Kornwalia (ang.Cornwall [ˈkɔ:nwɔ:ɫ] / [ˈkɔrnwɔ:ɫ];korn.Kernow [ˈkɛ(r)nɔʊ] / [ˈkɛ(ɹ)nɔʊ]) – kraina geograficzno-historyczna i zarazem najbardziej wysunięte na południowy zachódhrabstwoAnglii, położone naPółwyspie Kornwalijskim, na zachód od rzekiTamar. Centrum administracyjnym, a także jedynym miastem o statusiecity jestTruro. Kornwalia zajmuje powierzchnię 3563 km² łącznie z wyspamiScilly (administracyjnie stanowiącymi oddzielną jednostkę), położonymi 45 km odLand’s End – najbardziej na południowy zachód wysuniętego fragmentu hrabstwa. W 2021 roku hrabstwo zamieszkane było przez 572 359 osób (161 os./km²)[b].
Kornwalijczycy to jeden z sześciu narodów celtyckich. Niektórzy mieszkańcy protestują przeciw obecnemu statusowi politycznemu Kornwalii i domagają się większej autonomii.
Podział administracyjny Kornwalii w latach 1974–2009
W latach 1974–2009 Kornwalia byłahrabstwem niemetropolitalnym, w którego skład wchodziło sześćdystryktów(inne języki)[2]. Wyspy Scilly stanowiły, tak jak obecnie, odrębną jednostkę administracyjną typuunitary authority (ustanowiona w 1891 roku)[3].
Nazwa Kornwalii (korn.Kernow) pochodzi od zamieszkującego niegdyś obecny obszar półwyspuceltyckiego plemienia, któreRzymianie nazywaliCornovii. Słowo to pochodziło od jeszcze wcześniejszej nazwy plemieniaBrytów –Corneu. Celtycki rdzeńcern lub łacińska nazwacornu – oba oznaczające „róg” lub „półwysep”[4] – mogą wskazywać, że nazwa odnosi się do kształtu Kornwalii[5]. Podobnie używana od ok. 700 n.e. nazwaCornubia oznaczająca „ludzi rogu” nawiązuje do kształtu półwyspu[6].
WVI iVII wieku nazwaCornubia przeszła liczne zmiany w związku zewolucjąjęzyka staroangielskiego[7]. Anglosasi wprowadzili przyrostek-wealas („cudzoziemcy”), który w połączeniu z jedną z nowszych form utworzył określenieCorn-wealas[8].
St Piran's Flag – sztandarśw. Pirana jest czarnym prostokątem z białym krzyżem prostopadłym do podstaw i boków. Według legendy twórca flagi, św. Piran (VI w., patron kornwalijskich górnikówcyny)[9], utworzył ten znak widząc roztapiającą się w ogniu rudę cyny[10]. Jej pochodzenie jest jednak nieustalone. Pierwszy zapis o fladze kornwalijskiej pochodzi z roku 1835[11]. Jeden z pierwszych wizerunków flagi widnieje w witrażukatedry w Westminster. Napis wykonano w celu uczczenia pamięci kornwalijskiego wynalazcyRicharda Trevithicka[12].
Flaga stosowana jest głównie w celu podkreślenia odrębności narodowej, choć identyfikują się z nią również działacze na rzecz niepodległości Kornwalii. Używa się jej podczas obchodów świąt kornwalijskich, jak np.St. Piran's Day[13] czyHelston Flora Day. Często pojawia się na samochodach w miejsce znaku GB – pod flagą widnieje wtedy podpisKernow (korn.Kornwalia)[14].
Za patrona regionu uważa sięopata z początkuVI wieku,św. Pirana. Jest on również patronem górnikówcyny. Z jego osobą związanych jest wiele legend kornwalijskich[15]. Do tego miana kandydują również św. Petroc, którego korzenie sięgają najpewniej Walii[16], iśw. Michał[17]. Św. Michał utożsamiany jest tradycyjnie zSt Michael’s Mount, a św. Petroc – zPadstow. Dzień patrona – św. Pirana – obchodzi się corocznie5 marca[15].
Flagą Księcia Kornwalii jest czarny prostokąt z trójkątem równobocznym ułożonym z czternastu złotych monet tle, zwróconym wierzchołkiem w dół. Metale, zwłaszcza cyna i miedź, są często wykorzystywane w symbolice Kornwalii z racji ich znaczenia dla gospodarki regionu[18].
Pyrrhocorax pyrrhocorax
Symbolem Kornwalii jestwrończyk (Pyrrhocorax pyrrhocorax) – w poezji kornwalijskiej używa się go jako symbolu regionu. W Kornwalii wierzono również, żekról Artur żyje obecnie pod postacią wrończyka. Jego angielska nazwachough często służyła w Anglii jako przydomek Kornwalijczyka[19]. Wizerunek ptaka znajduje się wherbie Kornwalii. Ptak, ongiś popularny w Kornwalii, obecnie na większą skalę żyje tylko wIrlandii[19].
Choć Kornwalia nie ma oficjalnego symbolu kwiatowego, jego rolę pełni częstowrzosiec rozpierzchły (Erica vagans L.)[20] orazżonkil, który celebrowany jest na kilku pokazach i innych wydarzeniach[21].
Kowadło jest symbolem kornwalijskich kowali i oznaczahonor. Jest to również odwołanie do Michaela An Gof (pol. Kowalski), przywódcy rebelii z r. 1497[22].
Język kornijski należy do grupyjęzyków celtyckich i jest blisko spokrewniony zwalijskim ibretońskim, mniej zirlandzkim,szkockim gaelickim imanx. Kornijski funkcjonował jako język społeczności do końcaXVIII wieku. W roku 1904 został opublikowany „Podręcznik języka kornijskiego” autorstwaHenry’ego Jennera. Badania z roku 2000 wykazały, że językiem kornijskim posługuje się płynnie ok. 300 osób, a 3000 użytkowników jest w stanie przeprowadzić prostą rozmowę w tym języku[23]. W Wielkiej Brytanii język jednak nie ma określonego statusu prawnego, niemniej jednak naucza się go w ok. dwunastu szkołach podstawowych. Używany jest okazjonalnie przy uroczystościach świeckich i religijnych[24]. W roku 2002 język kornijski został oficjalnie uznany za język mniejszości narodowej wWielkiej Brytanii[25], a w roku 2005 lokalne władze otrzymały dotacje od rządu na jego promocję i ochronę[26]. Standardową formę języka przyjęto w roku 2008[27].Dwóch członkówParlamentu Wielkiej Brytanii, Andrew George, deputowany zSt Ives i Dan Rogerson, reprezentującyKornwalię Północną, złożyło przysięgi parlamentarne po kornijsku[28].
Położenie Kornwalii na mapie fizycznej południowo-zachodniej AngliiTintagel, najwyżej położone miejsce na wybrzeżu kornwalijskimNajwyższy szczyt Kornwalii – Brown WillyWrzos – symbol Kornwalii
Hrabstwo Kornwalia zajmuje czubekpółwyspu położonego na południowym zachodzie wyspyWielka Brytania i dlatego narażone jest na działanie silnych wiatrów wiejących odOceanu Atlantyckiego[29].
