Lasotundra – strefa przejściowa między bezdrzewną (właściwą)tundrą itajgą, w której zbiorowiska roślinne typowe dla obu tych stref przenikają się wzajemnie tworząc makromozaikę. W jej obrębie przebiegagranica drzew. W południowej części lasotundry dominują lasy, w obrębie których pojawiają się polany, zwłaszcza w miejscach wyżej położonych, na eksponowanych wzniesieniach i stokach[1]. Im dalej na północ tym udział terenów otwartych się zwiększa, a maleje powierzchnia i zwarcie lasów. W północnej części lasotundry drzewa rosną pojedynczo i w niewielkich kompleksach. Im dalej na północ drzewa rosną nie tylko rzadziej, ale też z powodu trudnych warunków rozwoju mają pokrój krzaczasty i określane są mianem krzywulców[2], tworząc tzw. tundrę krzewiastą[3]. Tereny bezleśne w obrębie lasotundry pokrywa głównietundra krzewinkowa[2].
Lasotundra z dominacją gatunków iglastych
Lasotundra z dominacją gatunków liściastych
Lasotundra rozciąga się na obszarze okołobiegunowym na półkuli północnej pomiędzy formacją bezdrzewnejtundry na północy i zwartychlasów borealnych na południu. Granica formacji jest bardzo nieostra i zmienna w zależności od warunków fizjograficznych – wzdłuż rzek lasy mogą bowiem występować w obrębie już tundry właściwej[4]. W zachodniej części Eurazji formacja występuje w północnejFinlandii i ciągnie się dalej na wschód do krańców Azji. Na kontynencie północnoamerykańskim lasotundra występuje naAlasce i w północnej Kanadzie[1].
Na półkuli południowej, ze względu na brak formacjiborealnych lasów iglastych, lasotundra w zasadzie nie jest wyróżniana, chociaż występują podobieństwa w strefie przejściowej międzytundrą subantarktyczną i lasami liściastymi występującymi w jej strefie kontaktowej[1].
W europejskiej i północnoamerykańskiej lasotundrze zaznacza się silniejszy wpływ klimatu oceanicznego (większa wilgotność), stąd też znaczny udział gatunków liściastych drzew. Im dalej na wschód Azji tym bardziej obszar lasotundry znajduje się pod wpływem klimatu kontynentalnego (mniejsza wilgotność, większa różnica między średnimi temperaturami lata i zimy), a wśród drzew dominująświerki imodrzewie. Warunki klimatyczne w obszarze lasotundry są łagodniejsze niż na terenach położonych dalej na północ. Średnia temperatura roczna jest 4–6 stopni wyższa niżeli na obszarach tundry bezdrzewnej, w południowej części lasotundry bywa wyższa o dalsze 2–4 stopnie. Temperatury powyżej 0 °C utrzymują się przez 5–6 miesięcy w roku. W całym obszarze występowania formacji występujewieczna zmarzlina i typowe dla niej gleby (Cryosols), w tymgleby poligonalne i strukturalne,gleby marzłociowe[1]. Poza tym występują tuglejowe glebybielicowe itorfowe oraz torfy[4].
W obrębie lasotundry znaczne powierzchnie zajmują mokradła[1], w tymtorfowiska typu palsa[2]. Na niektórych obszarach, np. na południe odZatoki Hudsona, mokradła zajmują ponad 75% powierzchni terenu w obrębie formacji lasotundry[1].
Przez strefę lasotundry biegnie polarnagranica drzew, czasem definiowana odrębnie jako „granica zasięgu drzew” (roślin drzewiastych osiągających ponad 5 m wysokości), „zasięgu gatunków drzewiastych” (wykracza dalej na północ od granicy drzew za sprawą wyrastania w formie krzewiastej niektórych gatunków rosnących w dogodnych warunkach w formie drzew) i „zasięgu lasu” (wyznacza zasięg występowania mniej lub bardziej zwartych kompleksów leśnych – na północ od niej drzewa rosną tylko pojedynczo)[1].
