 Leszek Kołakowski (2007) | |||
| Data i miejsce urodzenia | 23 października 1927 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 17 lipca 2009 | ||
| Profesor nauk filozoficznych | |||
| Specjalność: historia filozofii, historia idei, filozofia religii | |||
| Alma Mater | |||
| Doktorat | 1953 – filozofia | ||
| Polska Akademia Nauk | |||
| Status | członek rzeczywisty | ||
| Doktorhonoris causa Central European University – 2006 | |||
| Uczelnia | |||
| College | |||
| Stanowisko | Senior Research Fellow | ||
| Okres zatrudn. | 1972–1991 | ||
| Uczelnia | |||
| Katedra | Historii Filozofii Nowożytnej | ||
| Stanowisko | Kierownik Katedry | ||
| Okres zatrudn. | 1957–1968 | ||
| Odznaczenia | |||
 | |||
| |||
| |||
Leszek Kołakowski (ur.23 października1927 wRadomiu, zm.17 lipca2009 wOksfordzie[1]) – polskifilozof,literat idziałacz polityczny;eseista,publicysta iprozaik[2],popularyzator wiedzy.profesor zwyczajny związany zUniwersytetem Warszawskim iOksfordzkim, członek rzeczywistyPolskiej Akademii Nauk. KawalerOrderu Orła Białego, laureatNagrody Erazma (1983),Nagrody Klugego (2003) i kilkunastu innych wyróżnień.
Jako filozof zajmował się główniehistorią filozofii, szersząhistorią idei orazfilozofią kultury ireligii; na Uniwersytecie Warszawskim kierował Katedrą Historii Filozofii Nowożytnej. Wpolityce był początkowosocjalistą, współpracując z władzamiPolski Ludowej, jednak jakorewizjonista popadł z nimi w konflikt. Od czasuprotestów z 1968 roku był po stronieopozycji antykomunistycznej, przez coemigrował. Angażował się m.in. wKomitet Obrony Robotników (KOR). Upowszechniał filozofię m.in. przez książki, z których jednązekranizowano w czasachIII Rzeczpospolitej. Występował też wtelewizji państwowej; jego wykłady popularne również wydano drukiem.
Lata dzieciństwa i szkoły powszechnej spędził w Radomiu i Łodzi, gdzie mieszkał do września 1939, wychowywany przez ojca. Od wybuchu II wojny światowej do 1942 roku mieszkał we wsiSkórnice, później wGarbatce k. Kozienic, a okresowo, w tym cały 1943 rok, również w Warszawie. Mieszkał wtedy między innymi w jednym mieszkaniu razem z ratowanymi przezIrenę Sendlerową Żydami. W 1943 roku ojciec Leszka Kołakowskiego został aresztowany przezGestapo i zgładzony naPawiaku. Po śmierci ojca Kołakowski pozostawał pod opieką ciotki mieszkającej na Żoliborzu, a następnie mieszkał na Saskiej Kępie, uKazimierza Błeszyńskiego[3]. Pod koniec okupacji Leszek Kołakowski zdał małą maturę, częściowo w Warszawie, a częściowo w Radomiu. Kołakowski już w młodzieńczych latach deklarował się jako „bezwyznaniowy”[3].
Mój ojciec uważał, że chrzest dzieci jest niewłaściwy. Miał pod tym względem przekonania podobne jakanabaptyści. Człowiek może się ochrzcić, kiedy jest już starszy, z własnej woli”[3].
Pod koniec 1945 r. przeniósł się do Łodzi, gdzie rozpoczął studia naUniwersytecie Łódzkim. W tymże roku wstąpił do komunistycznego Akademickiego Związku Walki Młodych „Życie”. W 1945 r. wstąpił również doPPR[4]. W 1949 r., wraz z żoną, przeniósł się do Warszawy, gdzie mieszkał najpierw w domu studenckim, a następnie we własnym mieszkaniu naMokotowie.
W marcu 1950 był w gronie ośmiu studentów, członków PZPR, którzy wystąpili z listem otwartym atakującymWładysława Tatarkiewicza, protestując przeciwko dopuszczaniu na prowadzonym przez niego seminarium doczysto politycznych wystąpień o charakterze wyraźnie wrogim budującej socjalizm Polsce[5]. Kilka miesięcy później Tatarkiewiczowi odebrano prawo do wykładania i prowadzenia zajęć[3]. Jako członekPZPR był pracownikiemInstytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR.
W 1953 r. obronił w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego doktorat dotyczący filozofiiBarucha Spinozy pt.Nauka Spinozy o wyzwoleniu człowieka, przygotowany pod kierunkiemAdama Schaffa (recenzentami byliMaria Ossowska iTadeusz Kroński)[6][7][8]. Był jednym ze współtwórcówwarszawskiej szkoły historyków idei, profesorem, a w latach 1957–1968 kierownikiem katedry historii filozofii nowożytnej naUniwersytecie Warszawskim[7]. Jako czołowy rewizjonista marksistowski był według słówAdama Michnika „przywódcą intelektualnym i moralnym rewolty duchowejpolskiego Października” 1956[9]. W roku 1957 został redaktorem naczelnym „Studiów Filozoficznych”.
