeles Pueblo Plaza oraz przyOlvera Street, czyli w najstarszej części miasta[25].
Nowa Hiszpania uzyskała w 1821 roku niepodległość, odłączając się od hiszpańskiego imperium kolonialnego, natomiast pueblo weszło w skład Meksyku. GubernatorPío Pico(inne języki) uczynił wówczas Los Angeles stolicą regionuAlta California(inne języki). Meksykańskie rządy nad miastem zakończyły się w wyniku wojny amerykańsko-meksykańskiej; Amerykanie przejęli kontrolę nad Los Angeles po serii potyczek zbrojnych, zakończonych 13 stycznia 1847 roku podpisaniem traktatu pokojowego w Cahuenga[24].
W 1876 roku, wraz ze skompletowaniem liniiSouthern Pacific(inne języki), do Los Angeles dotarła kolej[26]. W 1892 roku na obszarze miasta odkryte zostały złoża ropy naftowej, co sprawiło, że w roku 1923 Kalifornia stała się największym producentem ropy w Stanach Zjednoczonych, odpowiadając ponadto za 1/4 światowego wydobycia tego surowca[27].
Do roku 1900 populacja Los Angeles wzrosła do ponad 102 tysięcy mieszkańców[28], co wywarło presję na kwestię zasobów wodnych miasta[29]. Rozwiązanie tego problemu nadeszło w 1913 roku, wraz z oddaniem do użytku akweduktu Los Angeles, który dostarczał cztery razy więcej wody, niż było w stanie zużyć miasto[30]. Dzięki temu, miasto kontynuowało swój rozwój[30].
Los Angeles City Hall, na zdjęciu widziany w 1931 roku, powstał w 1928 roku i stanowił najwyższą strukturę w mieście aż do 1964 roku, kiedy to zniesiono ograniczenia wysokościowe
W 1910 roku Los Angeles objęło zasięgiem Hollywood, zaś na terenie samego miasta działało co najmniej dziesięć wytwórni filmowych. Do 1921 roku ponad 80% światowego przemysłu filmowego skupiało się w Los Angeles[31]. Dochody generowane przez tę branżę pozwoliły miastu uniknąć większości gospodarczych problemów, w jakich pogrążyła się reszta państwa w wyniku wybuchuwielkiego kryzysu[32]. W latach 30. XX wieku populacja Los Angeles przekroczyła milion osób[33]. W 1932 roku miasto zorganizowałoLetnie Igrzyska Olimpijskie.
Po zakończeniu II wojny światowej Los Angeles rozwijało się szybciej, niż kiedykolwiek w swojej historii, i w wyniku procesóweksurbanizacji dotarło zasięgiem dodoliny San Fernando[34]. W 1969 roku miasto stało się miejscem narodzin Internetu, kiedy to zrealizowana została pierwsza próba transmisji danych przez sieć ARPANET pomiędzyUniversity of California, Los Angeles (UCLA) iStanford Research Institute (SRI)[35]. Latem 1969 roku w Los Angeles i okolicach doszło do serii morderstw popełnionych przez sektęCharlesa Mansona.
W 1984 roku Los Angelespo raz drugi zorganizowało Letnie Igrzyska Olimpijskie. Pomimo bojkotu ze strony 14 państw komunistycznych, Igrzyska z 1984 roku osiągnęły największy sukces finansowy spośród wszystkich dotychczasowych edycji tych zawodów[36]. Ponadto były to zaledwie drugie w historii Igrzyska, które przyniosły profity (wszystkie pozostałe okazywały się stratne finansowo dla miast-organizatorów); te pierwsze, według analiz, to Letnie Igrzyska Olimpijskie z 1932 roku, które również rozegrano w Los Angeles[37].
W 1992 roku, w Los Angeles doszło do wybuchuwielkich zamieszek na tle dyskryminacji rasowej[38]. Ich powodem była głośna sprawa AfroamerykaninaRodneya Kinga, który 29 kwietnia 1992 roku został pobity przez czterech funkcjonariuszy policji, uniewinnionych z tego czynu przed sądem[38]. Wyrok ten wywołał tzw. sześciodniowe powstanie Rodneya Kinga, w którym uczestniczyły tysiące osób i które uważane jest za największe zamieszki, jakie miały miejsce na terenie Stanów Zjednoczonych w dwudziestym wieku[38]. W 1994 roku Los Angeles zostało niespodziewanie nawiedzone przez trzęsienia ziemi o sile 6,7 stopnia w skali Richtera, które spowodowały straty wyceniane na ponad 12 miliardów dolarów, a także śmierć 72 osób[39]. XX wiek zakończył się skandalem związanym z oddziałemLAPD, Rampart. Okazało się bowiem, że ponad 70 członkówC.R.A.S.H., czyli policyjnej grupy zwalczającej działalność gangów, zamieszanych było w korupcyjne procedery oraz ścisłą współpracę z gangami[40].
