Według podziału regionalnego Polski J. Kondrackiego i J. Ostrowskiego Krotoszyn leży w prowincjiNiżu Środkowoeuropejskiego, prowincji Nizin Środkowopolskich w makroregionieNiziny Południowowielkopolskiej i mezoregionieWysoczyzny Kaliskiej. Według szczegółowego podziału geomorfologicznegoBogumiła Krygowskiego Krotoszyn leży w regionie Wysoczyzny Kaliskiej w subregionie Wału Krotoszyńskiego. Przeważającą formą na terenie miasta i gminy jestwysoczyzna morenowa płaska, która zajmuje około 75% powierzchni gminy. Jest to w zasadziemorena denna, powstała podczas stadiałuWarty, zlodowaceniaOdry (środkowopolskiego). Dlatego też większą część tego obszaru zajmują osady akumulacji lodowcowej, reprezentowane głównie przez gliny zwałowe.
Znany od 1405 roku (pierwsza udokumentowana wzmianka o wsiCrothoszino). W 1414 roku niedaleko wsi Krotoszyn założył miasto uczestnikbitwy pod Grunwaldem,Wierzbięta Krotoski. Od tego czasu wieś zaczęto określać jakoStary Krotoszyn. W 1415 gród został lokowany na prawie magdeburskim i był odtąd w dokumentach nazywanyNowym Krotoszynem lub po prostuKrotoszynem.Prawa miejskie zostały nadane przywilejemWładysława Jagiełły. W czasiewojny trzynastoletniej Krotoszyn wystawił w1458 roku 2 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogiZamku w Malborku[2]. Miasto było niszczone kilkakrotnie podczas pożarów (1453, 1638, 1774) i wojen (potop szwedzki, wojna północna), mimo tego za każdym razem było odbudowywane i rozwijało się pomyślnie. W 1628 roku osiedlili się tu protestanci uciekający zNiemiec. W XVII wieku miasto otoczono fosą i wałem obronnym z trzema bramami. W XVIII wieku Krotoszyn liczył już około 4 tysięcy mieszkańców. W tym też wieku miasto zasłynęło z wielkich jarmarków krotoszyńskich, na których sprzedawano za każdym razem około 1000 wołów.
W 1793 roku Krotoszyn znalazł się w zaborze pruskim. W pruskim podziale administracyjnym Krotoszyn był miastem powiatowym (1793-1919). Swoją siedzibę miał tu landratpowiatu Krotoszyn[3]. W 1819 roku miasto nabył książębawarski Karol Aleksander vonThurn und Taxis. Książęta tego rodu utworzyli na okolicznych terenachlatyfundium nazywaneksięstwem krotoszyńskim (1819-1927).
Wiek XIX i początek wieku XX, to okres uprzemysłowienia Krotoszyna, ale także przyspieszonego rozwoju rzemiosła (kuśnierstwo,garbarstwo, szewstwo), szkolnictwa (gimnazjum, seminarium nauczycielskie), spółdzielczości (polska kasa pożyczkowa,Bank Ludowy, Towarzystwo Rolnicze, Towarzystwo Pszczelarzy) i rolnictwa (XIX wiek, cykoria). Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 6266 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 653 dymy (domostwa)[3]. W 1910 roku Krotoszyn zamieszkiwało 13 tysięcy osób.
Mieszkańcy Krotoszyna brali czynny udział wpowstaniu wielkopolskim. Miasto zostało zdobyte przez Polaków 1 stycznia 1919 roku, między innymi dzięki interwencji pociągu pancernegoPoznańczyk. W latach międzywojennych nastąpiło zahamowanie rozwoju miasta.
Okupacjahitlerowska trwała w mieście od 3 września 1939 do 23 stycznia 1945. Krotoszyński56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej wsławił się w 1939 roku obroną położonego blisko granicy Krotoszyna oraz obronąWarszawy, o czym wspomniał w pożegnalnym rozkazie generałJuliusz Rómmel.
