Ten artykuł dotyczy regionu historyczno-etnograficznego w Polsce. Zobacz też:Krajna (ujednoznacznienie).

Krajna

Crayen

Państwa	Polska
Stolica	Nakło nad Notecią
Ważniejsze miejscowości	Piła,Złotów
Powierzchnia	3224 km²
Położenie na mapie administracyjnej Polski
53°15′N 17°25′E/53,250000 17,416667
Multimedia w Wikimedia Commons

Krajna (hist.Skrajna,Kraina^[1],łac. Crayen) –region historyczno-etnograficzny^[2] w północno-zachodniejPolsce, stanowiący częśćWielkopolski.

NazwaKrajna, pochodzi od słowakraj czy teżskraj, czyli terenu pogranicza, obrzeża, obszaru leżącego na skraju, ze względu na historyczne położenie tego regionu na krańcu państwaPolan^[3][4].

Pierwszy zapis nazwy łacińskiejCrayen pochodzi z 19 listopada 1286 roku, z przywileju wydanego wPyzdrachZakonowi Templariuszy przezPrzemysła II, dotyczącego nadania terenów w okolicyrzeki Drawy ijeziora Drawsko^[1].

Krajna to obszar pograniczny międzyWielkopolską aKaszubami. Od północy Krajna graniczy z Kaszubami, od północnego wschodu zBorami Tucholskimi, od wschodu zKujawami, a od południa zPałukami. Zawarta jest między rzekamiDebrzynką iKamionką,Orlą (od północy),Notecią (od południa),Gwdą (od zachodu) iBrdą (od wschodu).

Obszar ten zwykle zaliczany jest doWielkopolski północnej, bądź (rzadziej) doPomorza. Wiąże się to z faktem, iż granica między plemionamiPolan iPomorzan przebiegała południowym brzegiemNoteci, z bagnami nadnoteckimi jako naturalną granicą pomiędzyWielkopolską aPomorzem, co sytuowałaby Krajnę po stronie pomorskiej^[5][6][7]. Od czasówZjednoczonego Królestwa Polskiego aż po upadekRzeczypospolitej Obojga Narodów wchodziła natomiast w składWielkopolski. Również pod względemetnolingwistycznymKrajniacy posługują się gwarą należącą dogwar północnowielkopolskich.

Trwałe zasiedlenie terenu Krajny nastąpiło prawdopodobnie w V–VI wieku n.e. przez plemionasłowiańskie zajmujące teren, wcześniej zamieszkały przez ludność germańskich kulturwielbarskiej iprzeworskiej, a jeszcze wcześniejkultury łużyckiej. W okresie kształtowania polskiej państwowości Krajna wraz zPomorzem zostały wcielone w II poł. X wieku doPaństwa Pierwszych Piastów. Wkrótce po śmierciBolesława Chrobrego Krajna oddzieliła się jednak od niej. Powtórne przyłączenie Krajny do Polski nastąpiło w I poł. XII wieku, w latach 1113–1122 po zapoczątkowanych przezBolesława Krzywoustego w 1106 roku i zakończonych sukcesem walkach o odzyskanieNakła,Czarnkowa iUjścia. Tym razem Krajna na dłużej powróciła do państwa polskiego. Poprzez napływ osadników zWielkopolski nastąpiło zaciśnięcie więzów z tą właśnie dzielnicą kraju. Łączeniu Krajny zWielkopolską sprzyjało włączenie jej w składarchidiecezji gnieźnieńskiej i przyłączenie jej w 1314 roku dowojewództwa kaliskiego.

Po Bolesławie Krzywoustym Krajną władałMieszko Stary i jego następcy. Po śmierciPrzemysła II w 1296 roku tereny międzyDrawą iGwdą wcielono do Nowej Marchii. Całą Krajnę odzyskał ponownieWładysław Łokietek. W tym czasie największym zagrożeniem dla Krajny stali sięKrzyżacy. W 1409 roku komtur człuchowski i toruński najechali Krajnę, palącKamień Krajeński,Sępólno i spustoszyli tereny poNoteć. Kolejne najazdy komtura człuchowskiego mają miejsce w roku 1413, 1414, 1419, 1422 oraz w 1455, które spowodowały jedno lub kilkukrotne spalenieKamienia Krajeńskiego (w 1413, 1414 i 1422 r.),Łobżenicy (w 1413 r.),Sępólna Krajeńskiego (w 1414 i 1422 r.),Koronowa (w 1414 r., obejmującego już teren północnychKujaw) iZłotowa (w 1455 r.). W tym samym czasie, po otrzymaniu posiłków przez komtura, spłonęło 117 wsi na Krajnie^[8]. Podczaswojny trzynastoletniej (1454–1466) Krzyżakom udało się opanować Krajnę. Dopiero ustaleniaII pokoju toruńskiego spowodowały oddalenie zagrożenia ze strony Krzyżaków. Krajna wtedy przestała bezpośrednio graniczyć z ziemiami państwa krzyżackiego.

