W latach 1003–1212 Księstwo Czeskie było lennemŚwiętego Cesarstwa Rzymskiego. Pierwszym królem Czech dzięki poparciucesarzaHenryka IV zostałWratysław II w roku 1085. W 1212 r. przyszły cesarzFryderyk II Hohenstauf wydał w podzięce za otrzymaną pomoc odPrzemysła IZłotą Bullę Sycylijską. Bulla podniosła pozycję Czech z lennika do uprzywilejowanego członka Cesarstwa Rzymskiego, przyznawała dziedziczny tytuł królewskiksiążętom Czech i zmniejszała obowiązkowe posiłki wojskowe dostarczane przez Czechy do symbolicznej liczby trzystu zbrojnych. Cesarz, jako senior, zobowiązał się do udzielaniainwestytury tylko takim władcom, którzy cieszyć się będą zaufaniemczeskiej szlachty, co pozwoliło na wykształcenie sięmonarchii elekcyjnej po wymarciuPrzemyślidów.
Podczas panowaniaPrzemysła Ottokara I (1197–1230) miał miejsce napływ niemieckich osadników, rozwój miast, handlu i przemysłu. Dzięki zwiększonym dochodom jego wnukPrzemysł Ottokar II rozszerzył swoje panowanie na obszar od obszaru historycznegoŚląska poprzezAustrię poSłowenię. Doprowadziło to do konfliktu zHabsburgami, a sam Ottokar II zginął wbitwie na Morawskim Polu. Jego synWacław II podbił część ziem polskich i koronę Polski, jednakże jego synWacław III został zamordowany w drodze do Polski na koronację, w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.
Po śmierci Wacława II nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Cesarstwem Rzymskim, zażegnany dopiero małżeństwem córki Wacława II,Elżbiety zJanem Luksemburskim, synem cesarzaHenryka VII. Na mocyukładu w Trenczynie (1335) Polska zrzekła się praw do Śląska na rzecz Czech, a król czeski dziedzicznego prawa do tronu polskiego.
Syn i następca Jana Luksemburskiego,Karol IV został wybrany na cesarza rzymskiego (1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi[1], która licząc 40 tys. mieszkańców stała się jednym z największych miast ówczesnej Europy. Jako stolica Cesarstwa Rzymskiego, Praga pełniła rolę jego centrum kulturalnego i intelektualnego. Rozpoczęto budowęKatedry św. Wita imostu Karola. W roku 1348 zostało zaprojektowaneNowe Miasto, po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnejurbanistyki. Karol IV założył równieżUniwersytet w Pradze, pierwszy w Europie Środkowej. Za jego panowania do Czech przyłączonoCzeski Palatynat (1355–1401),Łużyce (1356–1635),Brandenburgię (1373–1415) oraz księstwaświdnickie ijaworskie (1392–1742).
W 1348 r. Karol IV ustanowiłKoronę Czeską, w skład której wchodziły: Królestwo Czech,Margrabstwo Moraw, poszczególneksięstwa śląskie oraz Ziemia Budziszyńska i Zgorzelecka, a z czasem takżeDolne Łużyce iMarchia Brandenburska. Czeskakorona świętego Wacława miała należeć do całego państwa i mogła być wyłącznie użyczana monarsze. Na mocyZłotej Bulli Karola IV król czeski stał się jednym z czterech dziedzicznych elektorów świeckich, dokonujących wyboru cesarza rzymskiego. Obok znajomości języka niemieckiego i włoskiego, Bulla zobowiązywała dziedzica elektora do znajomości języka czeskiego[2]. Dzięki staraniom Karola IV odnowiono słowiańską liturgię wklasztorze Emaus w Pradze, na co uzyskano specjalną zgodę papieża. Ponownie obokłacinki zaczęto używaćgłagolicy ijęzyka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Klasztor stał się prężnym ośrodkiem teologicznym, w którym nauki pobierali przyszli przywódcyhusyccy, m.in.Jan Hus. Kres liturgii słowiańskiej położyły ok. 1430 r. wojny religijne.
