Księga Przymierza (skrót B odniem.Bundesbuch) – nazwa nadana przez krytykówbiblijnych jednemu z trzech wielkich, obok Kodeksu Deuteronomicznego iKodeksu Świętości, zbiorów prawnychStarego Testamentu. Obejmuje fragmentWj 20,22-23,19(33).
W.H. Schmidt przedstawia następujący schemat Księgi Przymierza[1]:
| A | Ramy narracyjne | Wj 20,(18-)22 |
| B | Ramy teologiczne | Wj 20,23-26 |
| C | Trzon prawa | Wj 21,1-23,9 |
| B' | Ramy teologiczne | Wj 23,10-19 |
| Dodatek (mowaJahwe) | Wj 23,20-33 | |
| A' | Ramy narracyjne | Wj 24,3-8 |
Ramy teologiczne, mające na celu odgrodzenieIzraela od religiikananejskiej, zawierają zakaz wizerunków, przepisy dotyczące ołtarza, świąt,szabatów i roku szabatowego. Wykazują podobieństwo do dekalogu kultowego (Wj 34,10nn).
Trzon prawa w swej pierwszej części (Wj 21,2-22,16) zawiera kazuistyczne regulacje prawne. Druga część (Wj 22,17-23,9) jest bardziej różnorodna – znajdują się w niej zakazy i parenetyczne uzasadnienia[1].
Charakterystyczną cechą Księgi Przymierza jest ochrona praw ubogich przed skutkami ubóstwa (np. przez uregulowanie kwestii niewoli za długi) oraz przed nadużyciami osób bogatych (np. korupcją w sądach). Księga Przymierza ma również na celu wyróżnienie Izraela jako wspólnoty kultowej, np. poprzez zakaz magii i współżycia ze zwierzętami[2]. Umiejscowienie Księgi w kontekście perykopy synajskiej stanowi wyraz biblijnego teologicznego uzasadnienia prawa[3].
ZwolennicyMojżeszowego autorstwaPięcioksięgu powołują się na H. Gazellesa, który po porównaniu Kodeksu Przymierza z innymi prawami II tysiąclecia, opowiedział się za tak wczesnym datowaniem[4]. Generalnie bibliści sądzą jednak, że proces powstania zbioru był złożony i został on wtórnie wpleciony w relację o przymierzu naSynaju[1]. Większość biblistów opowiada się też za samodzielnością literacką Księgi Przymierza; pogląd uznający jej przynależność dotradycji elohistycznej został zarzucony[5]. Księga Przymierza zakłada osiadły tryb życia (Wj 22,4n), z drugiej jednak strony brak w niej śladów istnienia królestwa. W.H. Schmidt uważa, że trzon księgi pochodzi z czasów sędziów lub wczesnego królestwa[1]. Za powstaniem w okresie sędziów opowiedzieli się również Alfred Jepsen iMartin Noth. Frank Crüsemann z kolei opowiedział się za powstaniem księgi już w okresie królestwa, wskazując, że m.in. instytucja niewolnictwa rozwinęła się w Izraelu dopiero wtedy. Problem obcych przybyszów, o których wspomina księga, stał się natomiast istotny po upadkupółnocnego Królestwa Izraela. Jego pogląd podziela Antoon Schoors. Crüsemann wiązał spisanie Księgi Przymierza z działalnością ustanowionego przezJozafata trybunału w Jerozolimie (2 Krn 19,8nn). Jednocześnie uważał, że część prawa apodyktycznego wywodzi się z Państwa Północnego. Eckart Otto również opowiada się za powstaniem w okresie królestwa. Wskazuje na obecność różnych praw mających na celu zapewnienie sprawiedliwości społecznej i ochrony praw ubogich, które jego zdaniem były odpowiedzią na rosnące w okresie królestwa nierówności społeczne. Zdaniem Ludgera Schwienhorst-Schönbergera najstarsze przepisy prawa kazuistycznego sięgają XI i X wieku p.n.e.; zbiór praw był następnie poszerzany, a VIII lub VII wieku p.n.e. przeredagowany i połączony z prawem apodyktycznym, mającym rangę prawa Bożego. Zdaniem Rainera Albertza Księga Przymierza mogła stanowić podstawę reform królaEzechiasza[5]. Niektórzy uczeni, jak C. Houtman, zanegowali natomiast zupełną samodzielność literacką Księgi Przymierza. Ich zdaniem jedynie zbiór prawa kazuistycznego można przypisać starszej tradycji, natomiast obecna postać Księgi Przymierza powstała wraz z całą perykopą synajską (Wj 19-24). Houtman datuje jej redakcję na VI w. p.n.e.[3]