| 1248–1675 | |||
| |||
| Ustrój polityczny | |||
|---|---|---|---|
| Stolica | |||
| Data powstania | 1248 | ||
| Data likwidacji | 1675 | ||
| Religia dominująca | |||
 Księstwo legnickie po podboju ziemks. wrocławskiego przezHenryka V Brzuchatego (kolor pomarańczowy) | |||
Położenie na mapie świata  | |||
| 51°12′29,8800″N 16°09′37,0800″E/51,208300 16,160300 | |||
| |||
Księstwo legnickie (cz. Lehnické knížectví,niem. Herzogtum Liegnitz) – dawneksięstwo śląskie ze stolicą wLegnicy, powstałe w okresierozbicia dzielnicowego w Polsce, zlokalizowane w ówczesnej (i obecnej) południowo-zachodniej Polsce, istniejące w latach 1248–1675. Przez cały okres swego istnienia znajdowało się we władaniuksiążąt z dynastiiPiastów.
Księstwo w różnych okresach znajdowało się w zachodniej i środkowej częściDolnego Śląska, wraz ze swą częściąwołowską obejmowało znaczną część terytorium plemieniaTrzebowian, którego zresztą Legnica była naczelnym grodem.
Księstwo zostało wydzielone z księstwa wrocławskiego i jego pierwszym władcą byłBolesław II Rogatka, najstarszy synHenryka II Pobożnego, który zginął w 1241 roku w bitwie pod Legnicą. Początkowo w skład księstwa wchodził Głogów, jednak po pewnym czasie został wydzielony dlaKonrada I głogowskiego.
Księstwo osiągnęło największą potęgę za rządówHenryka V Brzuchatego.[potrzebny przypis] Po tym jak rozgromił swoich wrogów wBitwie pod Stolcem stał się on najpotężniejszym księciem w pd-zachodniej Polsce.Po tajemniczej śmierci wrocławskiego księciaHenryka IV Prawego, większość Dolnego Śląska po zbrojnym zaborze ziem wrocławskich znalazła się pod rządami książąt legnickich.
W roku 1327 król czeskiJan zdołał nakłonićHenryka VI Dobrego władającego wtedyWrocławiem, synaHenryka V Brzuchatego, do uczynienia dziedzicem księstwa wrocławskiego króla czeskiego, z zagwarantowaniem dożywocia i wydziedziczeniemBolesława III rządzącego na Legnicy i jego potomków. W tej sytuacji legnicki brat Henryka Dobrego podjął na przełomie 1327 i 1328 próbę opanowania Wrocławia. Książę legnicki korzystając z nieobecności Jana w Czechach wtargnął na ziemię brata, nie odniósł jednak sukcesu powstrzymany przez wrocławskie mury.
W 1329 na Śląsk przybył brat Bolesława,Władysław, trzeci syn Henryka Otyłego, pozbawiony w 1312 należnego mu księstwa legnickiego. Na wieść o tym Jan Luksemburski nakłonił go do złożenia mu hołdu lennego i zrzeczenia się na rzecz korony czeskiej Legnicy (która teoretycznie mogła do niego należeć).
Wydarzenie to postawiło w krytycznej sytuacji Bolesława III faktycznie przecież rządzącego księstwem. Nie mogąc sprostać potędze władcy czeskiego, dysponującego dodatkowo pretekstem do wojny (jako zadośćuczynienie stratom swego wasala Henryka wrocławskiego), książę Legnicy złożył 9 maja 1329 we Wrocławiu hołd lenny.
Księstwo przez całe średniowiecze było obiektem walk o władzę, przepychanek pomiędzy stronnictwami, walk o spadek jak np. w latach 1352–1359 doszło w księstwie do wojny międzyWacławem I a jego bratemLudwikiem.