Jan Hus na stosie wKonstancji. Skazanie Husa na śmierć wywołało wybuch powstania husyckiego w Czechach. Kodeks jeński, początek XVI w.Jerzy z Podiebradów – husycki król Czech. Iluminacja z 1607 r.
Wprowadzenie liturgii słowiańskiej oraz działalnośćKonrada Waldhausera,Jana Milicza i przede wszystkim Jana Husa utorowały drogę dla reformatorskiej działalności husytów, których główne postulaty wyrażono wartykułach praskich (prawo do swobodnego głoszenia Słowa Bożego, przywrócenie komunii pod dwiema postaciami dla świeckich, odebrania duchowieństwu władzy świeckiej i sekularyzacja dóbr kościelnych oraz karanie za grzechy śmiertelne tylko przez władzę świecką). PodczasSoboru w Konstancji w 1414 r. Jan Hus został skazany na śmierć zaherezję. Do procesu walnie przyczynili się hierarchowie katoliccy. Wieść o spaleniu Husa doprowadziła w Czechach do wybuchurebelii husyckiej przeciw katolikom.
W 1420 r.Zygmunt Luksemburski został ukoronowany na króla czeskiego, jednak zmuszono go do ucieczki z Pragi. Wobec zaistniałej sytuacji papież razem z królem rzymskim ogłosili w latach 1420–1431 pięć wypraw krzyżowych przeciw heretyckim Czechom. Wszystkie krucjaty zostały zwyciężone przez wojska husyckie dowodzone przezJana Żiżkę. Dopiero w 1436 r., na skutek ugodowej politykikalikstynów, trzon wojsk husyckich niechętny negocjacjom z papiestwem i cesarzem (od 1433) Zygmuntem uległ rozbiciu. W tym samym roku zawartokompaktaty praskie. W zamian za uznanie władzy papiestwa i praw Zygmunta do korony czeskiej kompaktaty zapewniały autonomię Kościoła husyckiego, możliwość odprawiania liturgii w języku czeskim i wybór arcybiskupa praskiego przez czeski sejm. Zygmunt zmarł w 1437 r., będąc ostatnim czeskim władcą z dynastii Luksemburgów.
W 1458 r. czeskie stany wybrały na królaJerzego z Podiebradów, którego nie uznalibiskupi wrocławscy, szukający wsparcia w kurii rzymskiej. Po odrzuceniu kompaktatów praskich przez papieżaPiusa II (1462), Jerzy otwarcie opowiedział się za husytyzmem. Po śmierci Jerzego z Podiebradów w 1471, jego następcą na tronie czeskim został wybranyWładysław II Jagiellończyk, pierwszyJagiellon na tronie czeskim.
Część husytów inspirując się naukamiPetra Chelčický utworzyła w 1457 r.Jednotę Braci Czeskich, która kontynuowała reformatorskie tradycje. Bracia czescy odrzucali możliwość prowadzenia walki zbrojnej z katolikami, koncentrując się na działalności gospodarczej, oświatowej i naukowej. Z czasem zaczęli być zwalczani przezutrakwistów, którzy nazywali ich pogardliwie „pikardami”. Czescy radykalni protestanci zakładali liczne szkoły, drukarnie i popularyzowali czeskojęzyczną literaturę w celu udostępnienia jej szerokim masom społecznym. W wyniku tych zmian doszło w latach 1520–1620 do rozwoju czeskiegohumanizmu i największego rozkwitu literatury czeskiej, która rozprzestrzeniła się szeroko pozastany duchowny i szlachecki.
