Obszar współczesnej Libii od XI-X wieku p.n.e. poddany zostałkolonizacjiFenicjan. Na wschodnim wybrzeżu kraju od VIII wieku p.n.e. istniały koloniegreckie. W VI wieku p.n.e. Libia włączona została w składKartaginy, a w I wieku p.n.e. doRzymu. Od czasów rzymskich używane są trzy nazwy określające odrębne libijskie prowincje –Trypolitania,Fazzan,Cyrenajka. W 431 roku n.e. prowincje te zostały zdobyte przezgermańskichWandalów. W połowie VII wieku na krótko weszła w składBizancjum, które utraciło ją w wyniku podbojówarabskich. Libia weszła w składkalifatuUmajjadów iAbbasydów, pod ich rządami stanowiła schronienie dla mniejszych ugrupowań religijnych islamu:szyitów iibadytów. W IX wieku rozpoczęły się rządy dynastiiAghlabidów zastąpionych w X wieku przez szyickichFatymidów.Zirydzi, którzy objęli rządy wiek później przywrócili w Libii islam wsunnickim wydaniu. W tym czasie liczne najazdy koczowniczych plemion arabskich przyczyniły się do niemalże całkowitego zarabizowania obszaru. W kolejnych wiekach Cyrenajka podlegała władcomEgiptu, FazzanTunezji a Trypolitania stała się siedliskiempiratów. W XVI wieku kraj włączono doImperium Osmańskiego[4].
W wynikuwojny włosko-tureckiej z lat 1911–1912 stała się kolonią włoską. Fala osadnictwa włoskiego z lat 1920–1932 napotkała zbrojny opór lokalnych plemion[4]. Sytuacja Libijczyków uległa pogorszeniu w okresie rządówfaszystowskich, wówczas kolonialiści rozpoczęlirasistowską politykę, według której Włosi mieli być rasą nadrzędną a uważani przez nich za gorszych Libijczycy zostali pozbawieni praw. W kampanii pacyfikacyjnej obejmującej wywoływanie głodu, dokonywanie masowych mordów, ekstradycję ludnościbeduińskiej i tworzenieobozów koncentracyjnych zginęło tysiące Libijczyków[5][6][7].
Od 1942 roku Trypolitania i Cyrenajka znalazły się podokupacjąWielkiej Brytanii, Fazzan, z kolei –Francji. Po traktacie pokojowym z 1947 roku, Włochy zrzekły się praw do Libii, która 24 grudnia 1951 roku została ogłoszona niepodległym państwem[8]. Libia początkowo pozostawałafederacją, co zmieniło się wraz z reformą z 1963 roku, kiedy to w miejsce federacji utworzono jednolite struktury. KrólIdris I sprawowałkonserwatywne rządy oparte na izolacji. W 1969 roku miał miejscewojskowy pucz, w następstwie którego proklamowano republikę. Rzeczywistym przywódcą Libii został pułkownikMu’ammar al-Kaddafi. Al-Kaddafi ogłosił własny program polityczno-społeczny będący połączeniemarabskiego socjalizmu i politycznego islamu (tzw. trzecia teoria świata). W 1977 roku zmienił nazwę kraju na „Wielka Arabska Libijska Dżamahirijja Ludowo-Socjalistyczna”[4].
W 1979 roku al-Kaddafi formalnie zrezygnował ze wszelkich pełnionych funkcji, w praktyce zachował pełnię władzy. Jego polityka spowodowała pogorszenie się stosunków z Zachodem iIzraelem. Przywódca występował ponadto przeciwko umiarkowanym jego zdaniem rządom arabskim. W 1979 roku Libia najostrzej potępiła izraelsko-egipski traktat pokojowy i zerwała relacje z Egiptem, a w trakciewojny iracko-irańskiej popierałaIran. W konflikciepalestyńskim al-Kaddafi popierał radykalne organizacje, zarzucającJasirowi Arafatowi zbytnią ugodowość. W drugiej połowie lat 80. zaostrzający się konflikt między Libią aStanami Zjednoczonymi doprowadził do nałożeniasankcji gospodarczych i akcji lotnictwa USA na tereny Libii[4]. Po 1988 roku ruszyła liberalizacja polityczno-ekonomiczna. Libia zbliżyła się do państweuropejskich (Francja, Wielka Brytania) oraz grona państw arabskich, z którymi utrzymywała wcześniej nie najlepsze relacje (Irak,Jordania, Egipt). W trakcieagresji Iraku na Kuwejt popierała rządiracki i nie stosowała się do sankcji nałożonych na niego przezONZ. W 1992 roku weszły w życie sankcje ONZ które miały być reakcją tej organizacji na ukrywanie w kraju osób podejrzanych oterroryzm (zamach nad Lockerbie). Od 1995 roku do światowych mediów przedostawały się informacje o kontaktach między rządem a ugrupowaniami islamskich fundamentalistów, rząd oskarżał Egipt iSudan o wzniecanie konfliktu poprzez robotników pochodzących z tych państw. W 1999 roku Libia wydała osoby oskarżone o zamach nad Lockerbie, a w XXI wieku al-Kaddafi potępił terroryzm. Umożliwiło to normalizację stosunków z USA iUnią Europejską[4].
