| Cetoniinae[1] | |||
| Leach, 1815 | |||
| Okres istnienia:eocen–dziś | |||
 Eudicella gralli (samiec po lewej; samica po prawej) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | kruszczycowate | ||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Kruszczycowate[2] (Cetoniinae) –podrodzinachrząszczy z rodzinypoświętnikowatych (klasyfikowana niekiedy jako odrębna rodzina Cetoniidae). Obejmuje około 3 tysięcy opisanychgatunków. Rozprzestrzenionekosmopolitycznie.Larwy rozwijają się w zbutwiałym drewnie, próchnie, glebie lub gniazdach innych zwierząt. Charakterystyczną cechą większościimagines jest lot z zamkniętymipokrywami. Liczne gatunki zyskały popularność whodowlach terraryjnych. W zapisie kopalnym znane odeocenu.
.jpg)
Większość gatunków osiąga średnie i duże jak na chrząszcze rozmiary ciała[3]. Najmniejsze mają 8 mm długości[4]. Największy przedstawiciel,Goliathus goliatus, osiąga 110 mm i jest jednym z najcięższych chrząszczy oraz jednym z najmasywniejszych owadów zdolnych do lotu[5][4]. Ubarwienie bywa rozmaite – spotykane są formy matowo brązowe lub czarne, jak i jaskrawo jedno- lub wielobarwne. Częsty jest u nich metaliczny lub emaliowy połyskoskórka[4]. Powierzchnia ciała może być naga albo porośnięta owłosieniem lub łuskami[3].
Głowa ma zbudowane z dobrze wykształconychomatidiów (eukoniczne)oczy złożone podzielone długim i wąskim występempoliczka zwanymcanthus[4][6].Czułki buduje dziesięć członów, z których trzy ostatnie formująbuławkę wyposażoną w narządy zmysłowe. Zazwyczaj słabozesklerotyzowaneżuwaczki są niewidoczne patrząc od góry, wskutek nakrycianadustkiem[4].Warga górna jest błoniasta i również schowana pod nadustkiem[6].
Przedplecze ma zwykle krawędź nasadową wykrojoną przedtarczką[3]. Charakterystyczną cechąpokryw większości kruszczycowatych są głębokie wcięcia na bocznych brzegach umieszczone za guzami barkowymi. Taka ich budowa umożliwia im lot z zamkniętymi pokrywami.Epimerytyśródtułowia są mocno rozrośnięte i zwykle odsłonięte rzeczonymi wcięciami[4][3]. Owe wcięcia nie występują u plemionTrichiini iValgini[6]. Przednia para odnóży ma stożkowate, skierowane ku dołowi biodra[4][6]. Biodra tylnej pary stykają się ze sobą u wszystkich grup z wyjątkiem części przedstawicieli Trichiini, u których są one tylko mocno do siebie przybliżone[6]. Nagoleniach występują zwykle ząbki i ostrogi[3]; golenie środkowej pary mają na szczycie dwie ostrogi, stykające się ze sobą[4].Stopy wszystkich par odnóży zwieńczone sąempodiami oraz nierozszczepionymi i zbliżonymi do siebie rozmiarami pazurkami[4][6].
Odwłok jest krótki i ma funkcjonalneprzetchlinki na segmentach od pierwszego do siódmego, przy czym ich położenie wykazuje się zmiennością w obrębie tej podrodziny[4].Propygidium jest tylko częściowo odsłonięte[3] i zazwyczaj łączy się nieruchomo z piątymsternitem[4][6].Pygidium jest duże, dobrze widoczne[3][4][6].
Larwami sąpędraki o ciele wygiętym w kształt litery „C”, przy czym może się ono rozprostowywać przy poruszaniu i w przypadku zaniepokojenia[4]. Największe rozmiary osiągają u niektórych przedstawicieli rodzaju goliat, dochodząc do 130 mm długości i przekraczając masę 100 gramów[7]. Czułki ich zbudowane są z czterech członów.Oczka larwalne wykształcone są tylko u niektórych gatunków; pozostałe są ślepe.Puszka głowowa ma wykształconyszew czołowonadustkowy.Szczęki mają żuwkizewnętrzną iwewnętrzną zrośnięte wmalę.Nadgębie zaopatrzone jest w asymetryczne, nieprzerośniętetormy[4].
