Uchodził za najwyższy autorytet moralny w Rosji na przełomie XIX–XX w.[1] Jego idee „nieprzeciwstawiania się złu przemocą” miały znaczący wpływ na poglądyMahatmy Gandhiego[2] iMartina Luthera Kinga. Ponadto twórca koncepcji samodoskonalenia moralnego jednostki oraz programowego antyestetyzmu i postulowania sztuki moralistycznej[3]. Pod wpływem jego religijnych i moralnych idei powstała nowa doktryna społeczno-religijna:tołstoizm.
Lew Tołstoj urodził się wJasnej Polanie jako potomek dwóch znanych w Rosji rodzin arystokratycznych: Tołstojów i Wołkońskich. Wcześnie stracił matkę, która zmarła w 1830 roku, a siedem lat później zmarł jego ojciec. Wraz z czwórką rodzeństwa był wychowywany przez krewne ze strony ojca, a kształcony przez francuskiego, a potem niemieckiego guwernera. W 1844 roku zaczął studiować orientalistykę, a następnie prawo naUniwersytecie Kazańskim, lecz po trzech latach zrezygnował ze studiów. WKazaniu zaczęły się rozwijać jego zainteresowania filozoficzne, szczególnie pod wpływem twórczościJeana-Jacques’a Rousseau. Wrócił do Jasnej Polany, gdzie poświęcił się nauce języka angielskiego, zajęciom z muzyki i samodzielnemu studiowaniu prawa. W 1849 roku otworzył w Jasnej Polanie szkołę dla dzieci chłopskich. Młody Tołstoj spędzał również wiele czasu wPetersburgu iMoskwie, głównie oddając się hazardowi.
W 1851 r. zaciągnął się do wojska i służył dwa lata naKaukazie. Następnie w czasiewojny krymskiej walczył na Bałkanach oraz w oblężonymSewastopolu. W latach służby wojskowej opublikował swoje pierwsze utwory literackie: pierwszą część trylogii autobiograficznejDzieciństwo orazOpowiadania sewastopolskie. Po wojnie, w 1856 roku, uznawany już za przedstawiciela nowego pokolenia literackiego Rosji, zrezygnował z kariery wojskowej i zamieszkał na przemian w Jasnej Polanie, Sankt Petersburgu i Moskwie.
Odbył dwie podróże po Europie Zachodniej (w 1857 roku i w latach 1860–1861). Podczas pierwszej z nich był w Paryżu, a następnie w rejonieJeziora Genewskiego – w Szwajcarii i Włoszech. Wrażenia z wojaży znalazły swe odbicie w opowiadaniuLucerna. Podczas drugiej podróży Tołstoj interesował się głównie problemami oświaty i działaniem instytucji oświatowych w Niemczech i Francji. Duże wrażenie zrobiły na nim poglądy i działalnośćBertholda Auerbacha, z którym zaprzyjaźnił się, oraz pedagogaAdolfa Diesterwega. W Brukseli spotkał się zP.-J. Proudhonem i zJoachimem Lelewelem.
Pełen entuzjazmu wrócił do Jasnej Polany wkrótce po zniesieniupańszczyzny w Rosji i zajął się działalnością pedagogiczną. Założył 13 szkół dla dzieci chłopskich w Jasnej Polanie i okolicach, wydawał periodyk pedagogiczny „Jasna Polana”, napisał i wydał podręczniki, opowiadania i bajki dla dzieci, był jednym z nauczycieli w założonych przez siebie szkołach.
W 1862 roku ożenił się zZofią Bers (córką lekarza), poświęcił się obowiązkom i gospodarstwu wiejskiemu oraz swej twórczości.
Lata siedemdziesiąte XIX wieku były ważnym okresem w procesie kształtowania się jego poglądów. Naukę Chrystusa pojmował racjonalistycznie, jako system etyczny, odrzucał wszelką przemoc (w tym państwo i Kościół, lecz głosił hasło „niesprzeciwiania się złu przemocą”). Nawoływał do powrotu do natury (tylko praca chłopska jest bogobojna, ziemia i rola należą do wszystkich) i przejawiania czynnej miłości bliźniego. Uważał, że wiele zdobyczy cywilizacji jest złem, ponieważ, jako dostępne tylko dla niektórych, pogłębiają przepaść pomiędzy bogatymi a biednymi. Występował również przeciw „czystej sztuce” uprawianej z potrzeby estetycznej. Popadł w zatarg z rządem (zakaz rozpowszechniania jego pism) i z Cerkwią (zostałekskomunikowany i wydalony z niej w 1901). W 1902 nominowany był doLiterackiej Nagrody Nobla, której ostatecznie nie otrzymał (deklarował, że w przypadku jej otrzymania, odmówiłby jej przyjęcia)[4].
