Beleriand (Kraina Balaru[1],sin.Balar-kraj[2]), takżeKraj Elfów[2][3] – fikcyjna kraina ze stworzonej przezJ.R.R. Tolkienamitologii Śródziemia występująca w wielu jego dziełach, między innymiSilmarillionie. Istniała do końcaPierwszej Ery[4]. Termin ten początkowo odnosił się jedynie do ujściaSirionu, naprzeciw wyspyBalar, później jednak objął szersze obszary na północnym zachodzieŚródziemia[1].
Beleriand zamieszkiwalielfowie: Falathrimowie pod wodząCírdana na wybrzeżu,Elfowie Zieloni wOssiriandzie orazSindarowie pod wodząThingola w Królestwie Doriath. Po powrocieÑoldorów do Śródziemia zamieszkali oni wDorthonionie oraz na wschód od Doriathu;Turgon zaś osiedlił się wNevraście, później zaś przeniósł się do doliny pośród górEchoriath, gdzie założył królestwo Gondolinu.Finrod iOrodreth przebywali w Przełomie Sirionu, później zaś pierwszy z nich przeniósł się nad rzekęNarog, gdzie zbudowałNargothrond[5][6].
Po przybyciu ludzi do Beleriandu ródBëora osiedlił się na terenach podległychAmrodowi iAmrasowi na wschodnim brzeguCelonu, na południe odNan Elmoth, w pobliżu granicy Doriathu, któremu później nadano nazwęEstolad (Obozowisko).Haladinowie zatrzymali się wThargelionie.Marach wraz ze swoimi ludźmi zamieszkali na południowy wschód od osiedli roduBarana, syna Bëora. Po jakimś czasie jednakEdainowie zaczęli przenosić się do krajów, gdzie panowali synowie Fëanora: lud Bëora udał się do Dorthonionu, ludAradana (Malacha), syna Maracha, powędrował na zachód, z którego część zatrzymała się na jakiś czas w dolinach wśród stoków Ered Wethrin. Bereg wyprowadził tysiąc ludzi z rodu Bëora na południe[a]. Lud Amlacha po wyjeździe swojego wodza na służbę doMaedrosa wrócił za góry do Eriadoru. Po śmierci ojca i braciHalethy poprowadziła ona swój lud do Estoladu, a następnie na zachód, gdzie osiedlili się wśród lasów Talath Dirnen zaTeiglinem, a niektórzy zapuszczali się w głąb królestwa Nargothrondu. Ostatecznie powiodła ich do lasuBrethil[7]. Między ludem Halethy mieszkało możliwe, że nawet kilka setekDrúedainów; ludy te żyły we wspólnej przyjaźni[8].
Nie jest wspomniane, czy krasnoludowie osiedlali się w większych grupach w Beleriandzie, ale ze swoich siedzib na wschodnich stokach Gór Błękitnych prowadzili handel z elfami z tej krainy[9]. KrasnoludMîm mieszkał jednak wraz z synami naAmon Rûdh na południe od Brethilu[10].
Na terenie Beleriandu używano w głównej mierzesindarinu (nazywanego teżjęzykiem Beleriandu[11] lubjęzykiem elfów z Beleriandu[12]). Po przybyciu Ñoldorów do Śródziemia początkowo używali oniquenyi, jednak gdy Sindarowie przestali z niego korzystać pod wpływem rozkazu Thingola, również przybyli z Amanu elfowie zaczęli stosować w codziennym życiu sindarinu; tylko książęta Ñoldorów między sobą posługiwali się w dalszej chwili Szlachetnym Językiem Zachodu[13].
Edainowie posługiwali się swoją ojczystą mową, z której powstał potocznyAdûnaic, język późniejszychNúmenorejczyków, a także językiem elfów[14].
Beleriand ukształtował się w trakcieWielkiej Bitwy Potęg, kiedy armiaValarów starła się z siłamiMelkora[15].