Północne i południowe wybrzeże półwyspu różnią się znacząco. Północne wybrzeże, leżące bezpośrednio nadAtlantykiem, ma charakterklifowy – tu właśnie, między miejscowościamiBoscastle iTintagel znajduje się High Cliff, najwyższy klif w Kornwalii (224 m). Jednocześnie są tu również długie piaszczysteplaże, będące atrakcją turystyczną, m.in. wBude,St Ives czy teżNewquay. W tej części wybrzeża swe ujście znajdują dwie rzeki:Hayle orazCamel, która stwarza warunki do istnienia bezpiecznej przystani wPadstow[30]. Wybrzeże południa Kornwalii, zwanerivierą, jest bardziej osłonięte, toteż są tam lepsze warunki dla bezpiecznych przystani wujściach rzek, m.in. miastaFalmouth iFowey. Plaże na południu pokrywa gruboziarnistypiasek, gdzieniegdzie spotyka się też skalisteplatformy abrazyjne[31][32].
WnętrzePółwyspu Kornwalijskiego składa się z pasów wyżyn rozciągniętych w kierunku równoleżnikowym. Wyżyny te tworzą masywygranitowe. Przykładem jest płaskowyżBodmin Moor, na którym znajduje sięBrown Willy – najwyżej położony punkt Kornwalii. Następnie (ze wschodu na zachód) pojawia się wywyższenie wokółSt Austell,Camborne, półwysepPenwith iLand’s End[33]. Z intruzywnych granitów zbudowane są takżeWyspy Scilly (obecnie częściowo zatopione) oraz wzgórza na obszarach graniczących z Kornwalią, takich jakDartmoor. W strefach kontaktowych między masywami granitowymi aosadowymi skałami osłony tychże masywów miały miejsce intensywne procesymetamorfizmu kontaktowego imineralizacji. Zjawiskom tym Kornwalia zawdzięcza posiadanie rudmetali kolorowych:cyny,miedzi,ołowiu icynku[34], które doXX wieku miały dla regionu kluczowe znaczenie gospodarcze. Proceswietrzenia granitu spowodował również powstanie złóżkaolinu – glinki używanej jako surowiec do produkcjiporcelany, zwłaszcza w okolicySt Austell, które do dziś jest ważnym centrum przemysłu ceramicznego[35][36].
Granitowy płaskowyż otoczony jest przez bardziej żyzne grunty pastwiskowe. Przy południowym wybrzeżu zadrzewionedoliny stwarzają dobre warunki do wegetacji roślinności lubiącej klimat ciepły i wilgotny. Teren ten położony jest głównie na warstwachpiaskowca iłupków. Północny wschód Kornwalii leży na skałach pochodzących zkarbonu, zwanych inaczejCulm Measures[37].
Będący częściąPółwyspu Kornwalijskiego półwysepLizard przejawia dużą odmienność w porównaniu z resztą kraju. Jest to jedyny na terenie Wielkiej Brytanii obszar występowaniaofiolitu – kompleksuskał magmowych uformowanego pod powierzchniąoceanu[38]. Część ultrazasadowych skał ofiolitu została zmetamorfizowana i obecnie występuje jako powstałe wprekambrzeserpentynity, głównie ciemnozielone i czerwone[39][40]. Tworzą one widowiskoweklify; małe odłamki serpentynu są sprzedawane w sklepach z pamiątkami. Wnętrze półwyspu pokrywają mało żyzne gleby o niewielkiej miąższości, leżące przeważnie bezpośrednio na podłożu zbudowanym zeskał ultrazasadowych. Obszar ten jest dość jałowy, porastają go najczęściej wrzosowiska[40].
Kornwalia zajmuje najbardziej na południe wysuniętą częśćWielkiej Brytanii, dlatego jej klimat jest stosunkowo ciepły i słoneczny. Przeważają łagodne zimy, a mróz i śnieg są zjawiskiem bardzo rzadkim, z wyjątkiem wyżyny w środkuPółwyspu Kornwalijskiego. Średnia temperatura roczna dla większości Kornwalii wynosi między 9,8 a 12 °C, i jest nieco niższa dla obszarów położonych wyżej[41]. Kornwalia znajduje się pod wpływem łagodnych wiatrów, przeważnie zachodnich zOceanu Atlantyckiego i jest stosunkowo deszczowa, choć mniej niż bardziej na północ wysunięte obszary zachodniego wybrzeżaWielkiej Brytanii, od 1051 do 1290 mm w skali rocznej[42]. Na większości terytorium hrabstwa nasłonecznienie wynosi ponad 1541 godzin w roku[43].Niniejszy wykres przedstawia temperatury minimalne i maksymalne oraz sumę opadów wSt Mawgan, w południowo-zachodniej części hrabstwa[44].
Niewielkie uprzemysłowienie terenu, jak również jego niezdatność do intensywnego rolnictwa, zwłaszcza w głębi półwyspu spowodowały, że region ten wyróżnia się dobrze zachowaną różnorodnością gatunkową flory i fauny. W regionie wypas bydła nigdy nie był intensywny i dużą rolę w kształtowaniu krajobrazów otwartych odegrały naturalne pożary[45]. W efekcie powstały korzystne warunki do rozwoju wrzosowisk z przewagą wrzosu, różnych gatunkówwrzośców, w tymendemitu –wrzośca rozpierzchłego, rosnącego tylko naPółwyspie Lizard[46]. Na wrzosowiskach rosną poza tymborówki czarne (lokalnie zwanewhortleberry[45]) ikolcolisty[47].
Na wrzosowiskach spotyka siężmije zygzakowate – jedyny jadowity gatunek węża wWielkiej Brytanii. Liczne sztolnie po kopalniach stanowią dobre warunki do rozwoju faunynietoperzy. W miejscach podmokłych, w tym w zbiornikach po odkrywkowych kopalniach gliny, spotyka siężaby,ropuchowate iważki różnoskrzydłe[45]. Obok krajobrazów mniej lub bardziej typowych dla regionu, stworzone tu zostały ogrody sztucznie urządzone w celu zgromadzenia flory i fauny subtropikalnej, zwłaszcza motyli i ptaków. Miejscem wyjątkowym pod tym względem jestTehidy Park niedalekoCamborne[48].
Krajobraz jest naturalnym bogactwem półwyspuPenwith
Środowisko naturalne w Kornwalii, jedno z naturalnych i ważnych bogactw zważywszy na rolę turystyki dla gospodarki regionalnej, narażone jest na liczne czynniki destrukcyjne, wynikające zarówno z tendencji ogólnoświatowych, np.globalne ocieplenie, jak i typowo lokalnych, związanych z położeniem geograficznym. Typowe dla tego regionu sąpowodzie – Agencja Środowiska ocenia, że w regionieSouth West England na powódź narażonych jest 100 000 gospodarstw[49]. W Kornwalii szczególnie narażona jest dolina rzekiTamar, podczas powodzi 2000–2001 ucierpiały 63 domostwa. W możliwym do przewidzenia czasie regionowi nie zagrażają niebezpieczeństwa związane z podnoszeniem się poziomu morza – od roku 1915 poziom podniósł się o 17 cm[49]. Położenie w pobliżu Atlantyku i małe uprzemysłowienie sprawia, że powietrze w Kornwalii jest czyste[50], z wyjątkiem większych miast, gdzie charakterystyczna dla Kornwalii ciasna zabudowa ulic sprzyja gromadzeniu się zanieczyszczeń, powstających w wyniku transportu drogowego[51]. Jakość wody w rzekach oceniana jest na bardzo dobrą i stale się polepsza: w 1992 stan czystości wód oceniano na 82% a w roku 2001 – na 92%[52]. Wody wszystkich rzek na każdym odcinku są co najmniej dobrej jakości[52]. Niemniej jednak obserwuje się spadek zarybienia rzek: w roku 1994 z wód Kornwalii wyłowiono 4000łososi, w roku 2001 tylko 500[53]. Pozytywne tendencje występują również w stanie czystości wód w kąpieliskach nadmorskich, a stan czystości wód w nich wynosił w roku 2001 79%[54]. Na terenie hrabstwa znajdują się trzy rezerwaty przyrody rangi krajowej (0.58% powierzchni hrabstwa) i sześć lokalnych. Ponadto są tu 63 inne obszary chronionej przyrody i krajobrazu, 103 stanowiska geologiczne jak i 144 chronione obszary o znaczeniu naukowym[55].
