To jest wersja przejrzana tej strony
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia słowa Kowary.| miasto igmina | |||||
 Kowary, ul. 1 Maja | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia | 1158 | ||||
| Prawa miejskie | 1513 | ||||
| Burmistrz | Elżbieta Zakrzewska (od 2018) | ||||
| Powierzchnia | 37,39 km² | ||||
| Wysokość | 420–1280 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 75 | ||||
| Kod pocztowy | 58-530 | ||||
| Tablice rejestracyjne | DJE | ||||
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
 50°47′30″N 15°50′00″E/50,791667 15,833333 | |||||
| TERC (TERYT) | 0206021 | ||||
| SIMC | 0936078 | ||||
Urząd miejski ul. 1 Maja 1a58-530 Kowary | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Kowary (niem. Schmiedeberg im Riesengebirge) –miasto wwojewództwie dolnośląskim, wpowiecie karkonoskim, na pograniczuKarkonoszy,Rudaw Janowickich iKotliny Jeleniogórskiej wSudetach Zachodnich. Historycznie leżące naDolnym Śląsku.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowojewództwa jeleniogórskiego.
Według danychGUS z 31 marca 2011 miasto liczyło 11 784 mieszkańców, 31 grudnia 2013 – 11 008[2], 31 grudnia 2015 – 11 287[3], 30 czerwca 2020 – 10 741 osób[4], a 1 stycznia 2023 w Kowarach mieszkało 9913 osób[1] (390. miejsce w kraju).
Miasto Kowary leży w południowo-zachodniej częściwojewództwa dolnośląskiego, wpowiecie karkonoskim, nadJedlicą. Miasto o powierzchni 37,39 km²[1] (127. miejsce w kraju), zamieszkuje ponad 9,9 tys. mieszkańców. Kowary położone są w południowo-wschodniej częściKotliny Jeleniogórskiej, północno-wschodniej częściKarkonoszy i południowo-zachodnim skrawkuRudaw Janowickich. Obszar miasta w granicach administracyjnych (3739 ha powierzchni) charakteryzuje się urozmaiconąrzeźbą terenu (420–1280 mn.p.m.)[5], a przez to zróżnicowaniem warunkówklimatycznych. Od południowego zachodu Kowary graniczą zCzechami. Granica biegnie odPrzełęczy Okraj przezKowarski Grzbiet doSkalnego Stołu.
Kowary położone są nad rzekąJedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta, które jest jego najstarszą częścią. Znajdują się tu liczne placówki usługowo-handlowe, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie szkoły podstawowe[potrzebny przypis].
Do lat 90. XX wieku miasto było znaczącym ośrodkiemprzemysłowym. Obecnie czynione są starania w kierunku zwiększenia roliturystyki. Nieprzerwanie, natomiast, miasto pełni funkcje ośrodka specjalistycznego lecznictwauzdrowiskowego.
Według danych z roku 2002[6] Kowary mają powierzchnię 37,39 km², w tym:
Miasto stanowi 5,95% powierzchni powiatu.
Sąsiednie gminy:Kamienna Góra,Karpacz,Lubawka,Mysłakowice,Podgórzyn,Svoboda nad Úpou (Czechy)
.jpg)
Założenie i rozwój miasta Kowary związany jest głównie z wydobyciem rud żelaza i z kowalstwem[7]. W 1148walońskigwarek,Laurentius Angelus dokonał odkrycia – na zboczu góryRudnik w Rudawach Janowickich stwierdził obecnośćrud żelaza. Niespełna 10 lat później, w 1158 książęBolesław Kędzierzawy wydał rozporządzenie, które zapoczątkowało wydobycie rudy z owej góry. Wkrótce powstały kuźnie i hamernie, w wielu zakładach metalurgicznych wytwarzano wyroby metalowe[7]. W XIV w. osada słynęła z huty (fryszerka) ihamerni (kuźni), która wyrabiała znakomite noże i sierpy. Pod koniec XIV w. stała się własnością rycerską z własnym zamkiem[8].