Elfowie po raz pierwszy trafili do Beleriandu, gdy pod przewodnictwemOromëgo zmierzali doAmanu[16].Vanyarowie iÑoldorowie zostali przetransportowani na wyspie sprowadzonej przezUlma doValinoru, jednak jej część oderwała się i w ten sposób powstała wyspa Balar[17].
Pod koniec wędrówkiTeleri przez długi czas odpoczywali w Beleriandzie Wschodnim, za rzeką Gelion. Tam jeden z wodzów tego szczepu –Elwë – spotkał w lesieMelianę, przedstawicielkęMajarów, którą następnie poślubił[18]. Wspólnie założyli królestwo Doriath ze stolicą w Menegroth[19].
Po śmierciDrzew Valarów i kradzieżySilmarili przez Melkora, zbiegł on do Śródziemia. W pościg za nim ruszyli Ñoldorowie pod wodząFëanora, co spowodowałoWojnę o Beleriand. W trakcie ich pobytu powstały królestwaGondolinu (w roku 104[b]) orazNargothrondu[20][21]. Po około trzystu latach od ich przybycia, około 310 roku do Beleriandu wkroczyli pierwsi ludzie[b][22].
W 455 roku[b] w wyniku bitwyDagor Bragollach Morgoth przejął kontrolę nadArd-galen orazDorthonionem, a Marchia Maedhrosa została poważnie osłabiona[23]. W 473 upadłoFalas, a w 496 Nargothrond. Po śmierciDiora około 509 rokuDoriath został opuszczone, a latem 511 roku padłGondolin[b][24].
Pod koniec Pierwszej EryEärendil wraz z żonąElwingą i jednym z Silmarili wyruszył do Amanu, by prosić Valarów o ulitowanie się nad Śródziemiem[25]. Został wysłuchany i armia Valarów wyruszyła na wschód. Należeli do niejVanyarowie i ci Ñoldorowie, którzy nie opuścili Valinoru. Zapoczątkowało toWojnę Gniewu (inaczej zwana Wielką Bitwą), ostatnią z bitew o Beleriand, która zakończyła panowanie Morgotha. Valarowie skuli go ponownie łańcuchem Angainorem i wyrzucili przez Bramy Nocy poza mury Świata, w bezczasową otchłań[26]. Jednakże w wyniku starcia Beleriand został zalany przez wody Wielkiego Morza; ściana Gór Błękitnych pękła i utworzyła się z tej przyczyny zatoka Lhûn, nazwana tak od rzeki o tej samej nazwie, która zmieniła koryto i wpadała do niej. PrzetrwałyLindon, gdzie pozostało wielu Eldarów, nie chcąc jeszcze opuścić Beleriandu[2][4], orazTol Morwen[27],Tol Fuin i wzgórzeHimring, które stało się wyspą i zmieniło nazwę naHimling[28].
Beleriand był najbardziej wysuniętą na zachód częścią Śródziemia i znajdował się na jego północy, na zachód odEriadoru; granicą pomiędzy tymi krainami byłyGóry Błękitne (Ered Luin)[16][29]. Na zachodzie znajdowało się morzeBelegaer[30], a na północy pasmo górskieEred Wethrin (Góry Cienia) oddzielało tę krainę odHithlumu. Granicę Beleriandu na północy stanowiła także MarchiaMaedhrosa[31]. Przez Beleriand płynęła rzekaSirion biorąca początek wEithel Sirion, która dzieliła go na Beleriand Zachodni i Wschodni. Krainę przecinał łańcuch wzgórz prostopadły do Sirionu dzielący ją w poprzek, który nosił nazwęAndram (Wielki Mur). Czasami do Beleriandu zaliczane były takżeNevrast z powodu łagodniejszego klimatu niż w Hithlumie[32], orazDorthonion[2].
