 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 12 listopada 1874 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 14 grudnia 1925 | ||
| Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego | |||
| Okres | od 17 listopada 1918 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Odznaczenia | |||
 | |||
| |||
Franciszek Ksawery Prauss (ur.12 listopada1874 wWarszawie, zm.14 grudnia1925 wArco) –polski polityk socjalistyczny, działacz oświatowy,minister w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego,senatorII RP I kadencji.
Uczył się w Radomiu i Warszawie. Za żart uczniowski został usunięty z państwowego gimnazjum nr 3 kontynuował naukę w prywatnej Szkole Realnej Wojciecha Górskiego (1889–1892) a następnie zdał maturę jako ekstern w Petersburgu[1]. Studia rozpoczął w Instytucie Górniczym a szybko przeniósł się doInstytutu Technologicznego w Petersburgu[2]. Studiów tych nie skończył ze względu na zaangażowanie w pracePolskiej Partii Socjalistycznej, której członkiem był od 1895 roku. W marcu 1897 za udział w demonstracji na placu przed Soborem Kazańskim w Petersburgu został na krótko aresztowany. Z jego inicjatywy powstało w 1895 w Petersburgu Towarzystwo Zachęty Nauk Społecznych które wydało wiele książek i broszur. W 1897 zorganizował przez Szwecję i Finlandię przerzut do Petersburga drukowanych w Londynie nielegalnych druków socjalistycznych[3]. W 1900 reprezentował organizację petersburską na zjeździe PPS w Piotrkowie. W 1901 współorganizował ucieczkę Józefa Piłsudskiego ze szpitala Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu[4]. W maju 1901 zorganizował wKijowie tajną drukarnię „Robotnika”[5]. W 1902 był członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego PPS. Aresztowany w 1902 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej a następnie w więzieniu w Krestach w Petersburgu[1]. Zapadł wtedy na gruźlicę, na którą chorował potem przez całe życie. Dzięki zabiegom żony został zwolniony z powodu choroby z więzienia. Został wówczas oskarżonym w dwóch sprawach - obydwie dotyczyły przemytu przez granicę rewolucyjnych wydawnictw. Wówczas mimo bardzo złego stanu zdrowia, uciekł do Galicji[1]. Od grudnia 1902 przebywał w Zakopanem gdzie leczył się jednocześnie uczestnicząc w pracach wydawniczych PPS. W 1904 był współorganizatorem zakopiańskiej sekcji PPS. Uczestnik Rady Partyjnej PPS (1904).
W latach rewolucji 1905-1907 mieszkał w Warszawie, gdzie pracował jako nauczyciel. W tym czasie wraz zBolesławem Jędrzejowskim iJakubem Mortkowiczem założył a następnie prowadził Towarzystwo Wydawnictw Ludowych, specjalizujące się w publikacji książeczek służących propagandzie socjalistycznej – wydali ponad 30 broszur i 6 książek[1]. Uczestniczył w Radzie Czerwcowej PPS w 1905, gdzie kandydował bezskutecznie do CKR[1]. W 1906 był na krótko administratorem czasopisma PPS "Wiedza" wydawanego w Wilnie[1]. W kwietniu 1906 aresztowany, następnie zwolniony w lipcu 1906 za kaucją i ponownie aresztowany w grudniu tego roku. W kwietniu 1907 został wyrokiem Sądu Wojennego uniewinniony, a następnie administracyjnie skazany na opuszczenieKrólestwa Polskiego[1].
Wyjechał wówczas doFrancji, gdzie podjął przerwaną naukę – studiował na Sorbonie geologię, mineralogię i geografię fizyczną. Studia zakończył z dyplomem licencjata. W Paryżu w 1908 zainicjował powołanie wraz z gronem mieszkających tu Polaków (m.in. Honoratą i Tadeuszem Gałeckimi, Stefanem Żeromskim, Melanią Rajchmanową – Czytelni Polskiej[1]. W tym czasie dla podreperowania zdrowia przebywał wielokrotnie w Alpach i Pirenejach. W maju 1911 powrócił do kraju i osiadł w Zakopanem, gdzie wraz z żoną założył szkołę koedukacyjną z internatem, nazwaną potem szkolą im. Staszica. W 1912 brał udział w. Zjeździe Irredentystów Polskich w Zakopanem, na którym powstał Polski Skarb Wojskowy[1].
