Kosa bojowa –broń biała, powstała z przekształcenianarzędzia typowo rolniczego wbroń, używana przezoddziały chłopskie^[1] od średniowiecza do XIX wieku. Ze względu na jej szczególne właściwości tnące oraz długi zasięg,kosa gospodarcza nadaje się do użycia jakobroń podręczna, lub po odpowiednim zaadaptowaniu może być użyta jakobroń bojowa, tj. być przeznaczona na wyposażenie oddziałów o charakterze militarnym.

 Osobny artykuł:Kosynierzy.

Typowe zabiegi powodujące przystosowanie kosy gospodarczej do pełnienia funkcji broni bojowej:

• przekucie noża kosy gospodarczej o kąt 90 stopni (na sztorc) – tak, abyżeleźce stanowiło jedną linię z długimdrzewcem, na którym jest osadzone;
• wzmocnienie uchwytu mocującego żeleźce do drzewca (np. dodatkowatuleja, dodatkowenity);
• wzmocnienie drzewca kosy, zwłaszcza w okolicy mocowania żeleźca do drzewca (w celu jego ochrony przed cięciamibronią sieczną);
• czasami zamiast noża kosy gospodarczej stosowane były noże sieczkarni ręcznej.

Charakterystyka kosy bojowej jako broni:

• znaczny zasięg (promień) rażenia dzięki długiemu drzewcu;
• duża siła uderzenia żeleźca, wynikająca z długiej dźwigni (znane są przypadki przecięcia hełmu wojskowego żeleźcem kosy bojowej);
• możliwość wykonywania zarówno cięć, jak i pchnięć (niektóre kosy bojowe posiadały dodatkowy szpikulec na końcu żeleźca).

Posługiwanie się kosą bojową wymagało dużej siły fizycznej i zręczności. Widok oddziałów wyposażonych w kosy bojowe wywierał silny efekt psychologiczny na przeciwnikach.

Możliwe że to z kosy bojowej wykształciły się inne, bardziej zaawansowane technologicznie typy siecznejbroni drzewcowej, takie jak:glewia,gizarma,naginata.

O użyciu kos jako broni (po odpowiedniej przeróbce lub nawet bez niej) świadczą przekazy historyczne i literackie (choć nie tak liczne jak w przypadku innych, „szlachetnych” broni):

• wedlemitologii greckiejKronos za pomocą kosy (według niektórych wersji za pomocąsierpa) wykastrował swego ojcaUranosa;
• kosy wchodziły w skład wyposażenia czeladzi obozowej (na co dzień mogły być używane jako zwykłe narzędzia gospodarcze, np. do ścinania trawy na paszę dla koni, wycinania zielska pod miejsca na obozowiska); mogły jednak służyć również jakobroń podręczna, gdy zaistniała konieczność obrony taborów;
• kosy, obok innych narzędzi gospodarczych, takich jakwidły,siekiery itp. były masowo używane podczas odpierania ataków nieprzyjaciela nawsie ipodgrodzia oraz do obronymurów miejskich (jakobroń plebejska), zwłaszcza gdy był niedostatek broni bojowej;
• kosy były dość powszechnie stosowane w sytuacjach, gdy podejmujący walkę nie mieli dostępu do typowej broni bojowej lub występował jej niedobór (np. powstania chłopskie);
• użycie kos i sierpów (kama,kusarigama) jest przyjęte w sztukach walki wywodzących się zOkinawy, są one również stosowane obecnie w sztukach walkikobudō jako broń tradycyjna;
• kosa bojowa jest używana wukraińskiej sztuce walkihopak bojowy;
• popularna postaćkostuchy (personifikacja śmierci) jest przedstawiana jako uzbrojona w kosę i za jej pomocą przerywająca nić żywota ludzkiego.

Niektóre historycznie udokumentowane przykłady użycia kos bojowych przez oddziały militarne i paramilitarne w regularnych bitwach:

• V wiek p.n.e. – według opisuKsenofonta (Anabasis – Wyprawa Cyrusa): armia królaperskiegoCyrusa, posługiwała się rydwanami bojowymi, których koła zaopatrzone były w kosy obracające się wraz z nimi (zobacz:rydwan z kosami), ta sama broń była używana m.in. przez Persów przeciwko wojskomAleksandra Macedońskiego (pod Gaugamelą w 331 p.n.e.) oraz w 190 p.n.e. wbitwie pod Magnezją między wojskamiSeleucydów aRzymianami;
• 1655–1660 – podczas „potopu szwedzkiego” kosy wykorzystywane były przez polskich chłopów do walki ze szwedzkim najeźdźcą;
• 1685 r. – wbitwie pod Sedgemoorksiążę Monmouth wystawił oddziały chłopskie liczące 5000 osób, wobec braku innej broni znaczna ich część walczyła przy pomocy kos, wideł i innych narzędzi gospodarczych
• 1794 r. – podczasinsurekcji kościuszkowskiej naczelnik powstania,Tadeusz Kościuszko, wystawił liczące 2000 piechurów oddziały chłopskie, których podstawowym wyposażeniem były kosy bojowe. Członków tych oddziałów, tworzących tzw. „milicję krakowską” nazwano wówczas „kosynierami”. Oddziały kosynierów wzięły udział w większości bitew insurekcji, a wbitwie pod Racławicami szarża kosynierów na obsługę armat rosyjskich miała dla losów tej bitwy znaczenie rozstrzygające; na potrzeby szkolenia oraz dowodzenia oddziałami kosynierów opracowany został wówczas podręcznik pt.: „Krótka nauka o kosach i pikach”, autorstwa Piotra Aignera;
• 1830–1831 – wpowstaniu listopadowym: według relacji gen.Henryka Dembińskiego – „tylko jedno województwo krakowskie wystawiło w ciągu tygodnia 60 000 kosynierów”. Oddziały kosynierów wzięły m.in. udział wbitwie pod Ostrołęką;
• 1848 r. – wpowstaniu wielkopolskim;
• 1848 r. – wDanii: podczas najazdu armiiSzlezwiku-Holsztynu naJutlandię tamtejsi chłopi stworzyli oddziały milicji, których uzbrojeniem były kosy bojowe;
• 1863–1864 – wpowstaniu styczniowym taktykę walkikosynierów opracował wówczas na nowo gen.Ludwik Mierosławski; kosynierzy brali udział w wielu bitwach tego powstania, m.in. wbitwie pod Grochowiskami; „Kucie kos” to jedna ze słynnych grafikArtura Grottgera, na której przedstawiona jest scena przygotowywania kos dla powstańców.
• 1921 r. – kos bojowych użyto również wpowstaniu śląskim w Szopienicach;
• 1939 r. – w kosy bojowe uzbrojeni byli też czasowo (tj. do chwili zdobycia broni) „Czerwoni”kosynierzy gdyńscy; taką kompanię sformowano z gdyńskich ochotników (portowców i kolejarzy), a określenie „czerwoni” to wytwór propagandy wczesnegoPRL, która stworzenie i dowodzenie formacją przypisywałaKazimierzowi Rusinkowi, wówczas działaczowiPPS, a powojniePZPR; wielu robotników i kolejarzy było związanych z ruchem socjalistycznym.

• Kosowóz Mierosławskiego

• „1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym”, W. Kwaśniewicz, Wydawnictwo MON, 1990; hasło „kosa bojowa”.
• „Z dziejów oręża polskiego”, Wydawnictwo MON, 1959
• „Kosynierzy Gdyńscy”, Edward Puacz, 1947
• Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.

• Broń drzewcowa
• Broń powstania styczniowego

• Byłe Artykuły na Medal