2 grudnia 1372 książęRuprecht I, syn Wacława, zawarł młodszymi braćmiWacławem II,Bolesławem IV iHenrykiem VIII układ o niedzieleniu księstwa przez okres dziesięciu lat. Porozumienie to było w następnych latach przedłużane i umożliwiło Ruprechtowi sprawowanie rzeczywistej władzy kosztem rodzeństwa (chociaż formalnie bracia byli jego współrządcami).Ruprecht uczestniczył w polityce dynastycznej stryja Ludwika brzeskiego, zawierając w Pradze 21 maja 1379 układ z królem czeskimWacławem IV o wzajemnym dziedziczeniu posiadłości przez wszystkich potomkówBolesława III Rozrzutnego.
W niesprzyjających okolicznościach politycznych 6 stycznia 1383 Ruprecht musiał wyrazić zgodę na rezygnację Legnicy z pretensji do księstw: wrocławskiego, świdnickiego i jaworskiego.
Gdy uwięziono królaWacława IV na Śląsku zaczęły szerzyć się niepokój i anarchia. Jako najznaczniejsze księstwa Legnica i Brzeg wystawiły oddziały zbrojne które odegrały znaczną rolę w utrzymaniu porządku publicznego. Aby poskromić bandytów drogowych irycerzy rabusiów z inicjatywy księstwa legnickiego, brzeskiego oraz śląskich miast powołanoOgólnośląski Związek Obronny, na którego dowódcę 17 lipca 1402 we Wrocławiu wybrany został książę Ruprecht,
Problemem w sytuacji wewnętrznej księstwa za panowania Ruprechta była konieczność spłacenia olbrzymich, odziedziczonych jeszcze po rozrzutnym dziadku Bolesławie III, a także po części ojcowskich długów. Młody książę, jako że był dobrym zarządcą, wywiązywał się tego obowiązku, co jednak nie znaczy, że te wydatki nie były obciążeniem dla kasy państwowej.
W roku 1459 w czasie rosnącej potęgiMacieja Korwina rozbuchany w swych ambicjach patrycjat miejski krótkotrwale zdetronizował książąt, jednak lud księstwa, a w szczególności lud stolicy wprowadził z powrotem księżnę Jadwigę na tron.W drugiej połowie XV w. na tle szybko rozwijających się dysproporcji społecznych powodowanych bardzo szybkim rozwojem miast księstwa, zaczęła pojawiać się niechęć ludu do lepiej uposażonych mieszczan i rycerstwa.Na taki podatny grunt padło ziarno buntu.Na południu w lasach pogórza, jak i na północy za Kaczawą iCzarną w niedostępnych ostępach leśnych lub wśród bagien swoje siedziby urządzili rozbójnicy, ludzie biedni pozbawieni znaczenia.Nie byli oni uciążliwi dla ludu a jedynie dla kupców, patrycjatu i szlachty. To właśnie rzutowało na postawę władzy wobec poczynań tej grupy niezadowolonych sięgających po argument siły w walce z rosnąca biedą wielu zwykłych poddanych.
W XVI wieku księstwo po raz kolejny przeżywało rozkwit, tym razem za panowania księciaFryderyka II od którego rządów rozpoczęła się epoka nowożytna w księstwie.
Fryderyk II dbał o porządek i obronność miast, a także założyłUniwersytet w Legnicy.W 1621 r. książęJerzy Rudolf został mianowanyStarostą Śląska
Rządzący w księstwieJerzy Rudolf nie zezwalał na bytność[styl do poprawy] walczących stron na obszarze księstwa.Na początku lat 30. odmówił wejścia na ziemie piastowskie wojskom saskim dowodzonym przez gen.Arnima.Około roku 1633 pod wpływem presji władca wydał zgodę na wejście do księstwa wojsk szwedzkich i habsburskich.W maju 1634, na zachodnich przedpolach stolicy, przy trakcie doChojnowa, w pobliżuUlesia, między płaskowyżem nadkaczawskim a bagnamiCzarnej rozegrała siębitwa pomiądy wojskami protestanckimi a katolickimi.