Men-an-Tol z epoki żelazaRuiny kopalni cyny w zachodniej KornwaliiKamienna wieś przyLand’s EndMegalityczny Chun QuoitKościół św. Enodoca w TrebetherickDawna melina szmuglerska wLooe, obecnie popularny pubWykuty w klifach amfiteatr Minnack Theatre
Pierwsze udokumentowane ślady obecności ludzkiej, w postaci kamiennych narzędzi, pochodzą z okresu 400 000-200 000 lat p.n.e. Nie ma jednak dowodów na osadnictwo ludzi na terenie Kornwalii w tym czasie. Pierwsze odkrycia sugerujące zamieszkanie tych obszarów pochodzą z okresu po ostatniejepoce lodowcowej, około 10 000 p.n.e. i są to osadymyśliwych, zlokalizowane głównie na półwyspieLizard oraz na wyżynach (m.in.Bodmin Moor). W okresieepoki neolitu nastąpił gwałtowny rozwój osadnictwa, powstały pierwsze struktury megalityczne[56][57]. Kornwalia i sąsiedniDevon posiadały duże złożacyny, która wydobywana była już wepoce brązu przez ludzi zkultury pucharów dzwonowatych. Ponieważ cyna niezbędna jest do produkcjibrązu, około roku 1600 p.n.e. region ten przeżył okres prosperity i był ośrodkiem eksportowym cyny do innych częściEuropy[58]. Zepoki brązu pochodząmenhiry ikamienne kręgi, obecne zwłaszcza na końcu półwyspu[57].
Epoka żelaza rozpoczęła się na Wyspach Brytyjskich około roku600 p.n.e.[57], niosąc ze sobą rozwój rolnictwa, żelaznychpługów isiekier. Nasiliła się również budowagrodzisk na wzgórzach. Mniej więcej w tym samym czasie (900 – 500 p.n.e.) plemionaceltyckie opanowały wyspę Wielką Brytanię. Pierwsza wzmianka o Kornwalii pochodzi od greckiego historykaDiodora Sycylijskiego, a region ten nosi w jego pismach nazwęBelerion[59].
W okresie dominacji rzymskiej Kornwalia pozostawała na uboczu głównych centrów zainteresowania Rzymian. Co prawda sięgał tu rzymski system dróg, jednak docierał tylko do dwóch twierdz:Restormel Castle iNanstalon, jak też do rzymskiej williMagor Farm niedalekoCamborne. Skończył się handel cyną, wydobycie na skalę międzynarodową zastąpił import zPółwyspu Iberyjskiego. Kornwalia jednak nie straciła łączności z sąsiednimi terytoriami dzięki uczęszczanym szlakom morskim zPadstow iLostwithiel[60].
W przededniu wycofania Rzymian z Brytanii, Anglosasi byli w stanie podbić większość wyspy, Kornwalia pozostała jednak we władaniu elit rzymskich i celtyckich. Kornwalia należała do plemienia „Dumnonii”, którego centrum znajdowało się na terenie współczesnego hrabstwaDevon. Kornwalijska część zwana była „Cornovii”. W okresie rzymskim podział między oboma plemionami nie był wyraźny a obie nazwy były stosowane wymiennie. DoVIII wieku władcy Dumdonii byli jednocześnie władcami Cornovii. W legendzie okrólu Arturze Gorlois posiada tytuł księcia Kornwalii, ale nie ma dowodów na jego istnienie. Okres ten występuje w Kornwalii jako “wiek świętych”[57] – powstanie celtyckiego chrześcijaństwa i odrodzenie sztuki celtyckiej wIrlandii iSzkocji, która następnie zawędrowała do Kornwalii. W tym właśnie okresie działali kornwalijscy święci:święty Piran, Meriasek czy Geraint; często silne były ich związki z królami Kornwalii[61].
Królestwo Kornwalii powstało ok. VI wieku, jego królowie początkowo podlegali brytyjsko-celtyckiemuKrólestwu Dumnonii(inne języki). Sytuacja polityczna była niestabilna i niektórzy królowie kornwalijscy próbowali podporządkować sobieBretanię. Tymczasem ze wschodu nadciągałosaskie zagrożenie zWesseksu, które doprowadziło do upadku królestwa Dumnonii. W roku 721 Brytowie pokonali Sasówpod Hehil(inne języki). Po wieku spokoju zachodni Sasi znów zaatakowali Kornwalię.Kronika anglosaska informuje o bitwie pod Gafulforda, najprawdopodobniej pod obecnym Galford[62]. W roku 838 Kornwalijczycy wraz z Duńczykami zostali pokonani przezEgberta z Wesseksu pod Hingston Down[63][64].
Do roku 880 w kościele kornwalijskim wykształciła się przewaga duchownych saskich. Kontrolowali oni dobra kościoła, które przeszły ostatecznie na własność królów Wesseksu. Jednak, zgodnie z opiniąAlfreda Wielkiego, ilość ziemi posiadanej w Kornwalii była niewielka[65].
W roku 1013Wessex został pokonany przez wojska duńskie pod dowództwem królaDaniiSwena Widłobrodego. Wessex został włączony do imperium duńskiego, jednak nie anektowano doń Kornwalii,Walii ani Szkocji, dając im autonomię w zamian zatrybut. Zapisy wDomesday Book świadczą, że do roku 1086 kornwalijscy właściciele zostali prawie całkowicie wywłaszczeni i zastąpieni przez właścicieli angielskich. Dominował jednak język kornwalijski, zwłaszcza w zachodniej i środkowej części Kornwalii; pierwsze typowo angielskie nazwy miejsc pojawiły się na zachód od rzekiTamar dopiero około roku 1040[61].
Organizacja Kościoła w Kornwalii w tamtych czasach nie jest jasna. W połowie IX wieku kierował nim biskup Kenstec, który wprowadził Kościół kornwalijski pod jurysdykcję arcybiskupaCanterbury[66]. Pierwsi biskupi byli narodowości kornwalijskiej, od roku 963 wszyscy byli Anglikami. Od 1050 roku Kościół kornwalijski został wchłonięty przez diecezję wExeter[61].
Po roku 1066 większość ziemi w Kornwalii przeszła pod władanie nowej arystokracji, przy czym największa część należała do Roberta, brata przyrodniegoWilhelma Zdobywcy, największego właściciela ziemi w Anglii po królu. Przy licznych okazjach powoływano książąt Kornwalii, ich linie dynastycznie nie trwały jednak zbyt długo[67].
W średniowieczu rozwinęła się literatura popularna pisana wjęzyku kornijskim, szczególnie w dziedziniemisteriów religijnych. Największym centrum literackim byłGlasney College, trzeci pod względem wieku uniwersytet brytyjski[68][69].