Owady dorosłe żerują głównie na pokarmie płynnym, najczęściej nanektarze, dojrzałych owocach i soku wyciekającym z drzew. Czasem zjadają też delikatniejsze części kwiatów, np.pręciki lub płynniejsze frakcje odchodów (koprofagia). WśródCremastocheilini znaleźć można gatunki wyjadające zapasy pokarmu zgromadzone w gniazdach społecznych owadów wraz z ichlarwami[4] oraz typowedrapieżniki, np. rodzajSpilophorus żerujący na larwachpiewików[8]. Imagines większości gatunków wykazują aktywność dzienną[4], a liczne sąheliofilami, latającymi głównie w dni słoneczne[3].
Larwy większości gatunków sąsaproksyliczne i żerują napróchnie (kariofagi) lub zbutwiałym i silnie przegrzybiałym drewnie. Liczne są też gatunki rozwijające się w glebie i żerujące tam nadetrytusie. Bardziej wyspecjalizowane gatunki rozwijają się na detrytusie gromadzącym się wmrowiskach czy też gniazdach ptaków[4][3][9]. Larwy przemieszczają się w substracie pulsującymi ruchami, podpierając się na sztywnychszczecinkach[4].
Rodzina rozprzestrzeniona jestkosmopolitycznie. Najliczniej reprezentowana jest wkrainie orientalnej ietiopskiej[3]. Wkrainie nearktycznej stwierdzono 105 gatunków z 18 rodzajów[6]. Wkrainie palearktycznej występuje około 230 gatunków[3].
W Europie Środkowej owady te są słabo reprezentowane[3]. W Polsce stwierdzono występowanie 15 gatunków[10], z których prawie połowa (7) umieszczonych zostało naCzerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce[11], a jeden objęty jestścisłą ochroną gatunkową[12].
Takson ten wprowadził w 1815 rokuWilliam Elford Leach[13]. W 1984 rokuJan Krikken redefiniował go włączając w jego skład Valgini i Trichini[14] wcześniej klasyfikowane jako odrębne podrodziny Valginae i Trichinae[3]. Pod koniec XX wieku, głównie wśród entomologów francuskich i włoskich, pojawiać się zaczął trend do wynoszenia niektórych podrodzinScarabaeidae, w tym kruszczycowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane m.in. przez entomologów środkowoeuropejskich[2][15]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[16], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[13], traktują kruszczycowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[16][13].
Do kruszczycowatych zalicza się około 3 tysięcy opisanychgatunków, zgrupowanych w około 400rodzajach[4][17]. Klasyfikuje się je w następującychplemionach i podplemionach[13]:
Najstarszeskamieniałości kruszczycowatych znane są ze środkowegoeocenu i pozostają nieoznaczone[18].
Liczne kruszczycowate są popularne wterrarystyce ze względu na ubarwienie, rozmiary i stosunkową łatwość hodowli. Wśród najłatwiejszych gatunków wymienia się m.in. przedstawicieli rodzajówChlorocala,Cyprolais,Eudicella,Dicronorhina,Pachnoda czyStephanorrhina. Za podłoże służy im stosunkowo wilgotna, gruba warstwa starej ściółki z drzew liściastych z domieszką butwiejącego drewna takich drzew jakdąb czybuk, a w przypadku niektórych gatunków także z dodatkiem odchodów. Larwy dają się hodować w temperaturze pokojowej (22–25 °C), jednak wyższa temperatura (do 30 °C) przyspiesza ich wzrost. Celem uniknięcia przypadków wzajemnego ich uszkadzania i uśmiercania zaleca się dodawanie pokarmu bogatego w białko lub chowanie ich osobno. Osobniki dorosłe wymagać mogą stymulacji dłuższych dni oraz dogrzewania w dzień i spadków temperatury nocą, a nakłonienie ich do składania jaj bywa najtrudniejszym elementem hodowli. W karmieniu owadów dorosłych stosuje się miękkie owoce, specjalne galaretki, a w niektórych rodzajach także delikatne kwiaty i liście[17][19].