W 2002 roku przeprowadzone zostało referendum, na mocy którego ludność odrzuciła propozycję odłączenia od Los Angeles obszarów doliny San Fernando i Hollywood[41].
Los Angeles zajmuje łączną powierzchnię 1302 km², z czego 1214 km² to ląd, a 88 km² to wody. Miasto obejmuje zarówno płaskie, jak i pagórkowate tereny; najwyższym punktem Los Angeles jest góraMount Lukens(inne języki) (1547 m n.p.m.) będąca częścią pasma górskiegoSan Gabriel, położona na północno-wschodnim krańcu dolinySan Fernando[42][43]. Część pasma górskiegoSanta Monica rozciąga się od centrum miasta do Pacyfiku, oddzielając Los Angeles od doliny San Fernando. Pozostałe obszary górskie obejmują między innymi dzielnicę Mt. Washington na północ od śródmieścia, Boyle Heights iCrenshaw we wschodniej części Los Angeles, a także dystrykt San Pedro.
Głównym ciekiem wodnym w Los Angeles jestrzeka Los Angeles, w większości odcinków sezonowa. Bieg rzeki został niemalże w całości skorygowany przezKorpus Inżynieryjny Armii Stanów Zjednoczonych, który uczynił z niej kanał ochrony przeciwpożarowej[44]. W wyniku tych działań rzeka Los Angeles płynie betonowymi kanałami[44]. Bieg rzeki rozpoczyna się w dzielnicy Canoga Park, następnie przebiega na wschód od doliny San Fernando, wzdłuż północnego krańca gór Santa Monica, by w końcu kierować się na południe przez centrum miasta, dopływając do ujścia do Pacyfiku w porcie Long Beach. Zdecydowanie mniejsza rzeka,Ballona Creek(inne języki), wpada natomiast do zatoki Santa Monica wPlaya del Rey.
Obszar Los Angeles bogaty jest w rodzime gatunki roślin, częściowo ze względu na różnorodność siedlisk, a w tym plaże, bagna i góry. Najbardziej rozpowszechnione botaniczne środowiska, to przybrzeżne zarośla szałwii, które pokrywająchaparralowe wzgórza[45]. Do rodzimych gatunków należą m.in.:pozłotka kalifornijska,Romneya,Heteromeles,Quercus agrifolia,Leymus condensatus orazHelianthus nuttallii. Obecnie wiele z tychże gatunków, tak jak na przykład słoneczniki z Los Angeles (Helianthus nuttallii), są tak rzadkie, że uzyskały status rodzajów zagrożonych. Mimo iż nie jest gatunkiem rodzimym, oficjalnym drzewem Los Angeles jest drzewo koralowe (Erythrina caffra)[46], zaś oficjalnym kwiatem miasta pozostajestrelicja królewska (Strelitzia reginae)[47].
Los Angeles często nawiedzane jest przez trzęsienia ziemi, jako że znajduje się w strefie tzw.pacyficznego pierścienia ognia. Geologiczna niestabilność przyczyniła się do wytworzenia szereguuskoków, które powodują około 10 tysięcy trzęsień ziemi na tych obszarach rocznie[48]. Jednym z najważniejszych jest uskok San Andreas, położony na granicy płytpacyficznej ipółnocnoamerykańskiej[49]. Do największych i najtragiczniejszych w skutkach trzęsień ziemi w dziejach Los Angeles zaliczyć można: Northridge (1994), Whittier Narrows (1987), San Fernando (1971) oraz Long Beach (1933). Jednakże zdecydowana większość trzęsień ziemi ma niewielką siłę i jest nieodczuwalna dla mieszkańców[48]. Części miasta narażone są także natsunami; tereny portowe Los Angeles zostały zniszczone przez fale powstałe w wynikutrzęsienia ziemi w Chile z 1960 roku[50].
Los Angeles leży w strefieklimatu subtropikalnego typuśródziemnomorskiego (klasyfikacja Köppena –Csb na wybrzeżu,Csa na terenie śródlądowym), na pograniczu klimatu półpustynnego (Bsk). Zdecydowana większość dni w roku w Los Angeles jest słoneczna, ze średnią zaledwie 35 dni z wymiernymi opadami na rok[51].