Po uspokojeniu sytuacji Krajna ponownie stała się miejscem ożywionego ruchu osadniczego. W XV i XVI wieku zaczęli przybywać tu Czesi, Niemcy i Żydzi uciekający przed prześladowaniami religijnymi. Krajna cieszyła się spokojem dopotopu szwedzkiego (1655-1660). W wyniku toczonych walk i szwedzkiej okupacji pomyślnie rozwijający się region podupadł. Jeszcze większą klęską dla Krajny okazała sięwojna północna (1700–1721), która oprócz upadku gospodarki stała się przyczyną klęski głodu i epidemiiczarnej ospy. W miastach liczba ludności zmniejszyła się o ok. 70%, na wsiach o 50%.

PoI rozbiorze Polski w 1772 Krajna znalazła się wzaborze pruskim. W latach 1807–1815 południowo-wschodnia część Krajny była częściąKsięstwa Warszawskiego. Po likwidacji Księstwa ponownie cała Krajna została wcielona doPrus. Pod zaborem znajdowała się do 1919 roku. Okres zaborów wiązał się z wzmożoną niemiecką akcją kolonizacyjną. Jednak nie wszystkim osadnikom udało się zadomowić na Krajnie. Obszar ten silnie dotknięty był zjawiskiem ucieczki Niemców na Zachód, także do Stanów Zjednoczonych (tzw.Ostflucht). Pomimo germanizacji prężnie działały tu różne polskie organizacje, przede wszystkimZwiązek Polaków w Niemczech, zarządzany przez ks. drBolesław Domański zZakrzewa, polskie biblioteki, banki, kółka rolnicze i chóry. Na ziemiach nadnoteckich w 1906 roku strajkowała młodzież polska, która chciała uczyć się języka polskiego i religii po polsku. Ważną rolę w podtrzymywaniu polskości wśród mieszkańców Krajny pełnili m.in. Lucjan Prądzyński ze Skarpy i Tomasz Komierowski zKomierowa.

W 1919 popowstaniu wielkopolskim ustala się tutaj granica polsko-niemiecka. Krajna zostaje wtedy podzielona: jej część zachodnia (m.in. zeZłotowem) stała się częściąMarchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej ze stolicą wPile, natomiast wschodnia znalazła się w granicachII RP. Był to wtedy obszar bardzo zniemczony. Polacy po niemieckiej stronie granicy nie zapomnieli o swoim pochodzeniu. W Złotowie w 12 października 1923 została utworzona V dzielnica Polaków w Niemczech, której głównym zadaniem była walka o egzystencje narodową i obronę przed wpływami germanizacyjnymi. Ze względu na położenie przy granicy z Niemcami dla Krajny nie przeznaczono specjalnej roli podczas możliwego konfliktu zbrojnego między Polakami a Niemcami. Gdy 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę, Krajna została zajęta podczas pierwszego dnia walk. Na mocy dekretuHitlera Krajnę wcielono wtedy do Rzeszy. Na opanowanych terenach zaczęły się egzekucje i aresztowania. Utworzono obozy, w których przetrzymywano i mordowano osoby uznane za wrogi element (obozy wKarolewie iRadzimiu). W 1945 roku Krajna została zajęta przez wojska radzieckie. Po zakończeniu II wojny światowej w całości znalazła się w państwie polskim.

Geograficznie Krajna to przede wszystkim ukształtowane przez ostatnie zlodowaceniePojezierze Krajeńskie, poprzecinane biegnącymi równoleżnikowo ciągami moren czołowych, miejscami przekraczających 160 m n.p.m. i tworzących góry (Góry Obkaskie w okolicach Kamienia Krajeńskiego z najwyższym wzniesieniem w województwie kujawsko-pomorskim, Czarną Górą – 188 m n.p.m.). Liczne jeziora mają taki sam układ, bądź – w przypadku wypełnieniarynien subglacjalnych – ułożone są prostopadle do brzegu moren.