Tendencjecentralistyczne za dynastiiTudorów znacznie przyczyniły się do likwidacji odrębności Kornwalii, m.in. zlikwidowano odrębność prawa stosowanego, narzucając prawo angielskie. W 1497 roku wśród górników kornwalijskich wybuchła rebelia, będąca eskalacją protestu przeciw podniesieniu podatków przezHenryka VII, który zbierał fundusze na wojnę zeSzkocją[70]. Rebelianci dotarli do Londynu, zyskując po drodze zwolenników, jednak zostali pokonani w bitwie pod Deptford Bridge[71].
Kornwalijczycy również wzięli udział w tzw.rebelii modlitewników (Prayer book rebellion) w 1549 będącą odpowiedzią na wprowadzenie modlitewników protestanckich, co było zresztą powszechnym zjawiskiem w południowo-zachodniej Anglii[72]. Nie chodziło tu tylko o tradycyjną katolickość regionu; nowy modlitewnik napisany był tylko wjęzyku angielskim, który był wówczas bardziej rozpowszechniony w regionie. Co prawda łacina również nie była popularna, ale przynajmniej uświęcona tradycją i pozbawiona politycznych konotacji. W wyniku walk zginęło ok. 20% populacji kornwalijskiej – co było również początkiem zaniku języka kornijskiego. Z map pochodzących z XVII wieku, w tym ze słynnej mapyMerkatora wynika, że mieszkańcy Kornwalii uważani byli na równi z Walijczykami i Irlandczykami za jeden z narodów brytyjskich[61].
Kornwalia odegrała poważną rolę wwojnie domowej w Anglii – była enklawąrojalistów na sympatyzującym z parlamentem południowym zachodzie. Powodem była sytuacja należących do korony kopalń cyny. Siły parlamentu najechały na Kornwalię trzykrotnie i spaliły archiwa księstwa[61].
1 listopada 1755trzęsienie ziemi w Lizbonie spowodowało falętsunami, która uderzyła w kornwalijskie wybrzeże. Fala miała wysokość do 3 metrów i spowodowała zalanie znacznej części wybrzeża Kornwalii[61].
W XVIII wieku odpowiedzią na politykę fiskalną państwa był przemyt na szeroką skalę artykułów do Anglii. Rozwinął się zwłaszcza w Kornwalii[73] – w regionie o trudnym dostępie z morza, stosunkowo pustej i trudniej do skontrolowania przez agendy państwowe przy ówczesnym stanietechniki. Przemytem zajmowały się całe rodziny, żyły z niego również miasta. Mieszkańcy wielu miejscowości pracowali wyłącznie przy przemycie – rozładunku, transporcie w głąb kraju. Lista osób o udokumentowanej działalności przemytniczej (w tym całych rodów) liczy ponad 200 osób[74].
W XVIII i XIX wieku region żył z górnictwa metali kolorowych. Złoża wyczerpały się pod koniec dziewiętnastego wieku, powodując masową emigrację Kornwalijczyków, głównie do Ameryki, Australii i południowej Afryki, gdzie poszukiwano górników. Po upadku górnictwa, rolnictwa i rybołówstwa, w XX wieku gospodarka regionu zaczęła opiera się na turystyce – mimo to Kornwalia uważana jest za jeden z najbiedniejszych regionów zachodniej Europy[61].
Pod koniec XIX i na początku XX wieku na półwyspie LizardGuglielmo Marconi prowadził eksperymenty z łącznością radiową; w roku 1901 po raz pierwszy nawiązał łączność radiową zThe Needles – na odległość ponad 300 kilometrów[75].W 1921 zamknięto najgłębszą kopalnię rud cyny, Dolcoath Mine. Na ten czas również przypada próba wskrzeszenia języka kornijskiego przez Henry’ego Jennera; w 1928 powołał organizacjęGorseth Kernow, mającą za zadanie zachowanie świadomości odrębności narodowej wśród Kornwalijczyków[76]
Druga wojna światowa dość łagodnie obeszła się z położonym na uboczu i nieposiadającym większego znaczenia strategicznego regionem[77]. Kornwalijskie plaże były zaminowane[78]. W regionie znajdowały się wojskowe lotniska, służące jako bazy wypadowe[79].
W 1951 powstała narodowa partiaMebyon Kernow (Synowie Kornwalii), mająca w programie uzyskanie niepodległości. W pięćsetną rocznicę kornwalijskiej rebelii, w 1997, odbył się okolicznościowy marsz z Kornwalii do Londynu, znany jako Keskerdh Kernow 500[80]. W 1999 roku Kornwalia została uznana za rejon niedostatecznie rozwinięty ekonomicznie i objęta programem Objective One[81].
WyspyScilly były w przeszłości administrowane przez Kornwalię, jednak od 1890 posiadają niezależne władze, będącde facto jednolitą jednostką administracyjną (unitary authority).Okręg wyborczy dla Kornwalii ma centra wTruro iSt Austell[82]. Niektóre agendy wysp z powodów ceremonialnych i pragmatycznych są wcielone do struktur kornwalijskich, np. służba zdrowia i policja[84].
Obecnie Kornwalia wybiera 6 spośród 650 członków doIzby Gminparlamentu brytyjskiego[85]. Do roku 1832 Kornwalia miała 44 deputowanych do parlamentu, co odzwierciedlało znaczenie tutejszych złóż cyny dla państwa[86]. Obecnie w Kornwalii coraz silniej objawiają się tendencje do samorządności i samostanowienia. Powszechnym poparciem społecznym[87] cieszy się pomysł powołania parlamentu kornwalijskiego działającego na zasadzie izby samorządowej, na podobnej zasadzie jak wWalii iSzkocji – jest to wynikiem niezadowolenia z działalności Agencji Rozwoju Regionalnego Anglii Południowo-Zachodniej. Istnieją również zwolennicy pomysłu oderwania się od Anglii. W skrajnej postaci tendencje te przejawiają dwie separatystyczne partie kornwalijskie: powstała w 1951Mebyon Kernow orazCornish Nationalist Party[88][89]. Kwestionowane jest respektowanie praw Kornwalijczyków jakomniejszości etnicznej[90].
Populacja Kornwalii wynosi 534 500 osób[91] (2008 r.), agęstość zaludnienia – 150 os./km², co daje hrabstwu 41 miejsce na 47 hrabstwAnglii. Średni wiek wynosi 42 lata[92]. Kornwalia odznacza się stosunkowo wysokim wzrostem populacji – 11,2% w latach osiemdziesiątych i 5,3% w latach dziewięćdziesiątych, co lokuje ją na piątym miejscu wśród hrabstw Anglii[93]. Zmiany występują nie tyle w wyniku przyrostu naturalnego, co aktualnych tendencji migracyjnych.
Zmiany w liczbie mieszkańców Kornwalii w ciągu ostatnich 200 lat[94]
Kornwalia nie jest zaludniona równomiernie. Południowe obszary hrabstwa mają większą gęstość zaludnienia niż północne, a wschodnie – większą niż zachodnie. Najrzadziej zasiedlone jest północne wybrzeże atlantyckie orazunitary authorityWyspy Scilly. W każdym przypadku gęstość zaludnienia jest niższa niż przeciętna krajowa, a tylko dystryktRestormel jest zaludniony gęściej niż cały regionpołudniowo-zachodniej Anglii[95].
Struktura ludności w Kornwalii. Wytłuszczono miejsca nie wchodzące w skład hrabstwa.
Kornwalia charakteryzuje się wysokim odsetkiem ludzi w wieku emerytalnym. Według spisu powszechnego z roku 2021 w Kornwalii mieszkało 144 200 osób w wieku emerytalnym (powyżej 65 roku zycia), co stanowi wzrost z 115 241 osób w stosunku do roku 2011, z 21,7% do 25,3%[96]. Prawie połowa osób w wieku poprodukcyjnym mieszka samotnie[97].