Średnia roczna temperatura w centrum Los Angeles wynosi 24 °C w ciągu dnia i 14 °C nocą. W najchłodniejszym miesiącu, czyli styczniu, temperatura waha się zazwyczaj w granicach od 15 do 23 °C w ciągu dnia i od 7 do 13 °C w nocy. Z kolei w najcieplejszym miesiącu, sierpniu, temperatura waha się zazwyczaj w granicach od 26 do 32 °C w ciągu dnia i około 18 °C nocą. W czasie kilkunastu dni w roku temperatura w Los Angeles przekracza 32 °C (90 °F); zazwyczaj jest to średnio jeden dzień kwietnia, maja, czerwca i listopada, trzy dni lipca, sierpnia i października, a także średnio pięć dni września[51]. Temperatury ulegają silnym wahaniom w ciągu dnia; na obszarach w głębi lądu średnie różnice w dziennej temperaturze wynoszą powyżej 17 °C[52]. Średnia roczna temperatura oceanu na wybrzeżach Kalifornii wynosi 17 °C i waha się od 14 °C w styczniu do 20 °C w sierpniu[53]. Najwyższą temperaturę w Los Angeles odnotowano 27 września 2010 roku i wyniosła ona wówczas 45 °C, zaś najniższą 22 grudnia 1944 roku, kiedy to sięgnęła –4 °C[54]. W ciągu roku w Los Angeles notuje się ponad 3,2 tysiąca godzin słonecznych, ze średnią 7 godzin słonecznych na dzień w grudniu oraz 12 godzin słonecznych na dzień w lipcu[55].
Obszar Los Angeles jest miejscem występowania zjawiska typowego dlamikroklimatu, powodującego skrajne wahania temperatury na położonych nieopodal siebie terenach. Dla przykładu, średnia maksymalna temperatura lipcowa wSanta Monica Pier nad oceanem to 24 °C, zaś w Canoga Park w głąb lądu wynosi w tym samym okresie 35 °C[56]. Miasto, podobnie jak duża część południowego wybrzeża Kalifornii, wiosną/na początku lata podlega ponadto zjawisku tzw. „June Gloom”. Charakteryzuje się ono porannymi zachmurzeniami lub mgłami, które znikają w przedpołudnia, ustępując miejsca słonecznemu, bezchmurnemu niebu[57].
W centrum Los Angeles odnotowuje się średnio tylko 384,6 mm opadów rocznie, z czego większość w okresie od grudnia do kwietnia. Na ogół opady deszczu mają charakter umiarkowany; z drugiej strony, podczas burz zimowych, często występują zarówno silne opady deszczu, jak i burze. Ilość opadów na wybrzeżu jest nieco mniejsza, niż na obszarach górskich Los Angeles. Śnieg na terenie śródmieścia jest zjawiskiem niezwykle rzadkim; wyjątek stanowią znajdujące się w granicach administracyjnych Los Angeles góry, które są zazwyczaj każdej zimy okryte pokrywą śnieżną. Największe opady śniegu w centrum Los Angeles miały miejsce w 1932 roku, kiedy to wyniosły 5 cm[58].
Średnia temperatura i opady dla Los Angeles (centrum)
Według danych spisu powszechnego z 2010 roku, populacja Los Angeles liczyła 3 792 621 mieszkańców[65]. Gęstość zaludnienia wynosiła 2913/km². Kompozycja rasowa mieszkańców prezentowała się następująco: 1 888 158 (49,8%) stanowili przedstawiciele rasy białej, 365 118 (9,6%) było Afroamerykanami, 28 215 (0,7%) miało pochodzenie indiańskie, 426 959 (11,3%) miało korzenie azjatyckie, 5577 (0,1%) stanowili przybysze z wysp Pacyfiku, 902 959 (23,8%) reprezentowało inne rasy, zaś 175 635 (4,6%) było przedstawicielami co najmniej dwóch ras[65].
Według cenzusu, 3 708 020 osób (97,8% populacji) zamieszkiwało gospodarstwa domowe, 58 186 (1,5%) żyło w nie-zinstytucjonalizowanych kwartałach grupowych, zaś 26 415 (0,7%) w zinstytucjonalizowanych kwartałach grupowych.
Według kryterium wiekowego, populacja Los Angeles w 2010 roku liczyła 874 525 osób (23,1%) w wieku poniżej 18 lat, 434 478 mieszkańców (11,5%) w przedziale 18-24, 1 209 367 osób (31,9%) w wieku 25-44, 877 555 mieszkańców (23,1%) w przedziale 45-64 oraz 396 696 osób (10,5%), które ukończyły co najmniej 65 lat[65]. Mediana wieku wynosiła 34,1 lata. Na każde 100 kobiet przypadało 99,2 mężczyzny, a na każde 100 kobiet w wieku co najmniej 18 lat przypadało 97,6 mężczyzny[65].
W Los Angeles istniało 1 413 995 gospodarstw domowych – co stanowiło wzrost w stosunku do 1 298 350 w okresie 2005–2009[65], ze średnią gęstością występowania 1086/km². 503 863 (38,2%) z gospodarstw domowych zamieszkiwanych było przez ich właścicieli, natomiast 814 305 (61,8%) było zajętych przez najemców.