Krajna to obszar rolniczy z dużymi kompleksami leśnymi i jeziorami rynnowymi. W celu ochrony tych terenów w 1998 roku na terenie regionu powstałKrajeński Park Krajobrazowy, który tworzą sześć gmin:Kamień Krajeński,Sępólno Krajeńskie,Łobżenica,Mrocza,Więcbork. Siedziba administracyjna parku mieści się w Więcborku.

Na obszarze Krajny spośród ssaków spotkać można m.in.bobry,wydry,jelenie idziki. Z ptaków żyją tubociany czarne,czaple,bieliki iżurawie (symbol Krajeńskiego Parku Krajobrazowego) oraz bardzo rzadkiecietrzewie. Z gadów pospolite są żyjące w lasach żmije zygzakowate, a nad wodami zaskrońce. Z jaszczurek występuje zwinka i padalec.

Na bagnach i licznych torfowiskach napotkać można stanowiska roślin chronionych. Spośród drzew najwięcej powierzchni leśnej zajmuje sosna zwyczajna. Oprócz niej w lasach spotkać można dęby, olchy, buki, brzozy i świerki. Poszycie leśne stanowią głównie jarzębina i jałowiec, a w partiach wilgotnych bez i leszczyna. Wśród licznych pomników przyrody znajdują się również oznaczone jako klasa „0” (np. największy w województwie kujawsko-pomorskim dąb wKomierowie – obwód 654 cm).

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Województwo
1.	Piła	72 184	102,68 km²	wielkopolskie
2.	Złotów	18 441	11,58 km²	wielkopolskie
3.	Nakło nad Notecią	18 189	10,62 km²	kujawsko-pomorskie
4.	Sępólno Krajeńskie	9 093	6,55 km²	kujawsko-pomorskie
5.	Więcbork	5 965	4,31 km²	kujawsko-pomorskie
6.	Wyrzysk	5 174	4,12 km²	wielkopolskie
7.	Debrzno	5 017	7,52 km²	pomorskie
8.	Mrocza	4 332	4,01 km²	kujawsko-pomorskie
9.	Ujście	3 750	5,78 km²	wielkopolskie
10.	Krajenka	3 733	3,76 km²	wielkopolskie
11.	Łobżenica	2 977	3,25 km²	wielkopolskie
12.	Kaczory	2 904	16,55 km²	wielkopolskie
13.	Wysoka	2 703	4,82 km²	wielkopolskie
14.	Kamień Krajeński	2 364	3,65 km²	kujawsko-pomorskie
15.	Miasteczko Krajeńskie	1 080	1,93 km²	wielkopolskie

• Krajna ma swoją kulturę (południe Krajny charakteryzuje się znacznymi wpływami Wielkopolski, natomiast północ – Kaszub) i gwarę (rzadko spotykaną). Powstała ona poprzez nałożenie się na pomorski (kaszubski) adstrat językowy cech dialektu wielkopolskiego, jak również zapożyczeń z języka dolnoniemieckiego,
• Od 1932 Krajna posiada własnyhymn, autorstwaPawła Jaśka,
• Bogaty program tańców ludowych prezentujeZespół Pieśni i Tańca Krajna z Nakła, którego choreografem jest Izabela Grochowska.
• Mieszkańców Krajny nazywa sięKrajniakami,
• Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią, gromadzi eksponaty związane z kulturą regionu, zwłaszcza zabytki architektury wiejskiej z: Krajny,Pałuk iPuszczy Noteckiej,
• Pod koniec 2013 roku w oparciu o opisyOskara Kolberga oraz zbiory muzealne znajdujące się wMuzeum Etnograficznym im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, Zespół Pieśni i Tańca Krajna zaprezentował rekonstrukcję XIX-wiecznego stroju krajeńskiego opracowanego przez prowadzącą zespół Monikę Kochanowską^[9]. Rekonstrukcja ubioru krajniaków została pozytywnie zaopiniowana przez Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu orazMuzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle nad Notecią.

• Wielkopolska
• Pomorze
• Krajniacy
• Hymn Krajny

• Krajna i Nakło. Studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, Nakło 1926.
• Janusz Umiński,Pojezierze Krajeńskie, Warszawa 1991.
• Sępólno Krajeńskie. Oficjalny informator miejski, Bydgoszcz 1994.

• Krajna
• Regiony historyczne Polski