Ludność Kornwalii uważa się zaAnglików choć wspisie powszechnym (census 2001) 7% (44 000 w Kornwalii i 3500 osób w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii) podało swą narodowość jako kornwalijską[98]. Przyjmuje się, że ok. 50% populacji regionu ma rzeczywiste korzenie celtyckie – w porównaniu z 80% w latach pięćdziesiątychXX wieku[23]. Najliczniejszymi mniejszościami pozabrytyjskimi w Kornwalii byli (wg cenzusu 2021) Niemcy i Polacy – po 0,4%[95].
Struktura wiekowa mieszkańców Kornwalii (dane na rok 2001)[99]
Najwięcej osób znajduje zatrudnienie w obsłudze ruchu turystycznego – 34 100 osób. Drugim pracodawcą jest handel – 32 400 osób, później służba zdrowia – 29 100 osób, następnie inny publiczny sektor – edukacja z 21 600 pracownikami. W rolnictwie znajduje zatrudnienie 14 600 pracowników[100]. Spadające od kilku lat bezrobocie obecnie zaczyna ponownie rosnąć: w 2010 roku wyniosło 9,4% i po raz pierwszy od ośmiu lat jest wyższe niż średnia krajowa[100]. Zarobki są niższe niż średnia krajowa: w roku 2009 przeciętny Kornwalijczyk zarabiał rocznie 20 997GBP brutto, podczas gdy średnia dla całej Anglii wynosiła 25 277 funtów brutto rocznie[100].
Od 2004 roku w związku z wstąpieniem nowych państw doUnii Europejskiej i otwarciem brytyjskiego rynku pracy daje się zauważyć znaczny wzrost liczby cudzoziemców pracujących w hrabstwie. W roku 2003/04 zarejestrowano w hrabstwie 800 nowych pracowników, a w 2004/05 już 1890. Ponad połowa pracuje w dystryktachKerrier iPenwith[101].
Wiele miejsc w Kornwalii nosi imiona misjonarzy, najprawdopodobniej irlandzkich, i z reguły nazywanych świętymi, choć historyczność niektórych z nich jest wątpliwa[102]. Patronem Kornwalii i górników kornwalijskich jestświęty Piran, jemu też przypisuje się powstanie flagi kornwalijskiej. Kornwalia długo opierała się wprowadzeniu protestantyzmu, ziemie te były tradycyjnie katolickie. Po reformachHenryka VIII wybuchła rebelia jako protest przeciw wprowadzeniu modlitewników anglikańskich[61].
Obecnie dominującą religią regionu hrabstwa jest chrześcijaństwo – jako chrześcijan określa się blisko 75% mieszkańców Kornwalii[103]. Na drugim miejscu plasują siębuddyści – 0,15%, następniemuzułmanie – 0,1%, żydzi – 0,1%,hinduiści – 0,05% W każdym przypadku jest to mniej niż średnia dla Anglii[104]. Jako niewierzących określa się 17% populacji regionu – w porównaniu do ogólnoangielskiego wskaźnika 14,81%[103].
Najliczniejszą wspólnotą chrześcijańską są anglikanie. Kornwalia w całości należy do diecezji w Truro[105]. Drugim pod względem liczebności jest Kościół katolicki, który organizacyjnie w hrabstwie należy do prowincjiSouthwark[106] i diecezjiPlymouth[107].
Ośrodkiem administracyjnym hrabstwa i jedynym miastem o statusie katedralnym (city) jestTruro, aczkolwiek dopiero czwartym pod względem wielkości. SąsiedniFalmouth pełni rolę portu dla stolicy hrabstwa i jest obecnie największy – pozostałe porty hrabstwa,Padstow i najbardziej na zachód wysunięty portWielkiej Brytanii,St Ives, podupadły znacznie. Największe miasto Kornwalii,St Austell jest ośrodkiem przemysłu ceramicznego,konurbacjaRedruth –Camborne, największe skupisko ludności w hrabstwie, odgrywała dużą rolę w górnictwiecyny. Obecnie w obu miastach dominuje przemysł spożywczy i drobny. Dla odmianyPenzance,Bude,St Ives iNewquay są ważnymi ośrodkami turystycznymi o znaczeniu ponadregionalnym.Newquay jest największym w Anglii ośrodkiemsurfingu i dużym centrum sportów wodnych;St Ives zostało wybrane przezThe Guardian najlepszym miastem wypoczynku letniego w roku 2007[108].
Kornwalia nie ma autostrady i w najbliższej przyszłości nie przewiduje się jej zbudowania, choć sprawą zainteresowana jest Unia Europejska[112]. Przez hrabstwo przebiegają trzy drogi krajowe – A 38Bodmin –Derby[113], która wkracza do hrabstwa przez mostTamar Bridge na rzeceTamar w mieścieSaltash, droga A39, tzw.Atlantic Highway[114] zBarnstaple doFalmouth i dalej doBridgwater oraz A30 zLondynu doLand’s End, która przekracza granicę Kornwalii podLaunceston[115].
Jedynym lotniskiem na terenie hrabstwa jestport lotniczy Newquay, lotnisko cywilno-wojskowe, obsługujące połączenia Kornwalii z wyspamiScilly, największymi miejscowościami w Wielkiej Brytanii i miastami w Europie, np.Zurych iDüsseldorf[117]. Istnieje możliwość rozbudowy lotniska[118]. PonadtoPenzance posiada lądowisko dla helikopterów zapewniające połączenie z wyspami Scilly[119]. Miniaturowe lotnisko dla helikopterówLand’s End Aerodrome znajduje się również wSt Just[120].
Transport morski nie odgrywa już takiej roli jak jeszcze niedawno, jednak otoczona morzami Kornwalia dalej jest jego ostoją. Największy port pasażerski jest wFalmouth, obsługującystatki wycieczkowe w sezonie letnim[121]. Wiele małych portów kornwalijskich wykorzystywanych jest dla turystycznej żeglugi przybrzeżnej. WyspyScilly obsługiwane są przez prom zPenzance[122].
W 1872 roku powstała spółka „Eastern Telegraph Company”, która założyła centralętelegraficzną, z ośrodkiem również w Kornwalii, wPorthcurno, od roku 1929 pracującą również jako stacjaradiotelegraficzna. Z czternastoma kablami ta właśnie stacja uważana była za największą na świecie[123]. PodczasII wojny światowej stacja działała w bunkrze. Obecnie jest nieczynna, a jej budynki i urządzenia służą jako muzeum[124].
Doki wFalmouthKornwalijscy rybacy wypływają na połów
Kornwalia jest jednym z najuboższych regionów w Wielkiej Brytanii. W 2005 roku produkt brutto regionu wynosił roku 64% średniej krajowej[125], a średni dochód mieszkańca regionu wynosił 62% średnich zarobków brytyjskich[1].
Według standardów Unii Europejskiej, w 2002 roku wartość PKB wg parytetu siły nabywczej na mieszkańca Kornwalii i Wysp Scilly wynosiła 15 366 euro, co stanowiło 72,6% wartości europejskiej dla 25 państw (w tym 10 krajów kandydackich dorozszerzenia w 2004 roku), podczas gdy dla całego państwa wskaźnik ten wynosił 117,8%[126]. W roku 2004 na tle już 27 krajów (25 w UE wraz z Rumunią i Bułgarią) było to odpowiednio 17 055 euro, 79,2% i 123%[127], a w 2010 roku: 17 600 euro, 72% i 111%[128]. W 2018 roku – na ponad rok przedBrexitem – PKB na mieszkańca wg parytetu siły nabywczej regionu Kornwalii i Wysp Scilly wyniósł 21 500 euro i 71% wartości 27 krajów UE już bez UK, wobec 106% dla Zjednoczonego Królestwa[129].