Beleriand Zachodni obejmował tereny położone na zachód od Sirionu. Leżały w nim między innymi królestwoÑoldorów pod wodząFinroda –Nargothrond, zachodnie wybrzeżeFalas (gdzie znajdowały się przystanieTelerich – na północy Brithombar, na południu –Eglarest[33][34][35]),Arvernien, las Nivrim (Marchia Zachodnia), będący częściąDoriathu[36], oraz lasBrethil, a czasami zaliczany był do niego także Nevrast[32]. Płynęły przez niego rzekiNarog orazTeiglin, które wpadały do Sirionu[2].
Beleriand Wschodni był położony pomiędzy rzeką Sirion aGórami Błękitnymi, u podnóża których leżała krainaOssiriand (Kraj Siedmiu Rzek), którego główną rzeką byłGelion wraz z dopływami; kraina rozciągała się na 600staj, a w najszerszym miejscu mierzyła 100 staj[1][37][38]. Znajdowało się w niej między innymi królestwo Doriathu (nazywane wcześniejEgladorem[20]) pod władząSindaraElu Thingola ze stolicą wMenegroth (Tysiąc Grot), które objęte było Obręczą Meliany, orazGondolin założony przezTurgona[39]. Oprócz tego położone w nim były las Taur-im-Duinath[40], pustkowieDimbar pod szczytamiCrissaegrimu, Nan Dungortheb (Dolina Okropnej Śmierci; zamieszkała tam uciekająca przedbalrogamiMorgothaUngolianta[41]) podEred Gorgoroth (Górami Grozy),Dor Dínen (Milczący Kraj), puszcza Region (będąca południową częścią Doriathu) oraz północne marchie synówFëanora. Dopływami Sirionu płynącymi przez tę część Beleriandu były:Mindeb,Rivil,Esgalduina iAros, które spływały z Dorthonionu (Celon, dopływ Arosu, wypływał ze wzgórzHimring, niedaleko źródeł Małego Gelionu)[2][37][42][43].
Arvernien to kraj nadmorski na południu Beleriandu, gdzieEldarowie mieszkali pod koniecPierwszej Ery. TamEärendil Żeglarz zbudował swój okręt, którym popłynął doValinoru.
Dorthonion to wyżynny kraj, pokryty lasamisosnowymi. Położony był na północ od Beleriandu i na południe odArd-galen. Na południu Dorthonion graniczył zEred Gorgoroth, na zachodzie – z góramiEchoriath, wśród których znajdował sięGondolin; a na północnym wschodzie – zLothlann.
W północno-zachodnim Dorthonionie źródła ma m.in. rzekaRivil, płynąca na północny zachód, gdzie wpada doSirionu. We wschodnim Dorthonionie znajdowało się jezioroTarn Aeluin. Jedyną wygodną drogą z Dorthonionu na południe i południowy zachód byłaprzełęczAnach – pomiędzy góramiEred Gorgoroth iCrissaegrim.
Dorthonion był pod rządamiAegnora iAngroda, leczMorgoth zajął te ziemie w czasieDagor Bragollach. Od tamtych czasów, ziemie te zostały nazwane Taur-nu-Fuin, sin.„Lasy pod Cieniem”, z powodu splugawienia północnych lasów Dorthonionu.
Północno-wschodni Dorthonion nazwany zostałLadrosem, któryBoromir zrodu Beora dostał wlenno odNoldorów. Tam zamieszkałBarahir, a później jego synBeren.
Dorthonion został wyzwolony przezLigę Maedhrosa, lecz poNirnaeth Arnoediad znalazł się w strefie wpływów Morgotha. Ostatecznie zniszczony podczasWojny Gniewu, lecz jego najwyższa część ocalała jako Tol Fuin – część Wysp Zachodnich.
Falas to część zachodniego wybrzeża Beleriandu, położona na południe odNevrastu. Przez Falas płynęły rzeki Nenning i Brithon. Leżały na nim przystanie Brithombar i Eglarest. Zamieszkane było przezFalathrimów, rządzonych przezCírdana.