Wojna przyniosła dewastację miasta i straty w jego zabudowie, do takich przypadków zaliczyć można chociażbyKościół pw. Św. Mikołaja w Legnicy. Tak jak wiele zabudowań które wynikiem wojny mocno ucierpiały tak i wspomniana świątynia powstała w XIV wieku została zrujnowana do tego stopnia, że nie doczekała czasów współczesnych[1]
Stacjonowanie i okupacja księstwa przez wrogie wojska, szczególnie szwedzkie, przyniosło wielkie straty, liczone w setkach tysięcytalarów. Ofiary ludzkie także należy liczyć w tysiącach.
Ostatnim księciem był 15-letni nowator, absolwentUniwersytetu we Frankfurcie nad OdrąJerzy Wilhelm, lecz jego wielkie plany nie zostały zrealizowane. Zmarł wskutek przeziębienia, którego nabawił się na polowaniu. Zakończyło to egzystencję księstwa, gdyż księstwo stało się częściądomeny cesarskiej. O jego dalsze istnienie zabiegalibaronowie legniccy, lecz ze względu na opór cesarza, z mizernym skutkiem.
W latach 1705–1711 nastąpił szybki rozwój gospodarczy ziem księstwa. Zwiększyły się parametry produkcji rolnej co skutkowało zwiększono produktywnością rzemieślników. Koniunktura w rolnictwie wpłynęła na rosnącą zamożność miast księstwa.Miasta rozbudowywały się, przykładowo w Legnicy pojawiła się znaczna liczba domów na przedmieściach.
W luterańskich do tej pory miastach zaczęła dominować polityka habsburskiej kontrreformacji. W większych ośrodkach w związku z tym władza inwestowała duże środki w nowe katolickie kościoły i klasztory, miało to sprzyjaćkonwersjom mieszkańców księstwa na religię państwową.
Po zajęciuŚląska przezKrólestwo Prus, księstwo przestało istnieć jako jednostka administracji państwowej.
Od samego początku istnienia księstwa, ziemie znajdujące się w pobliżu Legnicy brały udział w wymianie poglądów i idei tworzących sztukę i kulturę.Już w XII wieku na terenie księstwa powstawały murowane budowle romańskie, jak np. kościół Mariacki w Legnicy.W latach osiemdziesiątych książę dolnośląskiBolesław I Wysoki rozpoczął budowę zamku rezydencjonalnego w Legnicy, który w po ukończeniu stał sięnajwspanialszą tego typu budowlą na wschód odRenu[potrzebny przypis].
Wraz z rozwojem znaczenia stolicy do państwa przybywało coraz więcej ludzi sztuki. Działalność ich sprawiła, że opisywane ziemie weszły z wolna w krąg tzw. sztuki śląskiej. Przykładem mogą być liczne budowle sakralne powstające we wszystkich zakątkach księstwa z najbardziej reprezentatywnymi, kościołem parafialnym w Chojnowie, kościołem Piotra i Pawła w Legnicy, wraz z rozebraną w XVI wieku kolegiatą legnicką.Owa kolegiata była uznawana za budowlę wyższej „próby” niż katedra wrocławska. Przewyższała ja wystrojem wnętrza, kunsztem budowlanym i rozmiarami[potrzebny przypis].W XV wieku do księstwa dotarł gotycki stylflamboyant i odcisnął pewne piętno na miejscowej sztuce.do czasów dzisiejszych przetrwały relikty w postacimaswerków odnajdywanych na zamku legnickim i w postaci wystroju jednej z bocznych kaplic legnickiej katedry.
Z panowaniem Fryderyka Wielkiego łączy się przybycie do państwa stylu renesansowego, z tamtych czasów pochodził bogaty wystrój rzeźbiarski domów najznamienitszych mieszczan miast księstwa, a także portal bramy na zamku w Legnicy.
Wraz z rozwojem demograficznym, wzrastał także potencjał intelektualny. MistrzWitelo, jego działalność jest przykładem jak duże znaczenie zaczęły odgrywać te ziemie w globalnej wymianie wiedzy i informacji już u początków istnienia państwa.W późniejszych czasach wraz z rozwojem szkół przy kościelnych rosła liczna kadra ludzi wykształconych stanowiącą elitę.