Do czynników limitujących zasięg drzew w kierunku biegunów należą silne i zimne, wysuszające wiatry. Dlatego w osłoniętych dolinach zasięg drzew jest większy niżeli na terenach otwartych[2]. Za przyczynę preferencji dolin uznaje się też obniżenie poziomuwiecznej zmarzliny w pobliżu rzek[5]. Występowanie drzew ogranicza braknaturalnego odnowienia lasu – drzewa w tym obszarze zawiązują nieliczne nasiona zdolne dokiełkowania, stanowiące w dodatku pożądane pożywienie dla zwierząt. Żywe nasiona, które unikną spożycia mają problem z rozwojem z powodu gęstego kobierca mszaków i porostów utrudniającego kiełkowanie.Siewki utrzymują się tylko wówczas, gdy w pierwszych latach ich rozwoju zdarzy się korzystny układ temperatur. Rozwój młodych drzew jest bardzo powolny i 25-letnie często ledwo wyrastają ponad poziomściółki. Przyrost na wysokość zwykle nie przekracza 1, czasem 2 cm. Przy tak wolnym wzroście kolejnym czynnikiem limitującym rozwój i utrzymanie się drzew jest żerowanie roślinożerców i pozyskaniedrewna przez ludzi[2]. W dolinach rzek drzewa osiągają do 15 m wysokości, a poza nimi do 6–8 m[5].
Strefa lasotundry nie jest istotnie zróżnicowana na różnych kontynentach[3]. Zmieniają się jednak dominujące gatunki drzew osiągające tu granicę występowania. W Europie są tososna zwyczajnaPinus sylvestris ibrzoza omszonaBetula pubescens var.pumila (syn.Betula tortuosa). W Azji im dalej na wschód tym większy udział mają takie gatunki jak:świerk syberyjskiPicea obovata (dominant na obszarze międzyMorzem Białym iUralem[5]),modrzew syberyjskiLarix sibirica (między Uralem i rzekąPiasiną) orazmodrzew dahurskiLarix dahurica ibrzoza ErmanaBetula ermanii naDalekim Wschodzie. Na północno-wschodnich krańcach Azji występują wzdłuż rzek laski liściaste tworzone przeztopolę wonnąPopulus suaveolens,brzozę brodawkowatąBetula pendula iChosenia arbutifolia[5]. Na obszarach wyżej położonych rośniesosna karłowaPinus pumila[4]. W Ameryce Północnej granicę drzew osiągają:świerk białyPicea glauca,świerk czarnyPicea mariana imodrzew amerykańskiLarix laricina[6], wzdłuż rzek takżebrzoza papierowaBetula papyrifera itopola osikowaPopulus tremuloides[1].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ze względu na rozrzedzenie drzewostanu w lasotundrze, nawet w obrębie wysp leśnych panują dobre warunki świetlne sprzyjając rozwojowi gatunków światłolubnych w runie. Zmienne warunki siedliskowe wpływają na zróżnicowaniezbiorowisk roślinnych[5]. Lokalne zróżnicowanie i warunki siedliskowe mają istotne znaczenie dla różnorodności gatunkowej tej formacji, pod tym względem dominując nad strefowym zróżnicowaniem powodowanym przez warunki klimatyczne[1].
Na słabych glebach piaszczystych i żwirowych runo budują przede wszystkimporosty (główniechrobotekCladonia). Ustępują one kobiercommchów tylko pod drzewami. W zbiorowiskach tych liczne są takie gatunki jak:borówka brusznicaVaccinium vitis-idaea iczarnaV. myrtillus,mącznica alpejskaArctostaphylos alpina,bażyna czarnaEmpetrum nigrum itrawy (głównieśmiałek pogiętyDeschampsia flexuosa,kostrzewa niskaFestuca supina iturówka alpejskaHierochloe alpina[4]). WJakucji częsta jestCassiope tetragona[4].Podszyt tworzą niskie, krzaczaste brzozy[5] ijałowiec pospolityJuniperus communis[4].
Na glebach gliniastych rozległe kobierce tworzą mchy (głównierokietHypnum) poprzerastanebrzozą karłowatąBetula nana iolszą zielonąAlnus alnobetula subsp.fruticosa[5].
W dolinach rzecznych bujniejszy jest podszyt i zróżnicowanie roślinności zielnej. Rosną tu różne gatunkiwierzb,porzeczek iróż[5].
Granica zasięgu drzew jest zarazem północną granicą zasięgu szeregu gatunków roślin, nie występujących dalej na północ w obrębie tundry właściwej. Do grupy tej należą np.rosiczka okrągłolistnaDrosera rotundifolia,chamedafne północnaChamaedaphne calyculata iwełnianeczka alpejskaTrichophorum alpinum[1].
Mokradła to różnorodne torfowiska:niskie,przejściowe iwysokie, często charakterystycznie wypiętrzone z powodu formowania się pod nimi czopów lodowych (tzw.bugry mrozowe). Typowe dla torfowisk w tej strefie jest stopniowe zmniejszanie udziałutorfowcówSphagnum i zwiększanie udziałuprątnikowcówBryales od południa ku północy[4].