Od okresu 2000–2006Komisja Europejska objęła Kornwalię programem operacyjnym w ramach celu pierwszego (ang.Objective one) – mającym wspomóc obszary najuboższe w Unii[130][131]. W tej transzy programu na pomoc Kornwalii przeznaczono 350 mln funtów[132], po czasie szacowano, że w latach 2000–2006 Kornwalia otrzymała 138 euro na mieszkańca[131]. W latach 2007–2013 pomoc tę kontynuowano pod nazwą celu konwergencji, w ramach tego programu przeznaczono na region 458,1 mln EUR + 196 mln euro i szacowano wydatki na 145 euro na osobę[131][133].
Zjawisko biedy i niedorozwoju ekonomicznego nie występuje jednak równomiernie; obok obszarów naprawdę ubogich są i takie, które plasują się w górnej połowie subregionów brytyjskich. Przykładowo wschodnia część Penzance znajdowała się na miejscu 589, podczas gdy dzielnicaSaltash – St. Stevens – na miejscu 30 477[134][135].
W czasach historycznych Kornwalia była ośrodkiem wydobycia cyny i – nieco mniejszym – miedzi. Metale te wydobywano już w czasach prehistorycznych i w starożytności, do wyczerpania złóż doszło w XIX wieku, a ostatnią kopalnię cyny w Europie zamknięto w 1998 roku[136]. Tradycyjne dziedziny gospodarki, jakrybołówstwo i przemysł ceramiczny również przeżywają regres. Niemniej jednak Szkoła Górnicza wCamborne, obecnie oddziałUniwersytetu w Exeter, dalej uznawana jest za wiodącą w swej dziedzinie[137].
Obecnie jednym z najprężniejszych branż jest rolnictwo i przemysł spożywczy, który przynosi regionowi 1 mldGBP rocznie[138]. Łagodny klimat powoduje, że możliwa jest tu, jako w jedynym regionie Wielkiej Brytanii, całoroczna uprawa warzyw[139]. Kornwalijskie warzywa – kalafiory,brokuły, cebula, marchew dostarczane są do sklepów całej Wielkiej Brytanii. W Kornwalii działa przedsiębiorstwoGinsters, producentcornish pasty, ciast i kanapek. W wyniku pomocy z Unii Europejskiej dokonano głębokiej restrukturyzacji rybołówstwa. W regionie prosperuje 49 portów i przystani rybackich, poławiających 40 gatunków ryb[140].
Gospodarka Kornwalii zależy w dużej mierze od turystyki. 530 kilometrów urozmaiconej linii brzegowej[140], łagodny klimat i ciekawa historia powodują, że rocznie ten region odwiedza 5 milionów turystów. Do największych atrakcji regionu należą miejscowości nadmorskie, ogród botanicznyEden Project,Zaginione Ogrody Heliganu[141].
Charakterystyczne położenie regionu spowodowało, że stał się on obiektem zainteresowania głównie sił morskich oraz, szczególnie w okresieII wojny światowej, lotniczych. Obszar ten odegrał strategiczną rolę w obronie południowego wybrzeża wyspy, obecnie znaczenie wojska dla regionu jest niewielkie. W regionie operują jednostkiRoyal Navy, głównie z portu wojennego wPlymouth. Są one czasem oskarżane o szkody w faunie oceanicznej, np. zabijanie delfinów[142]. Na terenie Kornwalii zbudowano od roku 1925 dziesięć baz sił lotniczychRoyal Air Force, z których osiem zamknięto po II wojnie światowej[143]. Największym obiektem na terenie hrabstwa jest lotnisko wNewquay, wykorzystywane do celów cywilno-wojskowych. Największą jednostką jestRAF St Mawgan niedaleko Newquay, otwarta w roku 1933, z której operują także śmigłowce[144]. Na terenie Kornwalii znajdują się 23 jednostki piechoty; jedyną szkołą wojskową jest szkoła kadetów piechoty[145].
W Kornwalii działa 31 państwowych i 8 niepublicznych szkół ponadpodstawowych. Wyniki osiągnięte przez uczniów kornwalijskich są niższe niż średnia krajowa. W roku 2007 w egzaminachGCSE (porównywalne z polskimi pogimnazjalnymi) 58,5% zdało pięć przedmiotów na oceny bardzo dobrą, dobrą lub dostateczną, łącznie z językiem angielskim i matematyką – w porównaniu z wynikiem 62,0% dla całej Anglii. Największy współczynnik w całej Anglii miały wyspyScilly – 88,2%[92]. Liczba uczniów uczących sięjęzyka kornijskiego wynosi obecnie 150[23].
W Kornwalii znajdują się trzy szkoły policealne typu college: Penwith College, Cornwall College i Truro College. Edukację na poziomie uniwersyteckim zapewniająUniversity College wFalmouth, Truro College, Penwith College, Cornwall College oraz Peninsula College of Medicine and Dentistry, wszystkie tworzące zespół szkół wyższychCombined Universities of Cornwall, przy wsparciu uniwersytetóww Plymouth iw Exeter (ten ostatni na terenie Kornwalii prowadzi szkołę górniczą Camborne School of Mines). Combined Universities rozwinęły się w latach 2000–2005 dzięki grantom z Unii Europejskiej „Objective One”, które miały zapobiec odpływowi młodzieży z Kornwalii do uczelni w innych częściach Anglii[146].
Szkoła Górnictwa w Camborne (Camborne School od Miners) jest jedyną uczelnią politechniczną hrabstwa. Powstała w roku 1888 aby kształcić kadry techniczne dla potrzeby kopalń metali kolorowych, zwłaszczacyny. Jest filią Uniwersytetu w Exeter[147].
Najbardziej zasobnym w galerie ośrodkiem kultury i sztuki stał sięSt Ives, gdzie powstałe w Kornwalii dzieła modernistyczne prezentuje galeriaTate St Ives[153].St Ives jest również ośrodkiem ceramiki artystycznej, tworzył tu m.in. zainspirowany sztuką japońskąBernard Leach[154].
Kornwalia jest często odwiedzana przez filmowców ze względu na specyficzny krajobraz. Uzyskała nawet przydomekOggywood (od kornijskiego słowaoggy oznaczającego pieróg kornwalijski)[155].Alfred Hitchcock nakręcił tu w roku 1940 filmRebeka. Ponadto wyprodukowano tu takie obrazy jak m.in.Nędzne psy,Love Story,Joint Venture orazŚmierć nadejdzie jutro[156].
Corocznie wFalmouth odbywa się kornwalijski festiwal filmowy[158], na którym są przyznawane nagrodyGowynn Kernewek Award. Jedynym – jak dotąd filmem pełnometrażowym w języku kornijskim jestHewrow Hweg z 2002[159].
