Kwakrzy przybywający do Ameryki Północnej przyjaźnie witają się zIndianami (rycina z XVIII w.)
Kwakrzy[1] (ang.Quakers[2]), oficjalnieReligijne Towarzystwo Przyjaciół[3] (ang.Religious Society of Friends[2]) –chrześcijańskawspólnota religijna wywodząca się zpurytanizmu, silnie akcentująca rolę osobistego wewnętrznegoobjawienia. Współcześnie obok licznie reprezentowanych chrześcijan wśród kwakrów można znaleźć także przedstawicieli innych światopoglądów religijnych[4]. Kwakrzy kładą nacisk na bezpośredni (tzn. bez pośrednictwa duchownych i obrządków religijnych) kontakt z Bogiem. Charakteryzują się m.in. przestrzeganiemświatopoglądupacyfistycznego. W 1947 roku społeczności kwakrów przyznanoPokojową Nagrodę Nobla.
Kwakrzy (ang.quakers – drżący) zostali tak ironicznie nazwani przez przeciwników z powodu rzekomego drżenia, z jakim w zachwyceniu mówili o wielkościBoga. Obecnie określenie „kwakier” straciło już swe pierwotne, pejoratywne znaczenie i sami kwakrzy też tak się określają[3]. Pierwotnie była to grupa chrześcijańska, założona w roku 1646 przezGeorge’a Foxa (1621–1691) jako skrajny odłam angielskiegopurytanizmu, w krótkim czasie rozszerzyła się na całąAnglię (zob.Śmiała Sześćdziesiątka). Prześladowania religijne sprawiły, że duża część kwakrów szukała bezpieczeństwa w Ameryce Północnej. W 1689 wydano w Anglii dekret tolerancyjny, który przywrócił kwakrom wolność wyznania. WNiemczech kwakrzy żyli w okolicyPyrmontu iMinden, a prócz tego zamieszkiwali też południowąFrancję kołoNîmes,Holandię,Norwegię iAustralię.
George Fox, duchowy przywódca pierwszych kwakrów, głosił ideę chrześcijaństwa opartego nie tylko na Biblii, ale również na objawieniu wewnętrznym rozumianym jako bezpośrednie działanie Ducha Świętego w duszy człowieka. Jego idee zostały zebrane i opracowane w języku łacińskim przez Roberta BarclayaCatechismus et fidei Confessio (Amsterdam, 1679), uzupełnioneTheologiae verae Christianae apologia oraz pismami George’a Foxa, George’a Kaitha, Samuela Fishera,Williama Penna (twórcy konstytucji Pensylwanii, gwarantującej swobodę wyznawania wszelkim religiom monoteistycznym), Henry’ego Fuke’a, J.J. Gurneya i innych.
Za podstawę ich wyznania można uważać wiarę w nadnaturalne, pochodzące od Boga światło (ang.Inner Light – Wewnętrzne Światło), które jest obecne w sercu każdego człowieka. To ono pozwala na osobistą relację i bezpośredni kontakt człowieka z Bogiem. Bezpośredniość tego kontaktu sprawia, że nie istnieje potrzeba powoływania żadnych pośredników (kapłanów) czy wznoszenia specjalnych budowli (kościołów). Kwakierska teologia jest zredukowana i nie ma zbioru dogmatów, w które zobowiązany jest wierzyć każdy kwakier, natomiast bardzo istotne dla kwakrów są tzw. świadectwa (ang. testimonies), tzn. podstawowe wartości, takie jak prawda, pokój, prostota, równość. Dochowywanie wierności świadectwom jest dla kwakrów ważniejsze niż posiadanie określonych przekonań teologicznych.