Zgodnie z danymi spisu powszechnego z 2000 roku, 39,6% gospodarstw domowych zamieszkiwanych było przez małżeństwa osób przeciwnych płci, 14,9% z nich prowadzonych było samodzielnie przez kobiety (bez obecnego męża), zaś 6,7% prowadzonych było samodzielnie przez mężczyzn (bez obecnej żony). Cenzus wyróżnił ponadto 90 139 par przeciwnej płci, które mieszkały razem, a także 15 492 związki partnerskie/małżeństwa osób tej samej płci.[potrzebny przypis]
Według danych z okresu 2006–2008, wśród mieszkańców Los Angeles o europejskich korzeniach dominowały następujące miejsca pochodzenia[67]:
Los Angeles zamieszkiwane jest przez ludzi z ponad 140 krajów, którzy posługują się 224 językami świata[68]. Etniczne enklawy w postaci m.in.:Chinatown,Koreatown czyLittle Tokyo dopełniają wizji Los Angeles jako miasta multikulturowego.
Według danychBrookings Institution, metropolia Los Angeles liczyła w 2014 roku 13 220 970 mieszkańców[69]. Według danychDemografia,zespół miejski Los Angeles liczył w 2018 roku 15 620 000 mieszkańców[70]. Według danychPopulationData (World Gazetteer), zespół miejski Los Angeles liczył w 2017 roku 18 788 800 mieszkańców[71].
Do filarów gospodarki Los Angeles należą: handel międzynarodowy, branża rozrywkowa (film, telewizja, muzyka, gry wideo), przemysł lotniczy i naftowy, technologia, moda oraz turystyka. Miasto stanowi centrum przemysłowe zachodniej części Stanów Zjednoczonych[74]. Do innych znaczących branż w Los Angeles zaliczyć można produkcję medialną, finanse, telekomunikację, służbę zdrowia i transport. Porty w Los Angeles i Long Beach są 5. najbardziej ruchliwymi portami morskimi na świecie i jednocześnie najważniejszymi przystaniami zachodniej półkuli oraz kluczowym ośrodkiem handlu wśród państw basenu Oceanu Spokojnego[74]. Obszar metropolitalny Los Angeles-Long Beach-Santa Ana wytwarzaprodukt miejski brutto o wartości 735,7 miliarda dolarów (2010), czyniąc z tegoż miasta 3. największe centrum gospodarcze świata, ustępując jedynie metropoliomTokio iNowego Jorku[75]. Uznając Greater Los Angeles za państwo, byłaby to 15. największa gospodarka świata ze względu na nominalne PKB[76]. Grupa badawcza z angielskiegoLoughborough University uznała w 2010 roku Los Angeles zametropolię globalną[77].
Równie wiele korporacji posiada swoje siedziby na obszarze metropolitalnym Los Angeles; część z nich opuściła teren administracyjny miasta, by uniknąć wysokich podatków i wysokiego współczynnika przestępczości, przy jednoczesnym utrzymaniu korzyści wynikających z pobliskiego sąsiedztwa Los Angeles[78].
W 2018 roku zostało zakwalifikowane na 17. miejscu wśród centrów finansowych świata[79].
University of Southern California (USC) jest największym pracodawcą sektora prywatnego w Los Angeles, przynosząc lokalnej gospodarce 4 miliardy dolarów zysków rocznie[80].
Miasto, a także pozostałe części obszaru metropolitalnego Los Angeles obsługiwane są przez rozbudowaną sieć dróg i autostrad. W 2005 rokuTexas Transportation Institute(inne języki) uznał Los Angeles za miasto o najbardziej zatłoczonym ruchu drogowym w Stanach Zjednoczonych, mierzonym przez średni czas opóźnień, jaki w skali roku osiągają jego mieszkańcy[82]. Według raportu TTI, przeciętny mieszkaniec doświadczył w sumie 72 godzin opóźnień spowodowanych ruchem drogowym w skali rocznej. Kolejne miejsca na tejże liście zajęłySan Francisco/Oakland,Waszyngton iAtlanta (każde po 60 godzin opóźnień)[83]. Mimo zatłoczenia, średni czas podróży po Los Angeles jest mniejszy, niż w innych wielkich miastach, w tym w Nowym Jorku, Filadelfii i Chicago. W 2006 roku przeciętny mieszkaniec Los Angeles spędzał 29,2 minuty w drodze do pracy; podobny wynik zanotowano w San Francisco i Waszyngtonie[84].
Wśród najważniejszych autostrad, które łączą Los Angeles z pozostałymi miastami są m.in.:Interstate 5, która biegnie na południe, przez San Diego, doTijuana w Meksyku, a następnie na północ, przezSacramento,Portland iSeattle, aż do granicy amerykańsko-kanadyjskiej;Interstate 10, prowadząca z zachodu na wschód, z wybrzeża do wybrzeża;U.S. Route 101(inne języki), która biegnie przy zachodnim wybrzeżu państwa, od Los Angeles, przezSan Jose, do San Francisco.
W latach dwudziestych i czterdziestych XX wieku na ulicach Los Angeles rozkwitł nowy styl architektury mimetycznej i programowej ze względu na popularność samochodów. Architektura przydrożna była reklamą dla kierowców samochodów[85].