Tradycję festiwalimuzyki folkowej wywodzi się z czasów historycznych, jednak jest kultywowana po dziś dzień. Jednym z najważniejszych festiwali jestMummers Play, wywodzący się ze średniowiecza, polegający na odgrywaniu przez przebranych artystów specyficznych scen i tańczeniumoreski[160]. Innym festiwalem, odbywającym się wHelston jest Furry Dance nazywany równieżFlora Dance – jeden z najstarszych zwyczajów brytyjskich zachowanych do dzisiaj[161]. Odbywa się zawsze8 maja lub najbliższą sobotę przed tym terminem i ma za zadanie uczcić nadejście wiosny. Najważniejszą częścią jest taniec ponad tysiąca dzieci w wieku od 7 do 18 lat ubranych na biało z zatkniętą do butonierki białą lilią. Dodatkowo odgrywana jest tradycyjna sztukaHal an Taw – ośw. Jerzym i smoku. Inny tradycyjny kornwalijski festyn to `Obby `Oss (zniekształconehobby horse), odmiana staroceltyckiego świętaBeltane, odbywający się corocznie wPadstow[162]. Święto, sięgająceXVI wieku rozpoczyna się zawsze1 maja chóralnymi śpiewami przed pubemGolden Lion a następnie przez przybrane na zielono miasto rusza procesja kilku grup prowadzonych przez człowieka na stylizowanym koniu (podobnym dolajkonika). Uczestnicy pochodu mają za zadanie łapać przechadzające się przez miastodziewice. Najlepszy łowca jest nagradzany błękitną wstęgą. Impreza przebiega przy akompaniamencie muzyki, głównieakordeonowej[163].
Kultywuje się tradycję chórów męskich i orkiestr dętych – w hrabstwie działa ich ponad sto[164] jak również 50 chórów[165]. Kornwalijscy muzycy często spotykają się na świętach narodów celtyckich i festiwalach muzyki celtyckiej, np.Perranporth's Lowender Peran[166].
Z Kornwalii pochodzi muzykAphex Twin. W hrabstwie tym mieszka piosenkarka i pianistka rockowaTori Amos[167].
Tradycje literackie Kornwalii sięgająśredniowiecza – na tym terenie powstałysztuki pasyjneOrdinalia, pisane w całości wjęzyku kornijskim. Kornwalia obfituje w legendy; niektóre z nich dały początek książkom i realizacjom scenicznym. Najważniejszą jestTristan i Izolda. Tytułowy Tristan był rycerzem na dworzekróla Artura, a akcja rozgrywała się częściowo w Kornwalii, częściowo zaś wIrlandii[168]. Wiele z kornwalijskich mitów wykorzystano w baśniach i opowiadaniach dla dzieci, zwłaszcza „Piskies”, maleńkie stwory z pomarszczonymi twarzami, wesołymi, pomocnymi ale też złośliwymi[169].
William Golding, laureat literackiejNagrody Nobla, urodził się w Kornwalii i wrócił doTruro na kilka lat przed śmiercią[174]. PoetaJohn Betjeman pisał w dużej mierze pod urokiem tego regionu. Zmarł w miejscowości Trebetherick w Kornwalii i tam też został pochowany przy kościele św. Endoca[175]. W Kornwalii żył i tworzyłWinston Graham, autor serii dwunastu książek historycznychPoldark, których akcja rozgrywa się w tym regionie w XVIII i XIX w.[176]. W Kornwalii żył i tworzył autor powieści szpiegowskichJohn le Carré[177].
Jeden z poziomów gry komputerowejTomb Raider: Legenda, traktującej o legendzie o królu Arturze, rozgrywa się w Kornwalii, w podrzędnym muzeum nad grobem króla Artura[178].
Kornwalia szczyci się sporą odrębnością gastronomiczną i odmiennością od reszty Anglii. Otoczenie morzami z obszarami obfitych połowów sprawia, że łatwo dostępne są ryby – największym portem rybackim pod względem wartości złowionych ryb jestNewlyn[179]. Specjałem Kornwalii jestCornish pasty, czyli pieróg kornwalijski. Współczesna wersja tej potrawy zawiera nadzienie zwołowiny,cebuli,ziemniaków ibrukwi. Historia pierogów kornwalijskich sięga osiemnastego wieku, kiedy Kornwalia słynęła z wydobyciacyny. Już wtedy wiedziano, że jest ona szkodliwa dla zdrowia i dlatego kornwalijskie żony przyrządzały swym mężom posiłek zapiekając go w chlebowe ciasto, zawijając w kształtpieroga i ozdabiającinicjałami. Podczas lunchu górnicy podgrzewali przysmak w piecach, następnie zjadali tylko środek, niedotknięty ręką, a resztę wyrzucano[180]. Nadzienie rzadko było mięsne, częściej warzywne:por,rukiew,pietruszka iszalotki[181].
Wilgotny klimat Kornwalii jak i mało urodzajne ziemie spowodował, że wypasbydła jest bardziej dochodowy niż uprawa roślin. Kornwalia ma 896 gospodarstwmleczarskich i 73 tysiące sztuk bydła[139]. Z tego powodu w Kornwalii rozwinęło się mleczarstwo. Specyficzna dla Kornwalii jest odmiana śmietany zwanaclotted cream. Specjalnie zagęszczana, produkowana wyłącznie metodami tradycyjnymi, charakteryzuje się zmienną konsystencją, aż do grudek, zwanychclots. Produkowana zwykle na małych farmach, jest chroniona przez prawodawstwo Unii Europejskiej[182]. Istnieje również kornwalijski gatunek serayarg, do którego przyrządzania używa siępokrzyw[139].
Tradycyjnymi trunkami Kornwalii są piwo,cydr i wino, które w regionie produkowane są w niewielkich ilościach. Największe browary znajdują się wSt Austell,Truro (Skinners Breweries, Wooden Hand)[183]. Produkują zarówno lekkie piwo kontynentalne (lager), jak i cięższe ciemne typustout. Kornwalia nie jest regionem sadowniczym, więc nie wyrabia tu się na dużą skalęcydru, przykładowo federacja „Cornish Orchards” informuje o tysiącu drzew na piętnastu akrach[184]. Kornwalijski cydr jest najczęściej wytrawny i nie zawiera konserwantów. W Kornwalii produkuje się również kilka gatunków wina, czerwonego i białego. Najbardziej znanym producentem jest Camel Valley Vineyard[185]. Wina te jednak znane są głównie lokalnie.
Tradycyjny strój damski składa się z jednolitej narzuty w stylu tuniki (ang.bal maiden), i kaptura, różnego w zależności od regionu. Całości dopełniałaetola i fartuszek bądź zapaska[186] oraz buty na płaskim obcasie. Mężczyźni nosili najczęściej kurtki rybackie,swetry tzw.Guernsey, zwykle dziergane ręcznie, spodnie zflaneli i koszule z głębokim wycięcie. Dzieci albo nosiły ubrania podobne do rodziców, albo ubrane były w ogólnoangielskim stylu wiktoriańskimm[186].
Obecnie przyjmują się kornwalijskiekilty, czarne, lub ztartanem kornwalijskim[187]. Pierwsze wzmianki o kornwalijskim kilcie pochodzą z roku 1903, kiedy tak ubrani delegaci kornwalijscy pojawili się na Kongresie Celtyckim wCaernarfon[188]. Narodowy tartan kornwalijski został zaprojektowany w roku 1963[189].
Pierwszą gazetą w Kornwalii byłaRoyal Cornwall Gazette, która po raz pierwszy ukazała się w roku 1801. Wydawał ją wFalmouth Kornwalijczyk Thomas Findell. Gazeta przestawała się ukazywać w roku 1951, ale położyła zręby pod nowoczesną prasę kornwalijską[190]. Następnym ważnym pismem był dziennikFalmouth Packet & Cornish Herald, powstały w roku 1829 i wychodzący do dziś pod szyldem spółkiPacket Newspapers[191]. Prasa kornwalijska jest rozdrobniona, głównie ukazują się lokalne tygodniki oraz 3 dzienniki: Cornish and Devon Post, Cornish Times i The Falmouth Packet[192].