Obecnie w kwakierstwie można wyróżnić trzy główne nurty. Kwakrzy konserwatywni zachowują kształt wspólnoty, jaki nadał jej założyciel George Fox i z reguły uznają rozumienie roli Chrystusa w zbawieniu ludzkości. Kwakrzy liberalni (przeważający liczebnie w Europie) mogą odwoływać się do tradycji chrześcijańskiej lub innych tradycji religijnych, być osobami poszukującymi lub nawet niewierzącymi (np. grupa nontheist friends[5]). Kwakrzy ewangelikalni (zwani też pastoralnymi) powrócili do protestanckich form zewnętrznych. Kwakierskie spotkania w zależności od tradycji mogą wyglądać dwojako. Kwakrzy konserwatywni i liberalni podczas spotkania trwają w ciszy i oczekują na wewnętrzne objawienie, a przemówić może każdy, kto poczuje się do tego powołany (są to tzw. spotkania nieprogramowane). Kwakrzy ewangelikalni mają nabożeństwa prowadzone przez pastora (tzw. spotkania programowane).
Kwakrzy nie składająprzysięgi, nie służą wojskowo i unikają hucznych zabaw. Gminy kwakierskie oparte są na zasadzie równości; niedopełnienie obowiązków religijnych i społecznych może spowodować wykluczenie z gminy. Społeczność kwakierska dawała zawsze silne oparcie swoim członkom. Swego czasu stanowiło ono o zamożności i rozwoju miast takich jakNantucket czyNew Bedford w Nowej Anglii. Ustawy państwowe zakazywały kwakrom wstępu na wyższe uczelnie, co poskutkowało tym, że wiele rodów kwakierskich realizowało się w innego rodzaju działalności, np.Barclays (finanse),Cadbury (przemysł spożywczy), Darby (metalurgia),Lloyds (finanse) itp.
Kwakrzy położyli wielkie zasługi w zniesieniu handluniewolnikami. W Ameryce Północnej kwakrzy dzielili się na kilka grup; tych, którzy zachowują życie mniej surowe, zwano mokrymi, wiodących bardziej ascetyczne życie (zwolennikówabstynencji) nazywano surowymi albo suchymi. Kwakrzy pełniący służbę wojskową zwani byli wolnymi albo wojującymi, a ci, którzy według nauki Eliasza Hicksa byli zwolennikami ścisłegodeizmu, zwali się Hiksytami. Na przeciwnym biegunie skupiali się Przyjaciele Ewangelii.
Współcześni kwakrzy, których jest około 350 tysięcy[6][7], są w większości pacyfistami i chętnie angażują się w działalność społeczną.
Kwakrzy po raz pierwszy pojawili się na terenie Polski około roku 1660, jako uchodźcy z Anglii po przywróceniu tam monarchii (tzw.Restauracja Stuartów). Od roku 1663 byli prześladowani przez radę miejską Gdańska i przedstawicieli rzemieślniczych cechów, zarówno ze strony protestanckiej jak i katolickiej, a prześladowania te nasilały się w latach 1677–1678, chociaż ograniczały się one do konfiskaty literatury religijnej lub zakazu zamieszkania w murach miejskich. Przyczyną prześladowań były nie tylko powody teologiczne (m.in.antytrynitaryzm i zaangażowanie kobiet w działalność religijną), ale również konkurencja ekonomiczna, kwakrzy byli znani ze swojej nadzwyczajnej pracowitości i oszczędności. W roku 1689 roku rada miejska wydała edykt, zakazujący kwakrom wynajmowania w mieście i jego posiadłościach domów, mieszkań, a nawet pomieszczeń na zebrania, zajmowane zaś lokale nakazywała natychmiast opuścić, co było apogeum prześladowań. W obronie kwakrów w Gdańsku interweniował w roku 1689 nowy protestancki król Anglii,Wilhelm III Orański oraz założyciel ruchu kwakrów,George Fox, którego list do rady miejskiej Gdańska zachował się do czasów współczesnych[8]. W efekcie prześladowań, kwakrzy zaczęli masowo opuszczać Gdańsk, emigrując do Ameryki Północnej (głównie doPensylwanii), a ostatni kwakier mieszkający w Gdańsku zmarł w roku 1721[9].