System linii autobusowych, metra orazlekkiej kolei na terenie hrabstwa Los Angeles zarządzany jest przezLos Angeles County Metropolitan Transportation Authority(inne języki) i kilka innych agencji. We wrześniu 2011 roku łączna liczba miesięcznych przejazdów środków miejskiego transportu wyniosła 38,8 miliona. Większość z nich (30,5 miliona) wykonały autobusy – jest to jednocześnie 2. pod względem wykonywanej liczby przejazdów miejski system autobusowy w Stanach Zjednoczonych[86]. W 2005 roku nieco ponad 10% mieszkańców Los Angeles korzystało z jakichkolwiek form transportu masowego[87].
Metro w Los Angeles jest 9. najbardziej ruchliwym systemem w Stanach Zjednoczonych, zaś kolej „lekka” jest 2. najpopularniejszą strukturą tego typu w skali państwa pod względem liczby użytkowników[88]. Metro w Los Angeles składa się z dwóch linii:Czerwonej iFioletowej, zaś transport lekką koleją obejmuje linie Złotą,Niebieską i Zieloną oraz Expo. W roku 2016 planuje się ukończenie drugiego odcinka Expo Line, zCulver City doSanta Monica, który obecnie jest w fazie konstrukcji. W mieście działają Metro Orange Line i Metro Silver Line, czyli linie w ramach systemu szybkich autobusów; przystanki oraz częstotliwość kursów są zbliżone do podróżowania lekką koleją. W centrum Los Angeles, w dzielnicy Bunker Hill, działa ponadto linia kolei linowo-terenowej, znana jakoAngels Flight. W Los Angeles funkcjonuje również linia tramwajowa w dzielnicy Fairfax District łącząca Farmers Market z The Grove i obsługiwana przez tramwaj akumulatorowy[89]. Los Angeles stanowi również centrum systemu kolei podmiejskiej Metrolink, która łączy Los Angeles z przedmieściami i wszystkimi pobliskimi hrabstwami.
Poza usługami ze strony Metrolink i Los Angeles County Metropolitan Transportation Authority, Los Angeles obsługiwane jest przez międzymiastowe połączenia pociągoweAmtrak. Dworzec główny,Union Station, znajduje się na północ od centrum miasta.
Kolej linowo-terenowa Angels Flight
Tramwaj obsługujący linię złotą na stacji Highland Park
Najważniejszym lotniskiem w Los Angeles jestLos Angeles International Airport (IATA:LAX;ICAO:KLAX). Jako 4. najbardziej ruchliwe lotnisko komercyjne na świecie i zarazem 2. w Stanach Zjednoczonych, LAX przyjęło w 2017 roku ponad 84 miliony pasażerów. LAX jest węzłem lotniczym liniiUnited Airlines.
Wśród pozostałych lotnisk komercyjnych położonych w okolicach Los Angeles są:
Port of Los Angeles położony jest w Zatoce San Pedro, w okolicySan Pedro(inne języki), ok. 32 kilometry na południe od centrum Los Angeles. Znany również jako Los Angeles Harbor lub WORLDPORT LA, kompleks portowy zajmuje powierzchnię 7500 hektarów ziemi i wody, rozciągającej się wzdłuż 69-kilometrowego odcinka nabrzeża. Port of Los Angeles znajduje się w sąsiedztwiePort of Long Beach.
Oba te porty tworzą wspólnie tzw. Los Angeles/Long Beach Harbor[90][91][92]. Zajmują one 5. miejsce na liście najbardziej ruchliwych portów kontenerowych na świecie, z obrotami ponad 14 milionówTEU w 2008 roku[93]. Sam Port of Los Angeles jest natomiast najbardziej ruchliwym portem kontenerowym w Stanach Zjednoczonych i jednocześnie największym ośrodkiem postojowym dla statków wycieczkowych na zachodnim wybrzeżu państwa – Port’s World Cruise Center przyjął w 2009 roku około 800 tysięcy pasażerów[94].
Wzdłuż wybrzeża Los Angeles istnieją również mniejsze, nie-przemysłowe porty.
Los Angeles Unified School District(inne języki) kieruje niemalże wszystkimi placówkami na terenie miasta Los Angeles, a także okolicznych obszarów i skupia około 800 tysięcy uczniów[95]. Po zatwierdzeniu Propozycji 13 w 1978 roku, część dystryktów szkolnych miała pewne problemy z finansowaniem. LAUSD stał się znany z niedofinansowanych, przepełnionych i pozostających w złym stanie kampusów, chociaż zarządzane przez LAUSD szkoły z rozszerzonym programem uznane zostały za wysoce konkurencyjne dla prywatnych instytucji[96]. Kilka niewielkich sekcji Los Angeles, a tym samym znajdujących się na tych obszarach szkół, nie pozostaje pod kierownictwem LAUSD, a zamiast tego leży w kompetencji działańLas Virgenes Unified School District(inne języki). Biuro dot. edukacji hrabstwa Los Angeles zarządza szkołą średniąLos Angeles County High School for the Arts(inne języki).
