| wieś | |||
 Kościół św. Jana Kantego w Krasnosielcu | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Liczba ludności (2023) | 939[2] | ||
| Strefa numeracyjna | 29 | ||
| Kod pocztowy | 06-212[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | WMA | ||
| SIMC | 0511858[4] | ||
Położenie na mapie gminy Krasnosielc  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu makowskiego  | |||
 53°02′01″N 21°09′26″E/53,033611 21,157222[1] | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Krasnosielc –wieś sołecka[5] wPolsce położona wwojewództwie mazowieckim, wpowiecie makowskim, wgminie Krasnosielc[4][6], nad rzekąOrzyc.
Dawniejmiasto; uzyskałlokację miejską w 1824, zdegradowany w 1870[7].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromadyKrasnosielc.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała dowojewództwa ostrołęckiego.
Wieś jestsołectwem, siedzibągminy Krasnosielc[8]. WedługNarodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1122 mieszkańców[9].
W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibąparafii św. Jana Kantego. W strukturze Kościołarzymskokatolickiego parafia należy dometropolii białostockiej,diecezji łomżyńskiej,dekanatu Krasnosielc.
Pierwotna nazwa osady toSiedlec,Sielc i została utworzona odapelatywu „sioło” – ‘siedlisko, siedziba’. Po przejęciu wsi przezKrasińskich utworzona została od nazwiska właścicieli nazwaKrasnosielc, znana od XVIII wieku[10][11].
Nie zachowały się żadne pieczęcie Krasnosielca. W 1847 przesłano władzom do zatwierdzenia projekt herbu, który wówczas nie wszedł w życie. Dziś ów projekt stanowi podstawę współczesnego herbu. Wyobraża on biegnącego jelenia, nad którym znajduje się półksiężyc. Półksiężyc i jeleń są złote, na tle czerwonym[12].
Najstarsze zapisy o Krasnosielcu sięgają 1374. Z listu komtura ostródzkiego, Henryka Holta z 15 lutego 1413 do wielkiego mistrza,Henryka von Plauena wiadomo, że w 1374 odbywał się ujazd graniczny, mający doprowadzić do rozsądzenia sporów o granicęmazowiecko-krzyżacką. Brali w nim udział książę mazowiecki,Janusz I, a ze strony krzyżackiej, komtur ostródzki Burkhart von Mansfeld. Januszowi I towarzyszyły postacie związane z Krasnosielcem. Pierwsza to Paszko (Paweł) z Radzanowa, wymieniony przyerekcji kościoła parafialnego w Sielcu w 1386 jako właściciel wsi[13]. Drugą z osób był bartnik książęcy, Tomasz Michałowicz (Thomis Michalowicz), sołtys wsi Sielc (starost czu Seelcz), spełniający rolę przewodnika w puszczy[14].
Znajdująca się od końca XVII do połowy XIX wieku w rękach Krasińskich osada przeżywała dynamiczny rozwój gospodarczy. W 1730 rozpoczęto budowę drewnianego kościoła, który ufundował Błażej Jan Krasiński. Świątynię pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła konsekrował sufragan płocki, Marcin Załuski 3 czerwca 1740. Około 1800 kościół przeniesiono doDrążdżewa, a stamtąd w 2007 doMuzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Obecny, murowany kościół parafialny pw. św. Jana Kantego został ufundowany pod koniec XVIII wieku przezKazimierza Krasińskiego i jego żonę Annę z Ossolińskich. Byli oni wykonawcami woli głównego fundatora, Jana Kantego Krasińskiego, sufragana chełmskiego[15].
Dzięki przywilejowi królaStanisława Augusta Poniatowskiego z 14 kwietnia 1781 w Krasnosielcu mogły odbywać się cotygodniowe targi i czteryjarmarki rocznie, a po pięciu latach nawet osiem[16].
13 marca 1794 przez Krasnosielc przemaszerował oddział generałaAntoniego Madalińskiego, kierujący się przezMławę doKrakowa, aby dołączyć doTadeusza Kościuszki[17].
W latach 1824–1869 Krasnosielc posiadał prawa miejskie[18]. Miasto było ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1824 w mieście było 56 rzemieślników. Byli oni zorganizowani w cechach. W 1860 roku właściciel miejscowości, Karol Krasiński uruchomił fabrykę sukna, zatrudniającą 34 osoby i produkującą 5000arszynów sukna rocznie[19]. Ponadto działało tu 10 małych zakładów sukienniczych[16]. W 1883 w Krasnosielcu znajdowało się 108 dymów. Miejscowość zamieszkiwało wówczas 1720 osób[20]. Drobne warsztaty rzemieślnicze i małe gospodarstwa dawały niskie dochody mieszkańcom. Dodatkowo, sytuację pogarszały epidemie (tyfus,suchoty), klęski żywiołowe (np. susza z 1880). W 1881 hrabia Ludwik Krasiński zOpinogóry i Krasnosielca organizował wraz ze Stanisławem Skarzyńskim, właścicielem dóbr nad Bugiem pomoc finansową na rzecz dotkniętych głodemKurpiów[20].
Ciężka sytuacja powodowała wzrost śmiertelności, szczególnie wśród dzieci. W księgach parafialnych w 1882 odnotowano 201 zgonów, w tym 113 dzieci (56,2%). Mimo tego w kolejnych latach liczba urodzeń z reguły przewyższała liczbę zgonów. Powodowało to w dalszej kolejności emigrację tych mieszkańców, którzy nie znajdowali w Krasnosielcu środków do utrzymania[21]. Emigracja zarobkowa była na przełomie XIX i XX wieku zjawiskiem charakterystycznym dla całego północnego Mazowsza. Głównym terenem gdzie kierowało się wychodźstwo zarobkowe byłyStany Zjednoczone[22].