W roku 65Pierwszej EryFinrod Felagund, władcaNargothrondu, zbudował na półwyspie pomiędzy Brithombarem a Eglarestem wieżęBarad Nimrais, aby strzec Falas przed atakamiMorgotha.
Falas raczej było omijane w wielkich wydarzeniach Pierwszej Ery, jedynie w pierwszejbitwie o Beleriand armia Morgotha oblegała obie przystanie, ale odstąpiła oblężenia, aby połączyć swe siły do drugiej bitwy. Przystanie Falasu zostały ostatecznie zniszczone w 473 roku Pierwszej Ery i wtedy lud Círdana uciekł doUjścia Sirionu i na wyspęBalar[44].
Hithlum – otoczona górami kraina, położona na północ od Beleriandu, a na wschód od oceanu, zwanegoBelegaerem. Od Beleriandu był oddzielony pasmem górskimEred Wethrin, a od oceanu pasmemEred Lomin. Jego południowo-zachodnia część była nazywana Dor-lómin, południowo-wschodnią byłMithrim. Hithlum („Kraina Mgły”) miał chłodny klimat.
WPierwszej Erze Hithlum był pod ciągłymi atakamiMorgotha, został stracony poNirnaeth Arnoediad. Hadorianie (Ród Hadora - Trzeci RódEdainów) zostali rozproszeni, zabici lub wzięci w niewolę,Noldorowie zaś musieli pracować w kopalniachMorgotha. Hithlum został zatopiony w wynikuWojny Gniewu.
Wqyenyi nazwa tej krainy brzmiałaHísilómë i oznaczałaKrainę Mgły[45].
Mithrim był południowo-wschodnią częścią Hithlumu, położoną na zachód odDor-lóminu, od którego oddzielały jąGóry Mithrim na północ od Beleriandu, otoczonąEred Wethrin. Klimat był tam taki sam, jak w Hithlumie – chłodny.
W Mithrimie znajdowało sięJezioro Mithrim. Zamieszkali tamÑoldorowie orazSindarowie. Za czasówPierwszej Ery gęsto zaludnionym Mithrimem rządziłFingolfin.
Kraina między brzegiemBelegaeru, a góramiEred Lómin oddzielającymi ją odHithlumu.
Lothlann (sin.Szeroka i pusta[46]) to rozległa równina położona na północ od Beleriandu. Rozciągała się na północ od MarchiiMaedhrosa. Toczyły się tam walki podczas poszczególnychBitew o Beleriand, zwłaszcza podczasDagor Bragollach (455 rok Pierwszej Ery)[47].
Nevrast (sin.Bliższy Brzeg[48]) to przybrzeżna krainaBeleriandu położona na północ odFalas i na południe od zatokiDrengist.
Była to kraina o umiarkowanym klimacie, ze wszystkich stron osłonięta górami lub nabrzeżnymi wzgórzami i ogrzewana morską bryzą. Przez niektórych uznawana za część Beleriandu. Rzeki Nevrastu nie wpadały do morza, lecz doLinaewen lub doBagien Nevrastu.
Po powrocieÑoldorów do Beleriandu został zajęty przez Turgona, który zbudował tamVinyamar. Nevrast był częścią królestwa Turgona do 104 rokuPierwszej Ery. Po jego przeniesieniu się doGondolinu kraina opustoszała, dopóki nie przybył do niejTuor, posłaniecUlma.
Nevrast był pierwszą ziemią Beleriandu zasiedloną przez Ñoldorów, ale był także wcześniej zamieszkiwany przezSindarów. Ludność Nevrastu szybko się wymieszała, w przeciwieństwie do innych królestw Beleriandu.
Ossiriand (dosł.Siedmiorzecze) to kraina na wschód od Beleriandu, między rzeką Gelion na zachodzie, aEred Luin na wschodzie. Obejmowała ona obszar między sześcioma jej dopływami. Na północ od niej znajdował się Thargelion.