Los Angeles często określane jest mianem „Kreatywnej Stolicy Świata”, ze względu na fakt, że jeden na sześciu mieszkańców miasta pracuje w branży kreatywnej[98]. Według USC Stevens Institute for Innovation, „w Los Angeles żyje i pracuje więcej artystów, autorów, twórców filmowych, aktorów, tancerzy i muzyków, niż w żadnym innym miejscu i czasie w historii cywilizacji”[99].
Los Angeles jest siedzibą Hollywood, globalnie uznawanego za centrum przemysłu filmowego. Status ten pieczętuje fakt, że w mieście odbywa się doroczna ceremonia wręczeniaNagród Akademii Filmowej, czyli najstarsza i najbardziej ceniona[potrzebny przypis] ceremonia rozdania nagród na świecie. W Los Angeles działa ponadtoUSC School of Cinematic Arts(inne języki) – najstarsza szkoła filmowa w Stanach Zjednoczonych[100].
Sztuki sceniczne odgrywają znaczącą rolę w tożsamości kulturowej Los Angeles. Zgodnie z raportem USC Stevens Institute for Innovation, „w mieście powstaje ponad 1100 produkcji rocznie, zaś w każdym tygodniu premierę ma 21 nowych sztuk”[99].Los Angeles Music Center(inne języki) jest jednym z trzech największych tego typu obiektów w Stanach Zjednoczonych, z ponad 1,3 miliona odwiedzających rocznie[101].Walt Disney Concert Hall, centralny punkt Music Center, mieści prestiżowąLos Angeles Philharmonic(inne języki).
W hrabstwie Los Angeles działa 841 muzeów i galerii sztuki[102]. Los Angeles posiada najwięcej muzeów per capita spośród wszystkich miast świata[102]. Do najważniejszych i najbardziej popularnych obiektów zalicza się m.in.:Los Angeles County Museum of Art (największe muzeum sztuki na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych[103]),Getty Center (częśćJ. Paul Getty Trust(inne języki), czyli najzamożniejszej instytucji zajmującej się sztuką na świecie[104]) orazMuseum of Contemporary Art. Znacząca część galerii sztuki położona jest w dzielnicyGallery Row. Co miesiąc w Los Angeles odbywa się Downtown Art Walk, który ma na celu promocję najlepszych galerii, artystów, barów, restauracji, sklepów oraz biznesów w centrum miasta[105].
Mimo że Los Angeles jest drugim pod względem wielkości miastem w Stanach Zjednoczonych, nie posiada własnego przedstawiciela w lidzeNFL. Najbliższa drużyna występująca w NFL,Chargers, pochodzi zSan Diego. W przeszłości Los Angeles miało dwóch reprezentantów w tejże lidze –Rams iRaiders. Jednakże obie drużyny zmieniły w 1995 roku swoje siedziby; Rams przeniosła się doSt. Louis, podczas gdy Raiders powróciła do swojego pierwotnego „domu”,Oakland.
12 stycznia 2016 roku zarząd ligi NFL zatwierdził powrót Rams do Los Angeles[107]. Ukończenie budowy nowego obiektuCity of Champions Stadium dla drużyny Rams, zaplanowano na 2019 rok[108].
Los Angeles dwukrotnie organizowało Letnie Igrzyska Olimpijskie, w1932 i1984 roku. Na cześć 10. w historii Igrzysk z 1932 roku, dotychczasowa nazwa ulicy 10th Street została zmieniona na Olympic Blvd. W Los Angeles odbyły się ponadto finały Super Bowl I i VII, a także wiele meczów w ramachMistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1994, włączając w to finał rozgrywek. W Los Angeles odbyły sięŚwiatowe Letnie Igrzyska Olimpiad Specjalnych w 2015 roku[109].
W Los Angeles znajduje się szereg obiektów sportowych, a wśród nich m.in.:Dodger Stadium,Los Angeles Memorial Coliseum,Kia Forum orazStaples Center, czyli kompleks sportowo-rozrywkowy, w którym odbywają się koncerty, a także chociażby doroczna ceremonia rozdania nagródGrammy. Staples Center pełni ponadto rolę domowej areny drużyn Los Angeles Clippers i Los Angeles Lakers z NBA, Los Angeles Sparks z WNBA, a także Los Angeles Kings z NHL.
W Mieście Aniołów mieszkaPete Sampras, uważany powszechnie za najlepszegotenisistę XX wieku.
Rzymskokatolicka Archidiecezja Los Angeles jest największą diecezją w Stanach Zjednoczonych[110]. We wrześniu 2002 roku otwarta została położona w centrum miasta Katedra Matki Bożej Anielskiej, której konstrukcję nadzorowałKardynał Roger Mahony[111]. Budowa obiektu miała symboliczne znaczenie dla katolickich mieszkańców Los Angeles, których dużą część stanowi społeczność latynoska. W Los Angeles działa kilka parafii oraz kościołów katolickich.
