| wieś | |||
 Krzeszowski Rynek | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Liczba ludności (2020) | 709[2] | ||
| Strefa numeracyjna | 15 | ||
| Kod pocztowy | 37-418[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | RNI | ||
| SIMC | 0796973[4] | ||
Położenie na mapie gminy Krzeszów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||
Położenie na mapie powiatu niżańskiego  | |||
 50°24′12″N 22°20′27″E/50,403333 22,340833[1] | |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Krzeszów (Krzeszów nad Sanem) –wieś wPolsce położona wwojewództwie podkarpackim, wpowiecie niżańskim, wgminie Krzeszów[4][5]. Leży na zachodnim skrajuPłaskowyżu Tarnogrodzkiego, nad rzekąSan.
Dawniejmiasto; uzyskałlokację miejską w 1640 roku, zdegradowany w 1869 roku[6].
W 2018 roku Krzeszów liczył 710 mieszkańców[7]. Przez miejscowość przebiegadroga wojewódzka nr 863.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0796980 | Działy | część wsi |
Specyficzne położenie Krzeszowa sprawiło, że często zmieniał on przynależność administracyjną. Wieś królewska Krzeschow, położona była w 1589 roku w starostwie niegrodowym krzeszowskim wziemi przemyskiejwojewództwa ruskiego[8]. PoI rozbiorze Polski w granicachGalicji, od 1775 w okręgu (dystrykcie) Tomaszowskimcyrkułu bełskiego, następnie wcyrkułu zamojskiego, który popokoju w Schönbrunnie jako jedyny cyrkuł z obszaru I rozbioru został odstąpionyKsięstwu Warszawskiemu. Od roku 1867 do końca 1955 Krzeszów należał dopowiatu biłgorajskiego (województwo lubelskie), w latach 1956–1975 dopowiatu leżajskiego (województwo rzeszowskie)[9], w latach1975–1998 dowojewództwa tarnobrzeskiego[10], a od 1999 roku dopowiatu niżańskiego (województwo podkarpackie)[11].
GminaKrzeszów istniała do 29 września 1954 roku[12], czyli do wprowadzeniagromad w miejsce dotychczasowychgmin, kiedy została gromadąKrzeszów. 1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady a w ich miejsce reaktywowano gminy, m.in. gminę Krzeszów. 1 września 1977 roku gminę zlikwidowano (jej tereny włączone dogminy Rudnik)[13], lecz odtworzono ponownie 1 października 1982 roku (z części terenów gminRudnik iHarasiuki)[14].
.jpg)
_(cropped).jpg)
Przeprowadzone poII wojnie światowej badania archeologiczne dowodzą, że na terenie dzisiejszego Krzeszowa we wczesnymśredniowieczu istniała osada, należąca najprawdopodobniej do państwaWiślan. Historycy wywodzą nazwę od staropolskiego imienia Krzesz i zaliczają je do miejscowości znanych już w XII wieku. Potwierdzają to badania Rudolfa Jamki, który natrafił na terenie Krzeszowa na szczątki wczesnośredniowiecznego pieca.
Pierwsza pisemna wzmianka o Krzeszowie pojawiła się w 1390 roku, w dokumentachJaśka Kustry, dziedzica Krzeszowa, miejscowość występuje w brzmieniu łacińskimCrzeszow.
W 1520 r. królZygmunt I Stary wydzierżawił zamek krzeszowski Spytkowi z Tarnowa, a następnie Stanisławowi Tarnowskiemu. W 1580 roku królStefan Batory wydzierżawił starostwo krzeszowskieJanowi Zamoyskiemu, zaś w 1588 roku królZygmunt III Waza przekształcił dzierżawę na dziedziczną własność. Objęte przez niego wioski to:Piskorowice,Kulno,Wola Kulońska,Biszcza,Korchów,Księżpol,Bukowina iKamionka. W 1590 Zamoyski włączył Krzeszów w składOrdynacji, potem zaś ucznił go stolicą klucza krzeszowskiego, w skład którego wchodziły: Biszcza, Bukowina, Kamionka, Korchów, Księżpol, Kulno, Lipiny, Piskorowice,Tarnogród, Wola Kulońska,Potok iPłusy. Krzeszów pełnił rolę ważnego portu na Sanie, przez który przechodziło zboże z ordynacji Zamoyskich[15].
W 1641 rokuWładysław IV Waza podniósł Krzeszów do rangi miasta, wydając dekret o następującej treści:„...pragnąc by nowo założone miasto (de novo erectum) z Ziemi Przemyskiej będącej własnością Katarzyny Zamoyskiej wdowy po Tomaszu Kanclerzu Wielkiemu Koronnemu, przyzwoitego nabierało wzrostu obdarzam je prawem magdeburskim; co rok podawać mają mieszczanie ośmiu z pomiędzy siebie, z których jednego na burmistrza, a 5 na rajców zamianuje dziedzic; zatwierdzamy istniejące już cechy, nowe zaprowadzić pozwalamy; ustanawiamy targ i dwa jarmarki...”