Jeszcze przed wybuchem powstania w 1861 wikariusz parafii św. Jana Kantego, ks. Franciszek Rutkowski trafił do twierdzy Modlin, jako podejrzany o współpracę z tajnymi związkami działającymi na rzecz sprawy narodowej[23]. W planie opracowanym przezZygmunta Padlewskiego na potrzebypowstania styczniowego Krasnosielc i jego okolice miały być miejscem przeznaczonym dla schronienia młodzieży przedbranką. Aby ułatwić przeprowadzenie poboru naczelnik Okręgu Wojennego wPłocku, gen. Siemeka wydał rozkaz w ramach którego w Krasnosielcu znalazło się 200 strzelców z 3 kompanii niżegrodzkiego pułku piechoty. W okolicach Krasnosielca formułowały się oddziały partyzanckie, tworzone z inspiracji wychowankaPolskiej Szkoły Wojskowej w Cuneo, Roberta Skowrońskiego. W rejonie Krasnosielca oddział partyzancki w początkach 1863 stworzyli także bracia Wacław i Tytus Szteinkellerowie. W bitwie podPodosiem w lutym 1863 grupa powstańców przegrała z Rosjanami, a wśród zabitych był również Tytus Szteinkeller[24]. Prawa miejskie utracił Krasnosielc w 1869, czego powodem była pomoc dla powstańców styczniowych[16]. W tym samym roku miejscowość uzyskała statusosady[25].
Początek XX wieku przyniósł w Krasnosielcu wzrost ludności. W 1910 miejscowość liczyła 2782 mieszkańców. W 1920 po zniszczeniachwojny polsko-bolszewickiej liczba ludności zmalała do 1842 osób. W 1939 liczba ludności Krasnosielca osiągnęła rekordową liczbę 3960 osób. W czasie II wojny światowej w wyniku najróżniejszych represji liczba ludności Krasnosielca zmniejszyła się do 1820 osób[26].
Krasnosielca nie ominęły wydarzeniaRewolucji 1905–1907. Mieszkańcy żądali m.in. poprawy warunków bytowych, jak i wprowadzenia języka polskiego do szkół i urzędów. 1 czerwca 1905 pod Krasnosielcem odbyła się młodzieżowa manifestacja, podczas której śpiewano pieśni patriotyczne i wznoszono okrzyki: „Wiwat, niech żyje Polska!”[27]. 26 grudnia 1906 strajkowali robotnicy rolni zatrudnieni w majątku Krasnosielc. Wydarzenia rewolucyjne w miejscowości przyczyniły się do powstania w sierpniu 1905 Kółka Rolniczego, a w 1906 – do utworzenia Ochotniczej Straży Pożarnej[28].
W styczniu 1945 okolica stała się miejscem oporudywizji Grossdeutschland, która usiłowała powstrzymać natarcie Armii Czerwonej maszerującej na Szczytno i Olsztyn. Po zakończeniu działań wojennych Krasnosielc był siedzibą makowskiej powiatowej rady narodowej[29]. W nocy z 1 na 2 maja 1945 miał miejsceatak na areszt Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnosielcu żołnierzyNarodowych Sił Zbrojnych.
Nadanie miejscowości praw miejskich spowodowało wzrost liczby Żydów. Ze spisu ludności przeprowadzonego w 1776 wynika, iż w parafii Krasnosielc znajdowało się 250 Żydów[30]. W 1781 otrzymali oni pozwolenie na budowę synagogi i założeniekirkutu. Samodzielna gmina żydowska powstała w 1842 na mocy decyzji płockiego rządu gubernialnego, która spowodowała uniezależnienie się Żydów krasnosieleckich od gminy wyznaniowej w Przasnyszu. Argumentem w tej sprawie był fakt, że dozór bóżniczy w Przasnyszu miernie obsługiwał Żydów wsiŁazy i Sławki, oddalonych od Przasnysza o 2,5 mili, a od Krasnosielca tylko o ćwierć mili[31][32]. Żydzi zajmowali tereny przy ulicach: Wodnej, Zduńskiej i Nadrzecznej, a zmiana tych miejsc zamieszkania była prawnie zakazana[33]. W latach 80. XIX wieku działałagarbarnia Motla Frajmana. W 1883 ukończono budowę murowanej synagogi, która zastąpiła drewnianą[16]. W 1827 na 981 mieszkańców było 604 Żydów (61,6%). W 1857 liczba ludności Krasnosielca wynosiła 1842, w tym 926 Żydów (50%)[34].
W Krasnosielcu urodził się Benjamin Warner (prawdopodobnie pierwotnie nosił nazwiskoWonsal), ojciec współzałożycieliwytwórni filmowejWarner Bros., braci: HirszaHarry’ego, AbrahamaAlberta i SamuelaSama, którzy także (pod koniec XIX wieku) urodzili się w Krasnosielcu[18][35][36].
5 września 1939 w Krasnosielcu doszło do masakry Żydów. Tego dnia wmiejscowej synagodze żołnierze niemieckiejDywizji Pancernej „Kempf” zamordowali w okrutny sposób ok. 50 żydowskich mężczyzn. 28 września 1939 Niemcy wypędzili z Krasnosielca wszystkich Żydów[37][38].
Osobny artykuł:masakra w Krasnosielcu.| Wsie |
|
|---|---|
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
| Dawna wieś |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