W 1515 r. Jagiellonowie zawarliukład wiedeński zHabsburgami, dotyczący przyszłych małżeństw między Habsburgami i Jagiellonami. W 1516 r. na tronie zasiadł syn zmarłego Władysława II,Ludwik Jagiellończyk, który zginął bezpotomnie w 1526 r. To otworzyło drogę na tron Ferdynandowi I jako mężowi siostry Ludwika, Anny. Od tego czasu na tronie czeskim zasiadali niemal nieprzerwanie katoliccyHabsburgowie, choć do 1627 r. nie posiadali prawa do dziedziczenia tronu, gdyż każdy kandydat na króla musiał być najpierw zatwierdzany przez zgromadzenie stanów czeskich. Panowanie Habsburgów przyniosło Czechom ograniczenie przywilejów stanowych oraz swobód religijnych. W 1618 r. protestanci wyrzucili przez okna Zamku Praskiego dwóch namiestników nowego królaFerdynanda II (defenestracja praska 1618). Wydarzenie to stało się bezpośrednią przyczyną wybuchuwojny trzydziestoletniej (1618–1648).
Defenestracja praska w 1618 r. Miedzioryt z 1662 r.Bitwa na Białej Górze. Obraz Pietera Snayersa z 1620 r.Mapa ZiemiKorony Czeskiej z 1747 r., ukazująca stan sprzed wojny trzydziestoletniej
Konsekwencją klęski Czechówna Białej Górze w 1620 r. była przymusowarekatolicyzacja kraju, likwidacja monarchii elekcyjnej i zaprowadzenie sterowanego zWiedniaabsolutyzmu. Czechy w latach 1486–1706 nie należały doKrólestwa Niemieckiego, ale król Czech posiadał status elektora przy wyborze cesarza. Wraz z rekatolicyzacją doszło także do niemal całkowitejgermanizacjiszlachty imieszczaństwa. Większość protestanckiej szlachty czeskiej emigrowała zagranicę, a jej majątki były konfiskowane. Wielu czeskich mieszczan przeszło na judaizm, będący wówczas jedyną legalną alternatywą wobec katolicyzmu. Dorobek kulturalny protestantów uległ w znacznej mierze zniszczeniu, palono protestanckie książki i dzieła sztuki. Na miejsce starej, protestanckiej szlachty czeskiej była osadzana nowa szlachta katolicka, w większości niemieckojęzyczna.
W 1635 r. za panowania Ferdynanda II utracono na rzeczSaksonii Łużyce, które nie powróciły w skład Ziemi Korony Czeskiej. Na skutek trzechwojen śląskich (1740–1763) Habsburgowie stracili niemal cały Śląsk na rzeczPrus. Tym samym w granicach Korony Czeskiej pozostała jedynie skrajna południowo-wschodnia część regionu śląskiego, tzw.Śląsk Austriacki.
W drugiej połowie XVII w. dochodzi do stabilizacji ekonomicznej, wzrostu gospodarczego i rozwoju budownictwa, szczególnie architektury barokowej. Za panowania cesarzaJózefa II (1780–1790) przeprowadzono szereg reform, m.in. zlikwidowano zakon jezuitów, oddzielono władzę sądowniczą od władzy wykonawczej, zniesionoszarwark (1781) oraz wydanopatent tolerancyjny (1781). Jednocześnie doszło do centralizacji i biurokratyzacji państwa oraz germanizacji urzędów i szkolnictwa wyższego. W 1804 r. Czechy stały się integralną częścią Cesarstwa Austriackiego.