Przez całe swoje istnienie Księstwo pozostało państwemfeudalnym. Miejscowa odmiana ustroju nie była tak ciężka jak w sąsiednich krajach.Wywalczona przez wieki rozwoju pozycja miast właściwie nie została nigdy zachwiana, książęta liczyli się z mieszczanami swoich miast i brali pod uwagę ich propozycje.Przykładowo książęChrystian otaczał się rajcami i z nimi dyskutował sprawy polityczne.
Jerzy Wilhelm legnicki wstępując na tron jako 15 latek, planował przeprowadzić gruntowne unowocześniające państwo reformy społeczne i polityczne, jednak jego zgon przerwał te ciekawe plany. Pomysły te dyktowane mogły być wiedzą którą posiadł po wnikliwej obserwacji tego co zobaczył w czasie podróży do Francji lub też w czasie studiów.
W latach 1705–1711 zwolennik merkantylizmu,Józef I Habsburg nowy pan Legnicy, Brzegu i Wołowa uwolnił mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji, chłopskich poddanych od pańszczyzny. To działanie korzystnie zaowocowało na kondycji gospodarczejdomenhabsburskich w niedawno przejętych okolicach Legnicy.
Na północy księstwa, w pogranicznych lasach, aż po wiek osiemnasty całe wsie posługiwały się językiem polskim, świadczą o tym raporty nowo przybywających tam, mówiących jedynie po niemiecku, pastorów luterańskich.
_ID_593146.jpg)
Zamki: w Legnicy, Ścinawie, w Prochowicach, wWarmątowicach Sienkiewiczowskich, w Chojnowie, w Chocianowie, w Lubinie.
Zamek Rokitnica
Księstwo dzieliło się na 6 okręgów administracyjnych.Istniały 3 powiaty legnickie:
Oprócz tego istniały trzy inne okręgi administracyjne (Weichbild):
Na przestrzeni wieków obszar geograficzny księstwa ulegał wielokrotnym zmianom.
Po podziale pierwotnych ziem na części legnicką i jaworską, utrwaliła się granica południowa państwa.Od XIV w. południową granicą ziem księstwa legnickiego był zachodni skrajGór Kaczawskich na południe odZłotoryi, w miejscu gdzieKaczawa opływaOrgany Wielisławskie.Środkowa część granicy biegławzgórzami przedgórza kaczawskiego. Półkolem obiegała masywRosochy iSichowskie Wzgórza pomiędzy środkowąWilczą a dolnąNysą Szaloną w tych okolicach granica szła na południe od zamku/straży wWarmątowicach.Dalsza część południowej granicy biegła na wschód między wzniesieniami na południe od potokuKoiszkówka oraz poprzez bagna potokuUszewnica.Wschodni skraj granicy zKsięstwem Jaworskim przebiegał pasmamiwzgórz na południe odMikołajowic iMierczyc.Dalej granica skręcała na północ w stronę Odry okrążając nieistniejące duże jezioro leżące pomiędzy Mierczycami,Biernatkami iJenkowem.
Wschodnia granica księstwa właściwie pokrywa się z aktualną granicą pomiędzy powiatemlegnickim aśredzkim.Wiła się ona południkowo w pobliżu rzekiCicha Woda, przecinając ją w okolicy wsiChełm/Riegel,szła dalej na północ i stykała się zOdrą na wschód odMalczyc przy ujściuŚredzkiej WodyReszta wschodniej granicy biegła nurtem Odry do ujścia do niejKaczawy. dalej granica skręcała na zachód wstępując na wysoczyznę lubińską. Tam znajdowała się mniej więcej w połowie odległości pomiędzyLubinem, aŚcinawąRudną. Za granicą leżało bratnie, będące w Unii z księstwem legnickim – księstwo wołowskie.
Północna granica przebiegła lasami i bagnami rozpościerającymi się przez tereny międzyLubinem znajdującym się w księstwie a Polkowicami.
Granica zachodnia to obszar równiny na przedgórzu sudeckim, pomiędzy lasami północy a górami na południu, przebiegała ona generalnie na wschód od Bolesławca, a na jej straży stała rezydencja-warownia książąt legnickichZamek Grodziec.
