Kozacy (ukr.козаки́ /kozaky,ros.каза́ки a.казаки́ /kazaki, ztur.quazzāq,awanturnik) – grupa ludności o charakterze wieloetnicznym z dominującym substratemruskim, zamieszkującejstepy położone na południe od księstw ruskich, określająca później także rodzaj osadnictwa wojskowego na zasiedlanych ziemiach pogranicznychRzeczypospolitej iRosji.
Poprzewrocie bolszewickim, w trakciewojny domowej w Rosji (1918–1920) opowiedzieli się w przeważającej mierze po stronieBiałych. Prześladowani przezbolszewików w czasie wojny domowej i po ich zwycięstwie, byli mordowani i wysyłani doGułagu. Autonomię ziem kozackich zniesiono w 1918.
SłowoKozak lubKazak wedługAleksandra Brücknera jest pochodzenia tatarskiego i „wykłada się jakoby”:chudy pachołek, zdobyczy sobie szukając, nikomu poddany, za pieniądze komu chce służy. Wszelkie nazwy starszeństwa (ataman,esauł itd.), broni, ubioru, koni, żywności, urządzeń (np.kureń), były u Kozaków tatarskie[3].
Słowo „kozak” zostało po raz pierwszy zanotowane w rękopisie łacińsko-persko-kipczackimCodex Cumanicus, spisanym wKaffie pod koniec XIII wieku. W kodeksie oznaczało ono stróża, wartownika. W roku 1308 wspomina się również „kozaków”, ale już jako rozbójników. W wielu językach tureckich słowo to oznaczało najemników, żołnierzy, rozbójników stepowych, a szerzej – wygnańców, bezdomnych, awanturników. Kozaków-zbójników odnotowano w Polsce pierwszy raz w roku 1388, zapisano również, że uchodzili zamuzułmanów.Jan Długosz pierwszy raz określił ich tatarską nazwą zbiegów i zbójów. W najstarszych spisach u większości Kozaków występują nazwiska tatarskie. Aż do końca XVI wieku „kozactwo” oznaczało zajęcie, a nie status społeczny.
Pod datą 1492 wymienia się po raz pierwszy kozaków-chrześcijan. Kozacynaddnieprzańscy i naddniestrzańscy, rekrutujący się głównie zKijowa, Niemirowa,Winnicy,Baru, zwani byli także przez współczesnych Niżowcami (tzw. Kozacy chrześcijańscy). W miarę upływu czasu stworzyli oni społeczność stosującą systemdemokracji wojennej. Głównie zaliczali się do nich uciekinierzy zLitwy,Wielkiego Księstwa Moskiewskiego,Mołdawii,Wołoszczyzny orazKorony, którzy w XV w. zasiedlili słabo zamieszkane do tej pory ziemie zwaneDzikimi Polami. W rezultacieunii lubelskiej Dzikie Pola stały się częścią Korony.
Kozacy chrześcijańscy to ludność, która napływała w rejony naddnieprzańskie od XVI w., opuszczając ziemie Rzeczypospolitej z różnych powodów społeczno-politycznych, a więc byli to chłopi pańszczyźniani, uciekający przed daninami, różnego rodzaju przestępcy, słudzy uciekający przed gnębiącymi ich panami, czy też ludzie osądzeni. W pierwszej połowie XVI wieku szybko zostali zorganizowani przezstarostętrembowelskiegoBernarda Pretwicza w społeczność o silnym charakterze wojskowym, co było spowodowane potrzebą obrony przedTatarami. Zajmowali się handlem, rybołówstwem, hodowlą i wojaczką. Podejmowali naczajkach wyprawy łupieżcze doImperium Osmańskiego.
Od czasu rządówChmielnickiego istniała autonomiczna kozacka struktura terytorialna zwanaHetmanatem. Na jej czele stałhetman (pochodzący z wyboru), wokół niego skupiała się starszyzna kozacka oraz generalny pisarz. Najważniejsze decyzje zapadały na radzie kozackiej. W wyprawach wojennych uczestniczyli Kozacy, a lud wiejski stanowiłaczerń.
Sicz Zaporoska została zlikwidowana przez carycę RosjiKatarzynę II w roku 1775 po zwycięskiejwojnie z Turcją. Tytuł hetmana wojsk kozackich przysługiwał od tamtej pory panującej rodzinie carskiej. Starszyzna Siczy zostałazesłana. StarszyznaHetmanatu została zrównana w prawach ze szlachtą rosyjską (tzw.dworiaństwem), wolnych Kozaków zrównano w prawach z chłopami rosyjskimi. Część Kozaków przesiedlono naKubań (kraina) i nadDon, część zbiegła na terytorium tureckie, tworząc istniejącą do 1829Sicz Dunajską. Manifest Katarzyny II brzmiał: „Sicz Zaporoska została zniszczona z wykluczeniem na przyszłe lata i samej nazwy zaporoskich Kozaków, (...) na rozkaz nasz przez postępki swoje (...) i okazane przez Kozaków nieposłuszeństwo wobec naszych najwyższych rozkazów”. Ziemie Zaporoża nadano szlachcie rosyjskiej, wywodzącej się po części z rodzin kozackich (m.in.Cyryl Razumowski) oraz dworzanom carskim (m.in.Grigorij Potiomkin,Aleksandr Prozorowski,Aleksandr Wiaziemski)[4].
↑Obraz ten związany z wydarzeniamiRewolucji 1905 roku, w różnym czasie występował pod różnymi tytułami: początkowo jako „Patrol Kozaków”, później, kiedy policja szykanująca obraz zabroniła używania tego tytułu, występował jako „Świt 1906”, lub „Wiosna 1905”. Bliższe wyjaśnienie zawiera fragment listu Stanisława Masłowskiego do Fryderyka Dolmana w Londynie (przekł. pol.): „Ten obraz posiadający przedtem tytuł <<Patrol Kozaków>>, nazywa się obecnie <<Świt 1906>>, policja bowiem zażądała skasowania poprzedniego tytułu” – zob.:Masłowski M. [oprac.]: Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości,Ossolineum, Wrocław 1957, s. 145.
↑Obraz był reprodukowany po raz pierwszy w „Albumie malarzy polskich”, wyd. M.Robiczka w Warszawie, 1885, zeszyt 11.
↑Ще не вмерла Україна: Ще не вмерла Україна ні слава, ні воля, Ще нам, браття українці, усміхнеться доля. Згинуть наші воріженьки, як роса на сонці. Запануєм і ми, браття, у своїй сторонці. Душу, тіло ми положим за нашу свободу, І покажем, що ми, браття, козацького роду. .
↑Aleksander Brückner:Kozak. [W:]Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 1927, nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej.
%2c_Cossacks_Dance%2c_1883.jpg)
.jpg)