O ile jest wątpliwe, czy pierwsza na świecie radiowa transmisja transatlantycka została przeprowadzona z Kornwalii, o tyle udowodnione są inne eksperymenty Marconiego prowadzone z Kornwalii[193]. Regularne dobre jakościowo ogólnoangielskie programy radiowe były słyszalne w Kornwalii dopiero w roku 1924 z nadajnika5PY wPlymouth[194]. W 1933 ruszyła rozgłośnia lokalna BBC dla południowego zachodu Anglii. Następnym przełomowym rokiem był 1983, kiedy ruszyła stacja „BBC Radio Cornwall”[195]. Obecnie, obok stacji publicznych, nadają trzy lokalne rozgłośnie prywatne:Pirate FM,Atlantic FM iRadio St Austell Bay[196]. RadioPirate jako jedyna komercyjna stacja – i jedna z dwóch w ogóle – nadaje audycje w języku kornijskim[197]. NaWyspach Scilly działa niekomercyjne radio Scilly, nadające naUKF dla 2,5 tys. mieszkańców wysp, prowadzone przez wolontariuszy i uważane za najmniejsze radio świata[198]. W Kornwalii nie jest jeszcze popularny systemDAB będący już standardem w Wielkiej Brytanii. Tylko w nielicznych miejscach możliwy jest odbiór programów nadawanych tym systemem[199].
Pierwszą transmisję telewizyjną można było odbierać w Kornwalii w roku 1956 po uruchomieniunadajnika w North Hessary Tor[200]. Obecnie na terenie całej Kornwalii dostępne są oba kanały publiczne i trzy ogólnoangielskie kanały prywatne[192]. Regionalne studio radiowe i telewizyjneBBC mieści się w Truro[201].
Kornwalia, jako kraina celtycka, poszczycić się może kilkoma dyscyplinami sportowymi typowymi dla regionu i istniejącymi, w różnych wariantach, wyłącznie wśród innych narodów celtyckich. Specjalnością są zapasy kornwalijskie, spopularyzowane w świecie przez kornwalijskich emigrantów z okresu upadku górnictwa. Innym typowym dla Kornwalii sportem jesthurling, rodzaj średniowiecznej piłki nożnej rozgrywanej małą srebrną piłką[202]. Od irlandzkiej – zatem również celtyckiej – odmiany tego sportu różni się brakiem kijów. Zawody w tej dyscyplinie rozgrywane są wSt Ives i raz na pięć lat wBodmin przy okazji festynuBeating the bounds[203]. Równieżkrykiet ma długą tradycję w Kornwalii, sięgającą co najmniej 1813 roku, kiedy to założony został klub krykietowy wTruro[204].
Za najważniejszy sport Kornwalii uchodzirugby, ważna nie tylko jako sport, ale odgrywająca istotną rolę w kształtowaniu świadomości kornwalijskiej[205]. Choć dyscyplina ta powstała dopiero wXIX wieku, zachował się opis gry zbliżonej do rugby w pracy Richarda CarewSurvey of Cornwall z r. 1602[205]. Najbardziej rozpowszechniona jest odmianarugby union, a drużynaCornish Pirates gra w narodowej drugiej lidze[206]. Inne regionalne kluby rugby to Launceston RUFC i Redruth RFC grające w III lidze, Camborne RFC i St Ives RFC – obecnie w niższych klasach rozgrywek. Kornwalia posiada również własną reprezentację, tzw.Trelawny's Army z silnym klubem kibica[207].
Drugim sportem w regionie jestpiłka nożna. Największym klubem regionu jest Truro City FC, grający obecnie w I lidze amatorskiej[208]. Jest pierwszym kornwalijskim klubem, który wygrał prestiżowe amatorskie rozgrywki ogólnokrajowe FA Vase (w r. 2007)[209]. Do 2003 roku Kornwalia posiadała profesjonalną drużynężużlowąTrelawny Tigers[210].
Z racji położenia geograficznego, Kornwalia jest miejscem rozgrywania zawodów w sportach wodnych, głównieżeglarstwa isurfingu[211].
PrzedIgrzyska Wspólnoty Narodów 2006 organizatorzy tej imprezy – Federacja Sportu Wspólnoty Brytyjskiej (CFG) – odrzucili petycję Kornwalijczyków, aby uznać odrębność reprezentacji na takich zasadach jakGuernsey czyWyspa Man. Jednak federacja, nie chcąc stwarzać precedensów politycznych, petycję odrzuciła[212].
Kultura Kornwalii, historia, krajobrazy, wreszcie łagodny klimat spowodowały, że Kornwalia stała się często odwiedzanym regionem turystycznym, zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej, mimo niekorzystnego położenia z dala od ważnych ośrodków miejskich. Roczny dochód z tej właśnie branży szacuje się na 24%[213]. Otoczona wodamikanałuLa Manche iOceanu Atlantyckiego, szczyci się wieloma plażami i klifami. Inne atrakcje turystyczne towrzosowiska, ogrody i zabytki.Krajobraz górniczy Kornwalii i Zachodniego Devonu został umieszczony w roku 2006 naliście światowego dziedzictwa UNESCO[214]. Oddany do użytku w roku 2001 futurystyczny ogród botanicznyEden Project jest odwiedzany rocznie przez 1,2 mln osób[139]. Inną atrakcją sąZaginione Ogrody Heliganu. W ogrodzie tym, odkrytym po latach przez holenderskiego przemysłowca Tima Smita, rosną unikalnekamelie irododendrony, znajduje się też jedyne w Europie miejsce do hodowli ananasów w warunkach chłodnego klimatu, tzw.pineapple pit[215][216].
Kornwalię w roku 2001 odwiedziło 5 milionów turystów, w większości obywateli brytyjskich. Jest to o 770 tys. więcej niż w roku 1998[217]. Zostawiają oni miliard funtów[218]. Na Kornwalię przypada 17,2 procent wszystkich plaż i ośrodków nadmorskich w Anglii[54], toteż konsekwentnie są one odwiedzane najliczniej. Kąpieliska o znaczeniu ponadregionalnym toSt Ives,Penzance iNewquay – miasto w którym uprawia sięsurfing i inne sporty wodne. Poza głównymi centrami turystyki odwiedzane są również małe miejscowości nadmorskieMousehole iMevagissey. Dla uprawiania turystyki kwalifikowanej oddano do użytku szlak turystycznySouth West Coast Path, który przebiega wzdłuż całego wybrzeża kornwalijskiego[219]. Dla amatorów turystyki rowerowej wytyczono turystyczną drogę rowerową nr 3Land’s End –Bristol, znajdującą się w krajowej sieci dróg rowerowych[220]. Przez północną część hrabstwa przebiega szlak turystycznyCamel Trail[221].
↑Simon Keynes: Alfred the Great – Asser's Life of King Alfred and other contemporary sources. London: Penguin Books, 1983.ISBN 978-0-14-044409-4. Brak numerów stron w książce
↑abOffice for National Statistics: KS101EW – Usual resident population. [w:]2011 Census [on-line]. Nomis – Official labour market statistics, 2013-02-12. [dostęp 2022-06-05]. (ang.).
↑Guide to Objective One [online], Objective One. The Partnership Office for Cornwall and the Isles of Scilly [dostęp 2024-07-17] [zarchiwizowane zadresu 2008-10-15](ang.).
.jpg)