Po wybuchuI wojny światowej początkowo gdzie był komisarzem cywilnym[6]. Następnie działał wPolskiej Organizacji Narodowej, gdzie wszedł do kierownictwa tej organizacji i kierował pracami organizacyjnymi[7]. Potem był członkiemNaczelnego Komitetu Narodowego (NKN)[8]. Od kwietnia 1915 jako delegat Departamentu Organizacyjnego NKN podjął prace nad odbudową i rozbudową szkolnictwa na terenach okupowanych przez państwa centralne[1]. Zorganizował a następnie został prezesemCentralnego Biura Szkolnego które zajęło się organizowaniem polskiego szkolnictwa. W ciągu kilkunastu miesięcy istnienia CBS zorganizowało stałe Biuro Informacyjne, założyło biuro pośrednictwa pracy dla nauczycieli oraz zorganizowało63 biblioteki wędrowne nauczycielskie i 345 bibliotek ludowych dla dorosłych i młodzież i utrzymywało bibliotekę pedagogiczną w Piotrkowie[1]. Jako kierownik CBS przyczynił się do odrodzeniaPolskiej Macierzy Szkolnej. Ponieważ sprzeciwił się próbom wprowadzenia do szkół elementarnych języka niemieckiego władze okupacyjne zlikwidowały w 1916 CBS. Wziął udział w zjeździe zjednoczeniowym ruchu nauczycielskiego w Radomiu (28-30 listopada 1916) na którym został członkiem zarządu Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych[1]. W 1917 został dyrektoremGimnazjum Mariana Rychłowskiego wWarszawie, zastępując powołanego do wojska właściciela szkoły,Mariana Rychłowskiego[9][10].
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę od 17 listopada 1918 do 16 stycznia 1919 pełnił funkcjęministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego wrządzie Jędrzeja Moraczewskiego. W programie Ministerstwa – zwanym później programem Praussa – ogłoszonym w grudniu 1918, za najpilniejsze uznano: ustalenie bytu nauczających, zjednoczenie szkolnictwa wszystkich dzielnic Polski pod jednym zarządem, przygotowanie projektu ustaw szkolnych, wprowadzenie siedmioletniego powszechnego obowiązku szkolnego przy szkole bezpłatnej, usunięcie jakiegokolwiek przymusu religijnego w szkołach (dając prawo rodzicom zwalniania dziecka od lekcji religii), stosowanie metod wyrabiających w dzieciach zdolność obserwacji i myślenia krytycznego, a także samodzielnych czynności. Wychowanie przedszkolne miało być połączone ze szkołą podstawową; rozwijana miała być także oświata pozaszkolna, podniesiono znaczenie szkolnictwa zawodowego, przygotowanie nowych kadr nauczycieli i dokształcanie obecnych. Program postulował także, by przy opracowywaniu nowych ustaw zapewniony był możliwie największy udział społeczeństwa, a zwłaszcza jego sfer postępowych[1].
Następnie był krótko z ramienia PPS radnym miasta Warszawy (luty – maj 1919), gdzie działał w komisji oświatowej. W 1919 jednym z inicjatorów połączenia Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych i Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego w Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP), w którym został wiceprezesem i członkiem honorowym[1].
W 1922 wybranysenatorem z listy PPS. W Senacie pracował w Komisji Oświaty i Kultury i ze szczególnym zainteresowaniem zajmował się sprawami oświaty pozaszkolnej. Występował także na forum Senatu m.in. za równouprawnieniem języków mniejszości narodowych w Sejmie[1]. Był jednym z założycieliTowarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (TUR), a w Iatach 1923–1925 członkiem Zarządu Głównego TUR. Objął też kierownictwo Centralnego Archiwum Partyjnego PPS, które porządkował i uzupełniał relacjami[1].
W Zakopanem gdzie na stałe mieszkał był inicjatorem lub uczestnikiem wielu miejscowych inicjatyw, m.in. od 1912 członkiem Sekcji Ochrony Tatr i PrzyrodniczejTowarzystwa Tatrzańskiego, od 1913 członkiem ZarząduMuzeum Tatrzańskiego, członkiem Zarządu Podhalańskiego OddziałuPolskiego Towarzystwa Krajoznawczego, wiceprezesemTatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego[1].
Urna z jego prochami uległa zniszczeniu wraz z mieszkaniem żony w czasie drugiej wojny światowej[1].
Urodził się w rodzinie ziemiańsko-inteligenckiej o tradycjach powstańczych. Był synem inżyniera kolejowego i właściciela folwarkuŚwiniary Antoniego i Heleny z Kontkiewiczów. Jego żoną była posłanka na sejm RP i żołnierzZWZ-AK.Zofia z Kuleszów. Córki:Jadwiga Jędrzejowska, zamężna zHenrykiem Jędrzejowskim iEwa Prauss-Płoska, żołnierzKedywuArmii Krajowej (oddział dyspozycyjny Komendanta Kedywu „Dysk” – Dywersja i Sabotaż Kobiet), żonaStanisława Płoskiego, matkaZofii Romaszewskiej.
| W dniu zaprzysiężenia | |
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