Wiek XVII przyniósł Krzeszowowi wiele klęsk: najazdy tatarskie, przemarsz wojsk szwedzkich, oraz pożar (1688 r.) który zniszczył olbrzymią część zabudowy drewnianej oraz akta miejskie. Miasteczko nie uniknęło grabieży także podczas konfederacjibarskiej itargowickiej.
| Ludność Krzeszowa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Rok | Ludność | Rok | Ludność | ||
| 1648 | 860 | 1865 | 1383 | ||
| 1661 | 344 | 1886 | 1569 | ||
| 1673 | 172 | 1890 | 1669 | ||
| 1717 | 582 | 1909 | 2285 | ||
| 1777 | 800 | ok. 1928 | 724 | ||
| 1785 | 952 | 2003 | 751 | ||
| 1836 | 1088 | 2004 | 737 | ||
| 1839 | 1143 | 2006 | 746 | ||
| 1860 | 1212 | 2018 | 710[16] | ||
PoI rozbiorze Krzeszów znalazł się wzaborze austriackim, kilkakrotnie zmieniając przynależność administracyjną. W 1773 roku miasto znalazło się wcyrkule bełzkim z siedzibą w Zamościu. W 1775 na rok przeszło do dystryktu biłgorajskiego, aby potem znaleźć się w cyrkule tomaszowskim, a końcu w cyrkule zamojskim. W 1809 roku miasto, jako jedynegalicyjskie znalazło się wKsięstwie Warszawskim. Takie położenie spowodowało spadek znaczenia Krzeszowa jako ośrodka handlowego, gdyż na krzeszowskie jarmarki nie przybywała już ludność zza Sanu, zGalicji. Dopiero w 1853 władze wydały dekret umożliwiający przekraczanie granicy mieszkańcom 3milowej strefy przygranicznej. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Krzeszówpraw miejskich[17].
W czasieI wojny światowej w 1914 r. na granicznym Sanie zatrzymał się front. Wskutek ostrzału artyleryjskiego Krzeszów utracił ok. 80% zabudowy, w większości drewnianej, spłonęły m.in. cerkwie: unicka i prawosławna, pozostałości zamku – dworu obronnego[18] znajdującego się na wzgórzu Rotunda orazspichrze znajdujące się nad Sanem[19]. Poetycki obraz zniszczeń Krzeszowa w 1914 r. zawarł poeta i żołnierzLegionów –Kazimierz Wierzyński w wierszu„Krzeszów” z tomuWielka Niedźwiedzica (1923).
Według rejestru zabytkówNID[20] na listę zabytków wpisane są obiekty:
_-_DSC04437-DSC04444_v1.jpg)
Krzeszów jest miejscowością położoną u zbocza tzw.Góry Owalonej oraz okrągłego wzgórzaRotunda (liczne wąwozy), przepływa przez nią również rzeka San oraz przebiegażółty szlak turystyczny zSandomierza doLeżajska[21].Atrakcje Krzeszowa to m.in.:
Krzeszów (wraz z pobliskimiHarasiukami), mimo dzisiejszego położenia na terenie województwa podkarpackiego (powiat niżański), często określa się częściąziemi biłgorajskiej, patrząc szerzej – Zamojszczyzny. Świadczą o tym nie tylko długie związki tych terenów z powiatem biłgorajskim i województwem lubelskim, lecz także dzisiejsza struktura organizacyjna Kościoła katolickiego, wedle której Krzeszów z okolicami jest częścią rejonu biłgorajskiego, jednego z pięciu rejonówdiecezji zamojsko-lubaczowskiej. Podkreślane jest także długowieczne związanie tych obszarów z Ordynacją Zamojską. Historyk, Dorota Skakuj, jako nienaturalne określiła „odpadnięcie” Krzeszowa z powiatu biłgorajskiego w 1956 roku, „mimo wszelkich zaszłości historycznych”[22]. Z kolei, Bartosz Podubny, historyk sztuki, zauważył, że nowo utworzone w 1999 roku województwa, w tym podkarpackie, „były tworami pozbawionymi logicznej podstawy – ich granice wytyczono sztucznie, bez umocowania w tradycji historycznej lub innych ugruntowanych przez lata zależnościach”. Uznał, że „wykluczenie” Krzeszowa spod władzy ośrodka lubelskiego, wytworzyło obszarterra incognita (ziemia nieznana), ponieważ tereny włączone do województwa podkarpackiego, wykazują w dalszym ciągu widoczne związki z Lubelszczyzną, co widoczne jest także w badaniach naukowych, które podejmują częściej badacze z Zamościa czy Lublina niż z Podkarpacia[23].
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi |
|
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