W okresie powojennym uprzemysłowienie miasta i rozwój, wzrost liczby mieszkańców z 22 tysięcy w roku 1973 do 27 tysięcy w roku 1985, elektryfikacja linii kolejowych Krotoszyn –Jarocin, Krotoszyn –Grabowno Wielkie, Krotoszyn –Ostrów Wielkopolski.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. kaliskiego. Po likwidacji powiatu nastąpiły ograniczenie samorządności i zmniejszenie nakładów. Po roku 1989 dalszy rozwój, nowe inwestycje, renowacje niektórych obiektów, ale także likwidacja kolei wąskotorowej Krotoszyn –Rozdrażew –Dobrzyca –Pleszew. W 1999 ponowne przywróceniepowiatu krotoszyńskiego.
W 2016 miasto gościło Mistrzostwa Europy w Sumo[6].
W 2023 zniesiono oficjalnie części miasta o nazwachStarków iZmysłów[7].
Historyczny układ urbanistyczny miasta, XIV/XV–XIX,
ratusz w Rynku, zbudowany w 1689 roku z fundacji burmistrza J. Dobrowolskiego oraz właściciela Krotoszyna F.Z. Gałeckiego, w 1774 spalony, odbudowany, nadbudowany o jedną kondygnację i przebudowany w latach 1898–1899, obecnieneorenesansowy, trzykondygnacyjny zmansardami, ze stromymi dachami dwuspadowymi, z niewielkimi wieżyczkami na bokach ścian przedniej i tylnej, od XIX wieku otoczony kramami, które w latach 1968–1969 zostały zlikwidowane i przebudowane na betonowe pawilony handlowe,
wieża mająca ślady pierwotnego wyglądu budowli,barokowa, smukła, ośmioboczna, z zegarem i niewielkim balkonem, zwieńczona ażurowym hełmem z podwójną latarnią, z 1777 roku,
sklepienia w przyziemiu, również pozostałość po „pierwszym” ratuszu, dawniej cele więzienne,
ołtarz główny,manierystyczny, z lat 1630–1640, drewniany, trzykondygnacyjny, z kopią obrazuRubensaZdjęcie z krzyża z XVII wieku oraz późnogotycką rzeźbąMadonna z Dzieciątkiem,
renesansowy nagrobek Jana Rozdrażewskiego (zmarłego w 1600), wykonany z piaskowca w latach 1597–1599, z postacią leżącego rycerza w zbroi,
Kościół św. Fabiana i św. Sebastiana z 1572, zbudowany jako szpitalny, na planie krzyża greckiego, drewniany, z kopułą, kryty gontem, restaurowany w XIX wieku, we wnętrzu krzyż procesyjny z XIX wieku, tablica z XVIII wieku poświęcona ofiarom zarazy,
klasztor z 1733, trynitarski do kasaty zakonu w 1819, nad wejściem herby szlacheckie (Pilawa, Mniszech), w piwnicy i na parterze sklepienia kolebkowe, obecnieMuzeum Regionalne,
kościół św. Ap. Piotra i Pawła, późnobarokowy, wybudowany w latach 1766–1772 według projektu K.M. Frantza,jednonawowy,ambona w kształcie łodzi z żaglem i sieciami, wyposażenie wnętrza barokowe,
Pałac w Krotoszynie Rozdrażewskich i Gałeckich,barokowy z późnoklasycystyczną fasadą, obecnie szkoła, zachowana sala na I piętrze z podcieniami, polichromowany strop dawnej sali balowej. Powstał w miejscu wzmiankowanej w 1415 roku fortalicji, położonej na południe od miasta, którą wzniósłWierzbięta. Około 1585 rokuJan Rozdrażewski wybudował w miejscu drewnianego piętrowy, podpiwniczony dwór murowany „pod dwoma dachami”, z trzema pomieszczeniami na parterze i piętrze oraz sześcioma w piwnicy, obok dworu urządzono ogród. Kolejny właścicielFranciszek Gałecki w latach 1692–1700 przebudował dwór poszerzając fasadę budynku o boczne alkierzowe wieże. Na parterze urządzono siedem izb i dwa gabinety, na piętrze sześć pomieszczeń, a w piwnicy m.in. kuchnię. Inwentarz spisany po śmierci Franciszka Gałeckiego z 1718 roku wymienia m.in. skarbiec (a w nim wiele sztuk broni), a na piętrze bibliotekę. Sufity dwóch gabinetów ozdabiały m.in. malowidła „wojny wiedeńskiej” i „wojny chocimskiej”. Na korytarzach i w pomieszczeniach zawieszono łącznie 140 obrazów. Teren dworski, zwany zamkowym, ogrodzony był wysokim płotem, wjazd do niego prowadził od strony północnej przez most zwodzony oraz wielką bramę z malowanymi na blasze herbami: Junosza z Gałeckich i Sasa Rozalii z Dzieduszyckich. Od córki Gałeckiego pałac w 1725 roku przejąłJózef Potocki. Niedługo po tym wydarzeniu pałac uległ spaleniu. Józef Potocki odnowił go w 1727 roku, pokrył budynek nową blachą i wzbogacił nową dekoracją. Z sieni, w której stała warta, wchodziło się do apartamentów. Na piętrze, przez całą szerokość budowli, urządzono salę balową oświetloną sześcioma oknami po każdej z dwóch stron. Ściany szczytowe ozdabiały pilastry[9]
park pałacowy, założony w 1685 jako ogród włoski, później przekształcony na park krajobrazowy (ok. 1819), okazy drzew egzotycznych, obecnie Park Miejski,
Zespół kościelny poewangelicki, z lat 1788–1790,neobarokowa fasada z lat 1884–1885,klasycystyczny, na rzucie koła,
Zbieg ulic: Słodowej i Floriana z budynkiem centrum handlowego
Największym zakładem w mieście jest Mahle Polska Sp. z o.o., zatrudniający ok. 3000 osób, produkujący komponenty do silników spalinowych światowych producentów. Inne ważne zakłady branży metalowej to: Jotkel Sp. z o.o. Sp. k., Fugor Sp. z o.o., Metpol, Konstal. W Krotoszynie istnieją dwa zakłady konfekcyjne Teomina S.A. i Krisbit. Największymi zakładami branży spożywczej sąNutricia Sp. z o.o. i Ewa Krotoszyn S.A. Dużymi zakładami są również: Maxpol, Krepel Polska Sp. z o.o., Gembiak-Mikstacki, Wytwórnia betonu Ochmam, . W Krotoszynie mają również siedzibę dwa duże przedsiębiorstwa handlowe: AT Krotoszyn S.A. i Dino Sp. z o.o., mające swoje sklepy i hurtownie na terenie całego kraju.
W kwietniu 2023 roku została otwarta na zbiegu ulic (i na miejscu dawnego Zakładu Przetwórstwa Mięsnego) Kobylińskiej i Henryka SienkiewiczaPark Handlowy "Mozaika" który oferuje 12 sklepów znanych firm np.Action,House,Cropp,Neonet,Pepco,Aldi iDealz.Na czwarty kwartał 2024 roku planowane jest otwarcie Parku Handlowego Mozaika 2, nadrodze krajowej 36, na przeciwko biurowcaDino. Mają być otwarte tam sklepy między innymi:Biedronka iCastorama.
Obecnie Krotoszyn posiada bezpośrednie połączenia kolejowe między innymi z Poznaniem, Lesznem i Ostrowem Wielkopolskim, a także jedno dziennie z Wrocławiem. Dawniej można było stąd bezpośrednio dojechać m.in. do Piły, Zbąszynka, Głogowa i Łodzi.
W Krotoszynie działają trzy gminne (miejskie) instytucje kultury:
Krotoszyński Ośrodek Kultury, który organizuje Ogólnopolski Turniej Poetycki „Autoportret Jesienny”[12] oraz prowadzi kino „Przedwiośnie” i galerię sztuki „Refektarz”
Krotoszyńska Biblioteka Publiczna im. Arkadego Fiedlera
↑Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 182.
↑RAK,Inwestycje w sport, kino i miejskie autobusy, w:Monitor Wielkopolski, nr 5(192)/2017, s.7, ISSN 1642-0918
↑Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne miejscowości o tej nazwie..jpg)
51°41′44″N 17°26′13″E/51,695556 17,436944
Osobne artykuły:powstanie wielkopolskie (1794), powstanie wielkopolskie (1806) i powstanie wielkopolskie (1848).
.jpg)
_Travelarz.JPG)
Brummen (od 15 marca 1989)
Mejszagoła (od 18 stycznia 1992)
Fontenay-le-Comte (od 28 maja 1994)
Dierdorf (od 6 września 1997)
Bucak (od 3 września 2007)
Okinoshima (Shimane) (od 9 lipca 2016)
Fonyód (od 27 lipca 2017)