W 2011 roku wybuchły antyrządowe protesty, które przeistoczyły się w regularnąwojnę domową, zakończoną obaleniem al-Kaddafiego. W 2012 roku głową państwa zostałMohammed Megarjef a premieremAli Zajdan. Nowe władze nie zdołały zatrzymaćkonfliktu wewnętrznego, który w 2014 roku przerodził się wkolejną wojnę domową. Stronami konfliktu były zdominowany przez islamistówPowszechny Kongres Narodowy i Zgromadzenie Konstytucyjne, mające poparcie międzynarodowe. W 2015 roku do konfliktu wkroczyłoPaństwo Islamskie, fundamentaliści zdobyli położoną na środkowej północySyrtę[4]. W marcu 2016 roku w Trypolisie powstał uznawany międzynarodowo rząd jedności narodowej. Jednocześnie siły wiernej generałowiChalifie Haftarowi samozwańczej Libijskiej Armii Narodowej stopniowo zdobywały obszary w południowej i wschodniej Libii, czego ukoronowaniem stało się opanowanie przez nie Bengazi w lipcu 2017 roku[9].
Dominującym wyznaniem w Libii jestislam – około 97% ludności deklaruje praktykę tej religii. Zdecydowana większość muzułmanów libijskich tosunnici. Islam przejawia się nie tylko w życiu prywatnym obywateli, ale stanowi też istotny element polityki rządu. Mniejsza część Libijczyków (pomiędzy 5 i 10%) toibadyci, żyją oni przede wszystkim wDżabel Nefusa i mieścieZuwara.
Struktura religijna w 2022 roku wedługWorld Christian Database[11]:
W pierwszej fazie konfliktu zbrojnego władza w kraju była podzielona pomiędzy rywalizujące ze sobą parlamenty – Izbę Reprezentantów iPowszechny Kongres Narodowy. Ten drugi uległ samorozwiązaniu 5 kwietnia 2016 roku[12][13].
Libia od roku 2007 podzielona jest na 22 jednostki zwaneszabijja (l.m.szabijjat). W latach 2001–2007 istniały 32 jednostki szabijja i 3 regiony administracyjne.
Największe miasto kraju, a także główny port i ośrodek przemysłowy to Trypolis. Rozwinęły się tam takie gałęzie przemysłu jak spożywczy, meblarski, włókienniczy, metalowy, gumowy (produkcja opon) i poligraficzny. Znajdują się tam także zakłady odsalania wody morskiej, montownie samochodów i rafineria ropy naftowej.
Podstawowym bogactwem Libii oraz praktycznie jedynym towarem eksportowym kraju jestropa naftowa, dostarczająca ok. 80%dochodu narodowego wynoszącego 11300 USD na 1 mieszkańca (2013), który jest jednym z najwyższych w Afryce. Libia dysponujeprzemysłem petrochemicznym orazhutniczym (huty żelaza i stali wMisracie), zmarginalizowane zostały natomiastrolnictwo iprzemysł spożywczy, w tym przetwórstwo owoców i warzyw, przez co obecnie Libia jest zmuszonaimportować ok. 75% żywności.
Sankcje gospodarcze nałożone przez ONZ w 1992 roku spowodowały znaczne opóźnienie w rozwoju technologicznym kraju. Zostały one zniesione 12 września 2003, a Libia zaczęła od tego czasu zabiegać o przyciągnięcie inwestorów zagranicznych w celu zdobycia kapitału.
Libię oplata sieć rurociągów zwanychWielką Sztuczną Rzeką, która dostarcza wodę z podziemnych naturalnych zbiorników na Saharze. Składa się na nią 1300 studni, które dostarczają ok. 3 milionów m³ wody dziennie do miast na wybrzeżu kraju.
Łączna emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Libii wyniosła w 1990 roku 80,956 Mt, z czego prawie połowę – 37,143 Mt stanowiłdwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 8,372 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 390 kg. Po roku 1990 zarówno emisja dwutlenku węgla, jak imetanu rosła, a od połowy lat 90. waha się. Zauważalny spadek emisji obu gazów wystąpił w 2011. Po tym roku emisja dwutlenku węgla rosła powoli, a metanu po jednorocznym wzroście spadała. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 56,483 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 8,304 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 559 kg. W latach 90. różne branże były odpowiedzialne za tę emisję w podobnym stopniu, po czym na pierwsze miejsca wysunęły się najpierw energetyka, a potem transport[14].
Wojska libijskie w 2014 roku liczyły 35 tys. żołnierzy zawodowych oraz 81 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) libijskie siły zbrojne stanowią 78. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3 mld dolarów (USD)[15].
↑Ali Abdullatif Ahmida.The making of modern Libya: state formation, colonization, and resistance, 1830–1922. Albany, New York, US: State University of New York Press, 1994. s. 134–135.
↑Anthony L. Cardoza.Benito Mussolini: the first fascist. Pearson Longman, 2006 s. 109.
↑Donald Bloxham,A. Dirk Moses. The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford, England, UK: Oxford University Press, 2010. s. 358.
.svg)
_-_LBY_-_UNOCHA.svg)
.svg)