4 września 1513 królCzech iWęgierWładysław Jagiellończyk nadał Kowaromprawa miejskie[7], w 1528 uzyskały prawa wolnego miasta górniczego. Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcjibroni palnej, zwłaszcza pod koniec XVI wieku. KrólZygmunt August w 1564 zamówił u kowarskichrusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska. Istniało tu wówczas 11 kuźnic, które dostarczały 3000 cetnarów żelaza[8].
Wiek XVII to dalszy intensywny rozwój Kowar, który jednak przerwaławojna trzydziestoletnia. Skutecznie zahamowała rozbudowę miasta, wyniszczyła ludność i samo miasto. Polecono wówczas zatopić kopalnie, był to koniec okresu świetności kowarskiego górnictwa. W wyniku upadku przemysłu górniczego i metalurgicznego rozwinęła się produkcja i bielenie płótna lnianego i wyrób tzw. białej przędzy, która szybko stała się specjalnością miasta, rozwijała się również hodowla zwierząt i roślin. W 1720 powstała jedna z pierwszych na Dolnym Śląsku manufaktur płócienniczych[potrzebny przypis].
Na skutek wojen prusko-austriackich (wojny śląskie) Kowary wraz z całymDolnym Śląskiem zostały przyłączone doPrus. KrólFryderyk II wykupił dobra kowarskie z rąk czeskiego roduCzerninów(inne języki). Wcześniej przez ponad 200 lat Kowarami władalivon Schaffgotschowie. Próby rozwoju kowarskiego górnictwa próbowano jeszcze podjąć w XVIII i XIX w., jednak bezskutecznie. Przez ponad 200 lat miasto utrzymywało się dzięki włókiennictwu, i to dzięki niemu większość mieszkańców miała pracę. W końcu XVIII i na początku XIX wieku na tle ogólnego kryzysu gospodarczego m.in. ciężkie zimy i zaraza ziemniaczana nastąpiła stagnacja gospodarcza, bezrobocie, które wywołało zubożenie ludności i narastający kryzys społeczny m.in. bunt tkaczy w 1848. Mimo działań rządu pruskiego nie udało się uratować tkactwa i płóciennictwa chałupniczego[potrzebny przypis].
Lata poI wojnie światowej przyniosły niewielkie ożywienie gospodarcze. Ponownie otwarto kopalnie i rozpoczęto wydobywanie rud żelaza. W 1927 rozpoczęto wydobycierudy uranu podczas eksploatacji rud żelaza. Po przerwie w eksploatacji w latach 1929–1935, spowodowanejświatowym kryzysem, wznowiono pracę kopalni, a uran sprzedawano do 1939 zakładom badawczym wOranienburgu i zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. 1 kwietnia 1938 do Kowar włączono wieś Podgórze[9]. Rozwój miasta przerwałaII wojna światowa.
W 1945 miasto zostało włączone do Polski, a jego dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[10].
Po 1945 wznowiono wydobycie rud uranu, jednak proces wydobywania owiany był tajemnicą i był pilnie strzeżony. Oficjalnie była tu jedynie kopalnia rud żelaza. Bito również nowe sztolnie poszukiwawcze, wydobywcze i szyby wydobywcze. Uran wydobywano dla radzieckiej atomistyki głównie w latach 40. i 50. XX wieku. W latach 60. w Kowarach przerabiano rudy uranu z innych złóż w Polsce i z ubogiej rudy z hałd. Robotnicy pracujący przy wydobyciu tegoż surowca, jego sortowaniu i przeróbce nie posiadali odpowiednich zabezpieczeń do pracy w takich warunkach, co skutkowało to w późniejszym okresie wieloma zgonami pracowników owych zakładów[potrzebny przypis].
Zobacz też:Kopalnia Podgórze.W okresie powojennym w mieście rozwijał się przemysł wydobywczy (głównieZakłady Przemysłowe R-1), maszynowy (Fabryka Maszyn Kowary) oraz włókienniczy (zakłady lniarskie, fabryka dywanów, fabryka filców technicznych)[7].
1 stycznia 1960 do Kowar włączono wieśKrzaczyna ze zniesionejgromady Ścięgny w tymże powiecie[11].