W 1965 r., wraz zMarią Ossowską iTadeuszem Kotarbińskim, sporządził opinię w sprawie pojęciawiadomości[a][10], która została wykorzystana przez obronę w procesieJacka Kuronia iKarola Modzelewskiego, oskarżonych o „rozpowszechnianie (...) fałszywych wiadomości” w napisanym przez nichLiście otwartym do Partii[11].
Symboliczną i przełomową datą w życiu Kołakowskiego był 21 października 1966. W tym dniu wygłosił na Wydziale Historycznym UW wykład[12] „Rozwój kultury polskiej w ostatnim 10-leciu” upamiętniającyPrzełom październikowy, a dotyczący sytuacji panującej w polskiej kulturze. Nie jest to jednoznaczny początek nowej drogi Kołakowskiego, lecz raczej kulminacyjny punkt przemyśleń dotyczących zależności pomiędzy marksizmem a religią, oraz publiczne wyrażenie swych wniosków wynikających z tych przemyśleń[13]. W eseju o Jezusie Chrystusie z 1965 pisał między innymi:
Osoba i nauka Jezusa nie mogą zostać usunięte z naszej kultury ani unieważnione, jeśli kultura ta ma istnieć i tworzyć się nadal[14].
Za zbyt radykalną krytykę władz i odchodzenie w nauczaniu studentów od oficjalnego kanonumarksizmu jeszcze 27 października 1966 wydalono go z partii. W jego obronie wysłano do KC list sygnowany przez piętnastu literatów i intelektualistów, w którym domagano się przywrócenia Kołakowskiego w prawach członka. Pod listem podpisali się między innymi:Paweł Beylin,Marian Brandys,Jacek Bocheński,Tadeusz Konwicki,Igor Newerly,Julian Stryjkowski iWiktor Woroszylski. W 1968, za udział wwydarzeniach marcowych, odebrano mu prawo wykładania i publikowania, co zmusiło go do emigracji.
Po krótkim pobycie w Paryżu Kołakowski wyjechał najpierw do Montrealu, gdzie na przełomie 1968 i 1969 r. wykładał naUniwersytecie McGilla, a następnie do Kalifornii. Po roku wykładów wBerkeley przeniósł się ostatecznie doAnglii. Tam też mieszkał do śmierci. Jego słynny esejTezy o nadziei i beznadziejności[15], opublikowany w paryskiej „Kulturze” w 1971 r., stworzył intelektualny fundament dla strategiiopozycji antykomunistycznej, inspirując powstanieKomitetu Obrony Robotników iUniwersytetu Latającego.
W grudniu 1975 roku był sygnatariuszemprotestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[16]. Przypisuje mu się m.in. pomysł stworzenia wPRLwolnych związków zawodowych. Współpracował zPolskim Porozumieniem Niepodległościowym w kraju. W latach 1977–1980 był oficjalnym przedstawicielem KOR-u za granicą i odpowiadał za kontakty między środowiskiem KOR-u i emigracją.
_01.jpg)
W Anglii na stałe związał się zUniwersytetem Oksfordzkim, gdzie w latach 1972–1991 zajmował stanowisko badawcze odpowiadające profesorskiemu (Senior Research Fellow) wAll Souls College, a po przejściu na emeryturę przyznano mu tytułHonorary Member of Staff. Był promotorem obronionego w 1976 doktoratuGillian Rose(inne języki)[17]. Oprócz tego wykładał naUniwersytecie Yale,Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley orazUniwersytecie Chicagowskim, gdzie pracował jakoprofesor wizytujący.
W 1991 r. został członkiem rzeczywistymPolskiej Akademii Nauk. Był członkiemFundacji im. Stefana Batorego orazStowarzyszenia Pisarzy Polskich, członkiem honorowymRadomskiego Towarzystwa Naukowego. Przedwyborami parlamentarnymi w 2001 był członkiem wyborczego komitetu honorowegoUnii Wolności[18]. 29 kwietnia 2005 Leszek Kołakowski z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Gminy Garbatka-Letnisko (przebywał w niej w czasach II wojny światowej). Od 2006 r. był honorowym członkiem Rady Fundacji Centrum Twórczości Narodowej.
Zmarł 17 lipca 2009 w szpitalu wOksfordzie[19]. Jego ciało zostało 28 lipca sprowadzone do Polski, a 29 lipca pochowane nacmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 2A-aleja zasłużonych-6)[20].
Był synem Jerzego Juliana Kołakowskiego, działacza społecznego i oświatowego, publikującego pod pseudonimemJerzy Karon[21]. Matką była Lucyna Eugenia z Pietrusiewiczów, siostra ministra budownictwaStefana Pietrusiewicza oraz przedwojennego prezydenta RadomiaWiktora Pietrusiewicza[22]. Zmarła wszpitalu psychiatrycznym w Tworkach, gdy Leszek Kołakowski miał 3 lata[23]. Jego ojczysta babka, Aniela z Siedleckich, pochodziła zneofickiej rodzinyżydowskiej - była córką Majera i Chany z Piórów[22][24]. Rodzina Kołakowskich po mieczu była pochodzenia chłopskiego imazurskiego[22]. Najstarszym znanym przodkiem jest Michał Kołakowski, który był wyznania ewangelickiego i w pierwszej połowie XIX wieku mieszkał wBartkach w parafiiMarwałd (Marwalde)[25][26].