Dzięki 621 tysiącom Żydów zamieszkujących obszar metropolitalny Los Angeles (490 tysiącom w granicach administracyjnych miasta), jest to drugi region w Stanach Zjednoczonych pod względem wielkości populacji żydowskiej[112]. Największe skupiska ludności żydowskiej w Los Angeles obejmująWestside i dolinę San Fernando, a także, w nieznacznie mniejszym stopniu,Boyle Heights(inne języki) iNorthwest Los Angeles(inne języki). Na obszarze miasta wyróżnić można występowanie wszystkich czterech najważniejszych nurtów judaizmu, tzn.reformowanego,rekonstrukcjonistycznego,konserwatywnego orazortodoksyjnego.Breed Street Shul(inne języki) wEast Los Angeles, wybudowana w 1923 roku, przez pierwsze dekady swego istnienia była największą synagogą na zachód od Chicago[113]. Obecnie Breed Street Shul pełni rolę muzeum i centrum społeczności żydowskiej[114]. W mieście działa równieżCentrum Kabały[115].
W Los Angeles funkcjonuje Los Angeles California Temple, czyli druga pod względem wielkości świątyniaKościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, zlokalizowana przy Santa Monica Boulevard w dzielnicy Westwood. W momencie otwarcia, w 1956 roku, była to największa świątyniamormonów na świecie, a zarazem pierwsza w Kalifornii[116].
Jako że populacja Los Angeles jest wieloetniczna, w mieście praktykowany jest szeroki przekrój religii, włączając w to islam, buddyzm, hinduizm,zaratusztrianizm,sikhizm,bahaizm, prawosławie i sufizm.
W Los Angeles obowiązuje forma rządów burmistrz-rada miejska. Obecnie funkcję burmistrza miasta pełniEric Garcetti. Los Angeles podzielone jest na 15 okręgów wyborczych, z których każdy posiada swojego reprezentanta w radzie miasta. Wśród innych wybieranych przez mieszkańców urzędników są tzw. City Attorney (aktualnie jest nim Carmen Trutanich), czyli prawnik, który reprezentuje miasto w sądzie, a także City Controller (obecnie – Wendy Greuel), czyli rewident i główny księgowy urzędu.
Na straży przestrzegania prawa w mieście stoiLos Angeles Police Department (LAPD), jednak w Los Angeles działają również cztery wyspecjalizowane agencje policyjne: Biuro Bezpieczeństwa Publicznego, działające w ramach miejskiego Departamentu Usług Powszechnych (odpowiedzialne za utrzymywanie porządku i bezpieczeństwa w obiektach miejskich, włączając w to ratusz, parki i biblioteki,Los Angeles Zoo oraz Convention Center); Policja Portowa, działająca w ramach miejskiego Departamentu ds. nabrzeżno-portowych (odpowiedzialna za przestrzeganie prawa na lądzie, wodach i w powietrzu nadPort of Los Angeles); Policja ds. szkolnych, sprawująca pieczę nad wszystkimi szkołami na terenie Los Angeles; Policja Lotniskowa (odpowiedzialna za przestrzeganie prawa na wszystkich czterech należących do miasta lotniskach, czyli: Los Angeles International Airport (LAX), LA/Ontario International Airport (ONT), LA/Palmdale Regional Airport (PMD) i Van Nuys Airport (VNY)).
Nazwę, jaką indiańskie plemię Chumash nadało obecnym terenom Los Angeles, przetłumaczyć można jako „dolina dymu”[117]. Ze względu na warunki geograficzne, popularność samochodów jako środka transportu, a także działalność kompleksu portowego Los Angeles/Long Beach, Los Angeles cierpi z powodu zanieczyszczenia powietrza w postaci smogu.Los Angeles Basin(inne języki) i dolina San Fernando są podatne nainwersję temperatury, która zatrzymuje w powietrzu spaliny wytwarzane przez pojazdy, samoloty, statki, a także przemysł[118]. Sezon smogowy trwa corocznie, od maja do października[119]. W przeciwieństwie do większości wielkich miast, które są oczyszczane ze smogu za sprawą opadów deszczu, Los Angeles notuje zaledwie 380 mm deszczu rocznie; dlatego też zanieczyszczenia gromadzą się nieprzerwanie przez kilka kolejnych dni. Problemy jakości powietrza w Los Angeles i innych miastach amerykańskich zapoczątkowały proces ustawodawstwa krajowego dot. kwestii środowiska, owocując chociażby przyjęciem ustawy Clean Air Act. Wedle prognoz oczekuje się, że zanieczyszczenie powietrza w mieście powinno spadać w kolejnych latach za sprawą podjętych kroków, które objęły m.in.: popularyzację samochodów o napędzie elektrycznym i hybrydowym, wprowadzenie zmian w transporcie masowym, a także przepisy wprowadzone przez stan Kalifornia nt. wykorzystania niskoemisyjnych pojazdów.