Dane z 31 grudnia 2017[12]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 11 090 | 100 | 5814 | 52,4 | 5276 | 47,6 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 313,1 | 167,6 | 145,5 | |||
Piramida wieku mieszkańców Kowar w 2014 roku.
Przemysł w mieście do lat 90. XX wieku funkcjonował głównie branży włókienniczej, budowlanej i drzewnej. Reprezentantami tych branż były zakłady (obecnie zamknięte)[potrzebny przypis]:
W początkowym okresie PRL największym zakładem miasta byłyZakłady Przemysłowe R-1.
Obecnie rozwój miasta ukierunkowuje się na oferowanie usług turystycznych. W ciągu ostatnich lat wielokrotnie rozważane były projekty utworzenia w rejonie miasta stacji sportów zimowych.
Kowary leżą przy następujących szlakach:
Piechowice – Kowary
Jelenia Góra –WałbrzychPubliczny transport zbiorowy zapewniaPKS Tour Jelenia Góra[13] i mniejsiprzewoźnicy drogowi. W styczniu 2022 uruchomiono w mieście komunikację miejską w oparciu o tabor miejscowego przewoźnika «Partner Tour». Wykonywane są trzy kursy dziennie w dni robocze na jednej linii[14].
Dawniej w mieście działały dwie stacje kolejowe –Kowary iKowary Średnie. Dodatkowo wybudowano również trzy przystanki kolejowe:Kowary Ściegny,Kowary Zdrój iKowary Górne. Wszystkie punkty zlokalizowano nalinii kolejowej nr 308, łączącej Kamienną Górę z Jelenią Górą[15]. Otwarcie pierwszego odcinka Jelenia Góra – Kowary miało miejsce 15. maja 1882 roku[15]. Przedłużenie odcinka do Kamiennej Góry przezTunel pod Przełęczą Kowarską o długości 1025 metrów nastąpiło 5. czerwca 1905 roku[15]. Po II wojnie światowej linia przeszła na własnośćPolskich Kolei Państwowych. W dniu 8. lipca 1945 roku podpisano porozumienie polsko-radzieckie, w wyniku którego zdemontowano elementy sieci trakcyjnej i wywieziono do Związku Radzieckiego[16]. W 1986 roku zawieszono przewozy pasażerskie na szlaku do Kamiennej Góry[17]. W 1999 roku całkowicie zawieszono przewozy kolejowe[18].
Osobny artykuł:Zabytki w Kowarach.
W wojewódzkim rejestrze zabytków na liście zabytków wpisane są obiekty:[19]:
Kowary – Ciszyca
Kowary – Radociny
inne zabytki:
_MWDSC00226.JPG)
.JPG)
.JPG)
Karpniki –Bukowiec –Kowary –Ogorzelec –Jarkowice
naSkalny Stół
Skalnik –Kowary –Krzaczyna –Karpacz[22].JPG)
Dawniej w Kowarach było 5 szkół podstawowych (nie istnieją już SP nr 2 w Kowarach Górnych, SP nr 4 przy obecnym ZSO i SP nr 5 na Wojkowie). Obecnie istnieją dwie szkoły podstawowe (Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach i Szkoła Podstawowa nr 3 im.Józefa Gielniaka), gimnazjum, liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych (Zespół Szkół Ogólnokształcących). Gimnazjum i Liceum im.Stanisława Lema[potrzebny przypis].
W Kowarach do 2002 r. istniało Kino „Orzeł”, które obecnie jest zamknięte. Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego miasta jest Miejski Ośrodek Kultury[potrzebny przypis].
W Kowarach działa Miejski Klub Sportowy Olimpia, który organizuje imprezy sportowe: „Turniej piłki nożnej juniorów im. S. Żurowskiego”, seminaria szkoleniowe „Funakoshi Shotokan Karate” i „Polsko-Czeskie mistrzostwa o puchar Karkonoszy w paralotniach”. Ponadto klub jest współorganizatorem „Dni Kowar” pod nazwą „Dni Sportu”, jak również organizuje „Majówkę”, „Jesień Kowarską” czy też inne imprezy sportowo-rozrywkowe na terenie miasta[potrzebny przypis].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Kowarami. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Kowarach.Miasta partnerskie[23]