W wyniku rozpowszechnienia szkolnictwa i druku, czescy intelektualiści doprowadzili w latach 1775–1848 do odrodzenia języka czeskiego i powstania czeskiego ruchu narodowego. Sytuacji tej sprzyjały ideały późnego oświecenia, romantyzmu i rewolucji francuskiej, które docierały na ziemie czeskie. Głównym zadaniem działaczy odrodzeniowych byłaemancypacja Czechów w monarchii habsburskiej. Wiodącą rolę w podwyższeniu statusu i popularyzacji języka czeskiego odegrali m.in.Josef Dobrovský iJosef Jungmann, nadając czeszczyźnie cechy nowoczesnego języka literackiego. Głównymi źródłami inspiracji dla czeskich intelektualistów były: stara, protestancka literatura czeska, czeska kultura ludowa oraz literatura polska i rosyjska. Wraz z odrodzeniem narodowym nasiliły się nastrojepanslawistyczne z silną orientacją prorosyjską (František Ladislav Čelakovský,Ján Kollár,Václav Hanka) orazaustroslawistyczne (Karel Havlíček Borovský,Pavel Jozef Šafárik,František Palacký). Za apogeum i moment kulminacyjny czeskiej historii zaczęto uważać husytyzm i okres przed bitwą na Białej Górze. Najważniejszymi instytucjami związanymi z Odrodzeniem Narodowym byłyKrólewskie Czeskie Towarzystwo Naukowe (1784) iMuzeum Narodowe w Pradze (1818).
W 1719 zaczęła się ukazywać w Pradze pierwszagazeta czeskojęzyczna, a w 1771 r. była wystawiona pierwsza od co najmniej stu lat sztuka teatralna w języku czeskim. W roku 1790 została w Pradze otwartaČeská expedice, pierwsze wydawnictwo zamierzone na publikowanie druków czeskojęzycznych. Niemałą rolę w czeskim odrodzeniu narodowym nieświadomie odegrali Habsburgowie. W 1746 r. w wiedeńskimTerezjanie rozpoczęto naukę języka czeskiego. W następnych latach język czeski zaczęto wykładać wTerezjańskiej Akademii Wojskowej,Szlacheckiej Akademii Wojskowej oraz naUniwersytecie Wiedeńskim (1775). W 1792 r. otwarto katedrę czeskiego języka i literatury na Uniwersytecie Karola[3]. Działania te związane były z niewielką ilością Niemców w państwie Habsburgów i chęcią zwiększenia ilości stale brakujących urzędników w rozrastającym się państwie. Urzędników czeskich wysyłano nie tylko do Czech i na Morawy, ale także na wszystkie tereny zamieszkane przez Słowian.
Ziemie czeskie w obrębieAustro-Węgier: Królestwo Czech (1), Margrabstwo Moraw (9), księstwa śląskie (11)
W 1848 r. została ostatecznie zniesionapańszczyzna. Począwszy od lat 50. XIX w. w polityce Habsburgów pojawiają się wyraźne neoabsolutystyczne tendencje, którym kres położył szereg klęsk wojennych. W 1859 r. Austria poniosła klęskę wwojnie z Francją, a w 1866 r. wwojnie z Prusami i została wyłączona zeZwiązku Niemieckiego. W celu wzmocnienia pozycji dynastiiFranciszek Józef I był skłonny zaakceptować ustępstwa wobec Węgrów. W 1867 r. utworzono Austro-Węgry, mające charakter monarchii dualistycznej. Liczne starania czeskich elit o przyznanie Czechom podobnego statusu jak Węgrom nie przyniosły żadnych rezultatów. Czechy pozostawały nadal integralną częścią Austrii z wyraźnie uprzywilejowaną pozycją Niemców.
Dyplom październikowy z 1860 r. zakończył epokę absolutyzmu, co pozwoliło Czechom aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym Austro-Węgier. W 1869 r. wprowadzono obowiązek uczęszczania do 8-letniej szkoły. W 1882 r. Uniwersytet Karola w Pradze został rozdzielony na część niemiecką i czeską. W 1883 r. rozpoczął swą działalnośćTeatr Narodowy w Pradze. W drugiej połowie XIX w. nastąpił ogólny rozwój systemu edukacji, literatury, sztuki i wielu innych aspektów kultury. W wyniku szybkiej industrializacji Czech (lata 60.–90. XIX w.) zmieniła się znacząco struktura społeczna kraju. Pojawiła się czeskaburżuazja i liczna klasarobotników, zatrudnionych wfabrykach imanufakturach.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