Liczba alarmów smogowych I stopnia w Los Angeles zmalała z ponad 100 rocznie w latach 70., do niemalże zera w XXI wieku. Pomimo tej poprawy, raporty American Lung Association z 2006 i 2007 roku wskazywały Los Angeles jako miasto w Stanach Zjednoczonych o największym zanieczyszczeniu powietrza, zarówno w skali krótkoterminowej, jak i rocznej[120]. W 2008 roku Los Angeles zajmowało 2. miejsce na tej liście, utrzymując jednocześnie miano miasta o największym zanieczyszczeniu powietrza w skali roku[121]. W dodatku wody gruntowe w Los Angeles są coraz bardziej zagrożone szkodliwym wpływemMTBE ze stacji benzynowych inadchloranów zpaliwa rakietowego[122][123]. W 2010 roku miasto zrealizowało swój cel, by 20% energii wykorzystywanej w Los Angeles pochodziło z odnawialnych źródeł[124].
Za sprawą reform z 1999 roku, do życia powołano instytucję tzw. rad sąsiedzkich. Idea ta została po raz pierwszy przedstawiona przez członka rady miasta, Joela Wachta, w 1996 roku. Rady sąsiedzkie powstały w celu promowania udziału społeczeństwa w lokalnych rządach i jednocześnie dostosowania działania władz miejskich do lokalnych potrzeb.
Oficjalnie uznaje się istnienie niemalże 90 rad sąsiedzkich, a ich członkowie wybierani są przezinteresariuszy, czyli wszystkich ludzi, którzy mieszkają, pracują lub są właścicielami nieruchomości w danym sąsiedztwie.
Rady te stanowią zgodnie z prawem organy rządowe, dlatego też ich ciała zarządzające i komitety muszą przestrzegać ustawy Browna, która reguluje kwestię posiedzeń i zgromadzeń rady.
Pierwszym znaczącym przejawem aktywności rad sąsiedzkich był sprzeciw w marcu 2004 roku wobec 18% podwyżki cen wody, proponowanej przez miejski Departament ds. wody i energii. Wskutek ich działań rada miasta zatwierdziła jedynie nieznaczny wzrost cen wody, odrzucając pomysł 18% podwyżki. W 2006 roku rady sąsiedzkie wnioskowały w radzie miasta o prawo do wnoszenia własnych inicjatyw ustawodawczych, jednak rada miejska wstrzymała się z wydaniem decyzji w tej sprawie, odkładając ją na czas nieokreślony.
Każda rada sąsiedzka otrzymuje z budżetu centralnego 45 tysięcy dolarów rocznie na administrację i realizację zatwierdzonych projektów lokalnych.
LAPD podczas marszu imigracyjnego „May Day” w 2006 roku
Podobnie jak większość miast amerykańskich, Los Angeles notuje znaczące spadki współczynników przestępczości nieprzerwanie od połowy lat 90. XX wieku. W 2009 roku wskaźnik ten osiągnął najniższy poziom od 50 lat, z zaledwie 314 dokonanymi zabójstwami[125][126]. Antonio Villaraigosa, burmistrz Los Angeles, jest członkiem koalicjiMayors Against Illegal Guns(inne języki), zrzeszającej ponad 600 burmistrzów amerykańskich, którzy dążą do zwalczania nielegalnego obrotu bronią[127].
W 2009 roku liczba zabójstw w Los Angeles wyniosła 314, co kształtowało wskaźnik zabójstw na poziomie 7,85 (na 100 tys. mieszkańców) – stanowiło to znaczny spadek w stosunku do roku 1993, kiedy to ten sam wskaźnik wynosił 21,1[128]. Na tychże 314 zabójstw składało się między innymi 15 strzelanin z udziałem policji; jedna z nich doprowadziła do śmierci członkaSWAT, Randala Simmonsa[129].
Mafijna rodzina z Los Angeles zdominowała przestępczość zorganizowaną w mieście werze prohibicji[130]. Lata 40. i 50. stanowiły najlepszy okres w działalności rodziny, która awansowała do szeregów Mafii Amerykańskiej. Jednakże jej znaczenie zaczęło gwałtownie spadać wraz z rozkwitem szeregu afroamerykańskich i latynoskich gangów.
Według Los Angeles Police Department, w Los Angeles istnieje około 450 gangów, które zrzeszają 45 tysięcy członków[131]. Wśród nich znajdują się m.in.:Crips,Bloods(inne języki),Sureños(inne języki),Mara Salvatrucha i18th Street(inne języki). Liczba działających w mieście gangów sprawiła, że Los Angeles często określane jest mianem „Gangowej stolicy Stanów Zjednoczonych”[132].
.jpg)
.jpg)
_edit1.jpg)