Portret Tołstoja autorstwaIlji Riepina, 1887Lew Tołstoj na ostatnim zdjęciu
Pod koniec życia popadł w konflikt z rodziną z powodów majątkowych (chciał rozdzielić swój majątek pomiędzy chłopów)[5]. Opór rodziny i rozterki pisarza uniemożliwiały realizację zamierzeń. Od 1909 roku w osobistych dziennikach Tołstoja coraz częściej pojawiały się zapisy o zamiarze opuszczenia domu. Jesienią 1910 opuścił potajemnie Jasną Polanę, by przeżyć resztę życia zgodnie ze swymi poglądami. W pociągu zachorował nazapalenie płuc i musiał przerwać podróż. Zmarł 20 listopada na małej stacji kolejowejAstapowo.
W latach siedemdziesiątych powstała religijno-społeczno-etyczna koncepcja autorstwa Tołstoja, oparta na dwóch głównych tezach:ciągłym doskonaleniu moralnym jednostki inieprzeciwstawianiu się złu przemocą. W konsekwencji Tołstoj odrzucił oficjalną, prawosławną religię oraz zanegował prawomocność władzy państwowej, co zbliżyło go dochrześcijańskiego anarchizmu, chociaż do końca życia Tołstoj odżegnywał się od ideiProudhona i jego następców. Z czasem jego idee, zwanetołstoizmem, zyskały wielu zwolenników zarówno w Rosji, jak i naZachodzie (tołstoiści). W 1901Świątobliwy Synod RządzącyRosyjskiego Kościoła Prawosławnego odłączył prozaika od Cerkwi.
Tołstoj sam nauczył się w krótkim czasie językaesperanto. Za jeden z jego artykułów do „La Esperantisto”, w którym nauczenie się esperanta nazwał „obowiązkiem każdego chrześcijanina”, zabroniono propagowania pism esperanckich na ziemiach podlegających Rosji.
Wielkością hrabiego Tołstoja jako pisarza i człowieka jest cechujące go nieugięte dążenie do prawdy bezwzględnie stosowanej w życiu oraz niezwykła siła twórcza, łącząca obiektywną obserwację rzeczywistości z postawą własnego poglądu na świat.
We wczesnej twórczości i koncepcjach określających funkcje literatury (...) oparł się na tradycji oświeceniowo-sentymentalnej oraz prozie psychologicznejLermontowa iHercena oraz scjentyzmie lat czterdziestych. Przeszedł (...) ponad romantyzmem i klasyczną idealistyczną filozofią niemiecką.
Z. Barański, A. Semczuk,Literatura rosyjska w zarysie
Tołstoj naprzemiennie angażował się bardziej bądź w beletrystykę, bądź w działalność publicystyczną. Ostatni etap twórczości Tołstoj rozpoczął moralistyczną rozprawąSpowiedź. Potępił w niej oficjalną religię prawosławną, swoją postawę życiową oraz ogłosił konieczność powstania nowej religii. Zaatakował wówczas władzę państwową, sądy i aparat biurokratyczny.
1863–1869 –Wojna i pokój (ros.Война и мир) – 4 tomy; obraz życia rosyjskiego w dobie napoleońskiej; polskie tłumaczenieAndrzej Stawar
1873–1877 –Anna Karenina (ros.Анна Каренина) – obraz społeczeństwa ros. w latach 70. XIX w., ze znakomitymi charakterystykami; polskie tłumaczenieKazimiera Iłłakowiczówna
Podczas ceremonii zamknięcia XXIIZimowych Igrzysk Olimpijskich wSoczi, w spektaklu „Literatura rosyjska”, w którym na scenie pojawili się aktorzy przebrani i ucharakteryzowani na największych pisarzy rosyjskich wraz z ich gigantycznymi portretami lub fotografiami, jeden z aktorów grał rolę Lwa Tołstoja, deklamując cytat zAnny Kareniny.
Najstarszym zapisem dźwiękowym w zasobachPolskiego Radia jest nagranie wypowiedzi Lwa Tołstoja z 1908 r., który po rosyjsku czyta swój artykuł ''Nie mogę milczeć''.
Mural w Warszawie z 2011 r. przedstawiający Tołstoja z cytatem w esperanto i po polsku, fot.Ivonna Nowicka
Od 1973 na terenie obecnej dzielnicyBielany wWarszawie znajduje się ulica Lwa Tołstoja[9]. Lew Tołstoj jest także patronem ulicy wŁodzi naWidzewie.Ulica Lwa Tołstoja znajduje się także wOleśnicy iŚwidnicy w województwie dolnośląskim oraz wTychach i Rudzie Śląskiej w województwie śląskim[10].
W listopadzie 2011 roku w bramie kamienicy znajdującej się na rogu ulicNowolipki iZamenhofa w Warszawie odsłonięty zostałmural autorstwa Adama Walasa i Anny Koźbiel poświęcony językowiesperanto. Wśród wyobrażonych luminarzy znajduje się również Lew Tołstoj i maksyma od niego przejęta w esperanto:Ami, signifas fari bonon i to samo popolsku:Kochać znaczy czynić dobro[11].
↑Uchwała nr 105 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 15 maja 1973 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 15 czerwca 1973 r., nr 6, poz. 39, s. 2.
.jpg)
_-_Portrait_of_Leo_Tolstoy_(1887).jpg)
.jpg)
_corr.jpg)