Jego żoną była Tamara z domu Dynenson (1928–2019)[27], z wykształcenia psychiatra[28]. Ich córką jestAgnieszka Kołakowska.
Pierwszym tekstem Kołakowskiego skonfiskowanym przez cenzurę, a zarazem pierwszym, który zaczął funkcjonować poza oficjalnym systemem, był napisany w 1956 dla „Po Prostu” manifestCzym jest socjalizm. W 1957 ogłosił w tym samym piśmie tekstSens ideowy pojęcia lewicy[29], który wraz z cyklem esejów „Światopogląd a życie codzienne” dla „Przeglądu Kulturalnego” odegrał istotną rolę w kształtowaniu sięrewizjonizmu marksistowskiego w Polsce[30].Sens ideowy pojęcia lewicy ukazał się w przekładzie angielskim jakoThe Concept of the Left w pierwszej antologii pismNowej Lewicy pt.The New Left Reader w 1969. W 1957 Kołakowski opublikował także w „Nowej Kulturze” (nr 35) artykułSpisek pięknoduchów. Odpowiedzialność i historia[31], który trafił do pierwszego wydania jego esejów w języku angielskim (Marxism and Beyond: On Historical Understanding and Individual Responsibility, tłum.Jane Zielonko(inne języki), 1969)[32].
W 1958 r. Kołakowski opublikował monografięJednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofiiSpinozy, w której posługiwał się już warsztatem nie tylko historyka filozofii, ale również historyka idei. Filozofii XVII wieku pozostawał wierny w kolejnych swoich pracach. W 1965 opublikował głośne studiumŚwiadomość religijna i więź kościelna, uznawane z jednej strony za aluzyjną krytykę realnego socjalizmu w historycznym kostiumie, a z drugiej strony za wnikliwą analizę przemian religijności w XVII wieku. Kołakowski zarysowywał napięcie między indywidualną religijnością a wymaganiami wspólnotowego kościoła w ruchach protestanckich. Odczytywano to jako sprzeczność między jednostkowym zaangażowaniem intelektualisty a autorytarną rzeczywistością systemu.
W latach 1968–1976 napisał trzytomową pracęGłówne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, gdzie w sposób przekrojowy opisał rozwój tej doktryny, obalając wiele mitów i półprawd obecnych w dyskusjach na ten temat w krajach zażelazną kurtyną. Od 1966 jego zainteresowania zaczęły ewoluować w stronę filozofii kultury i etyki. W latach 1967–1975 wydał m.in.:Kulturę i fetysze,Obecność mitu,Husserl i poszukiwanie pewności.
Pod koniec życia głównym przedmiotem jego zainteresowań filozoficznych była historia filozofii, zwłaszcza od XVIII w., w tym doktryny liberalizmu, a także filozofia kultury oraz religii[33].
Oprócz tekstów filozoficznych spod pióra Kołakowskiego wyszły również utwory o charakterze literackim, choć również poruszające tematykę filozoficzną. Przykładem może być zbiór utworów13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych, w oparciu o który zrealizowano cykl filmów animowanych „Czternaście bajek z Królestwa Lailonii Leszka Kołakowskiego”. Podobny charakter mają także utwory literackieRozmowy z Diabłem iCztery bajki o identyczności. W przypowiastkach i bajkach Kołakowski w przystępnej i atrakcyjnej literacko formie analizuje zagadnienia i paradoksy filozoficzne lub przedstawia dyskusje pomiędzy różnymi szkołami i doktrynami.
W 1996 r. nagrał dla Telewizji Polskiej 30 miniwykładów poświęconych ważnym zagadnieniom filozofii kultury (m.in. władzy, tolerancji, zdradzie, równości, sławie, kłamstwu), wydane następnie w formie książkowej jakoMini wykłady o maxi sprawach. W 2004 rozpoczął telewizyjne wykłady z seriiO co nas pytają wielcy filozofowie.
Przyznało mu je kilka uczelni polskich i co najmniej jedna zagraniczna:
Wiadomością nazywa się bądź bezpośredni opis naocznie potwierdzonego faktu, bądź takie sprawozdanie z jakiegoś stanu rzeczy, że dowolny obserwator zaznajomiony z faktami, na których się ono opiera, jest zniewolony uznać je lub odrzucić. Wiadomość podlega więc sprawdzeniu, może być prawdziwa lub fałszywa, ale zawsze tym się odznacza, że w tej samej sytuacji informacyjnej dowolny obserwator zakwalifikuje ja tak samo: jako fałszywą, prawdziwą lub niepewną.
Przekazując opinię do publikacji w portalu Polska Sieć FilozoficznaAndrzej Friszke napisał m.in.:
| do 2009 | |
|---|---|
| 2010-2019 | |
| 2020-2029 |
|
