Konstytucja Republiki Hiszpańskiej z 1931 –konstytucja przyjęta9 grudnia1931 przezhiszpańskieKortezy Ustawodawcze wyłonione w wyborach powszechnych rozpisanych po utworzeniu14 kwietnia1931Republiki Hiszpańskiej. Obowiązywała do1 kwietnia1939, kiedy ostatnie oddziały republikańskie poddały się wojskom nacjonalistycznym generałaFrancisco Franco. Politycy republikańscy na uchodźstwie uznawali ją za obowiązującą aż do1977, kiedy to po demokratycznej transformacji uchwalono (31 października 1978) nowąKonstytucja Hiszpanii.
Konstytucja z 1931 roku składała się ze 125 artykułów.
Tytuł trzeci Konstytucji –Prawa i obowiązki Hiszpanów dzielił się na prawa i wolności indywidualne (Rozdział I:Gwarancje indywidualne i polityczne) oraz społeczne (Rozdział II:Rodzina, ekonomia i kultura); przyznawał obywatelom: wolność religijną, wolność słowa, wolność zgromadzeń, wolność zrzeszania się, prawo petycji (wolność zwracania się z petycjami do rządu), wolność wyboru miejsca zamieszkania, przemieszczania się, wyboru zawodu, nienaruszalność mieszkania, tajemnicę korespondencji,równość wobec prawa, ochronę rodziny, prawo do rozwodu, prawo do pracy, prawa kulturalne i oświatowe. Tytuł ten zawierał również regulacje dotyczące stosunków państwa iKościoła. Nowa Konstytucja likwidowała przywileje klasowe i majątkowe, co w praktyce oznaczało anulowanie specjalnych praw arystokracji. Zaznaczono możliwość socjalizacji własności prywatnej, jednak pomysły nacjonalizacji ziemi, kopalń, banków i kolei nigdy nie zostały zrealizowane.
Hiszpania została zdefiniowana jakoRepublika demokratyczna pracowników wszystkich klas, zorganizowana w oparciu o Wolność i Sprawiedliwość. Jedność państwa nie stoi na przeszkodzie autonomii municypalnej ani regionalnej. Odrzucone zostało zastosowanie wojny jako instrumentu politycznego. Prawo wyborcze czynne było powszechne i przysługiwało kobietom oraz mężczyznom po ukończeniu 23 lat życia.
Władzę ustawodawczą posiadały jednoizboweKortezy składające się z wybieranego w wyborach bezpośrednichKongresu Deputowanych. Kadencja trwała 4 lata, deputowani mogli być wybierani ponownie bez ograniczeń. Posiedzenia Kortezów odbywały się zawsze między lutym a kwietniem i między październikiem i listopadem. Nadzwyczajne posiedzenie mogło zostać zwołane na wniosekPrezydenta Republiki. Kortezy posiadały inicjatywę ustawodawczą; mogły zezwolić rządowi na wydawanie w określonych sprawach dekretów z mocą ustawy. Wybierana byłaKomisja Stała Kortezów składająca się z 21 deputowanych wszystkich ugrupowań w liczbie proporcjonalnej do ilości mandatów. Komisja zajmowała się rozpoznawaniem przypadków zawieszania praw obywatelskich, dekretów z mocą ustawy oraz zatrzymania i postawienia przed sądem deputowanych. Rząd powinien posiadać poparcie Kortezów, które w przeciwnym wypadku mogą uchwalić wobec niegowotum nieufności.
Stworzona została instytucja referendum ludowego. Dla jego ważności konieczny był udział przynajmniej 15% uprawnionych i nie mogło ono dotyczyćumów międzynarodowych, prawa podatkowego i statutów autonomicznych regionów.
Władza wykonawcza była w rękachPrezydenta Republiki, który byłSzefem Państwa. Jego kadencja trwała 6 lat, bez prawa ponownego wyboru przez sześć lat od dnia zakończenia urzędowania. Jego wyboru dokonywały Kortezy wspólnie z równą liczbie deputowanych liczbą elektorów wyłonionych w wyborach powszechnych.
Do jego obowiązków należało: powoływanie i odwoływanie Przewodniczącego Rady Ministrów (premiera), a na jego wniosek – ministrów; wypowiadanie wojen za uprzednią zgodą Kortezów; negocjowanie i podpisywanie umów międzynarodowych; autoryzowanie dekretów ministrów. W drodze dekretu, za uprzednią jednomyślną zgodą rządu i zgodą Komisji Stałej Kortezów mógł regulować sprawy nie cierpiące zwłoki oraz kwestie związane z bezpieczeństwem i obronnością Republiki. Posiadał prawo veta, do którego odrzucenia potrzeba było większości dwóch trzecich głosów w Kongresie Deputowanych. Dwukrotnie w czasie swojej kadencji mógł rozwiązać Kortezy; nowy Kongres Deputowanych rozpatrywał, czy decyzja była uzasadniona i potrzebna. Kortezy mogły odwołać Prezydenta większością trzech piątych głosów.
Rząd składał się zPrzewodniczącego Rady Ministrów i ministrów. Do jego zadań należały kierowanie funkcjonowaniem państwa i służb publicznych. Rada Ministrów posiadała inicjatywę ustawodawczą, mogła wydawać dekrety i rozporządzenia oraz debatowała o ogólnych sprawach publicznych i społecznych.
Władze sądowniczą sprawowałTrybunał Najwyższy (Tribunal Supremo)i podległe mu sądy. UtworzonoTrybunał Gwarancji Konstytucyjnych (Tribunal de Garantías Constitucionales), którego zadaniem było rozstrzyganie o niekonstytucyjności ustaw oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych.
Konstytucję można było znowelizować na wniosek rządu lub jednej czwartej liczby deputowanych. Po przyjęciuwiększością bezwzględną (tylko przez pierwsze cztery lata obowiązywania Konstytucji wymagana była większość dwóch trzecich) proponowanej zmiany, miano przystąpić do wyboru Zgromadzenia Konstytucyjnego, które ostatecznie decydowałoby o wejściu zmiany w życie, po czym miało rozpocząć pracę jako zwykłe Kortezy.
Państwo składało się z gmin, które łączyły się w prowincje. Prowincje mogły zorganizować się w regiony autonomiczne. Dla utworzenia regionu autonomicznego konieczny był wniosek większości zainteresowanych gmin, lub gmin, w których mieszka ponad dwie trzecie uprawnionych do głosowania; później konieczna była zgoda dwóch trzecich wyborców w regionie i zgoda Kortezów połączona z przyjęciem Statutu autonomicznego. Procedurę tę przeszły i stały się regionami autonomicznymiKatalonia w1932 roku iKraj Basków w1936. WGalicji w projekt został poparty w plebiscycie w1936, jednak ratyfikacja procesu wKortezach została przerwana wybuchemwojny domowej. Podobnie zakończyły się próby wAndaluzji iWalencji.
Konstytucja spotkała się z wieloma głosami sprzeciwu ze strony konserwatywnych polityków, a także pisarzy i filozofów.
Alcalá-Zamora pisze w książceNiedoskonałości Konstytucji 1931 i trzy lata doświadczenia konstytucyjnego, żeManuel Azaña przyznał mu, iż :Republika (…) proklamowana 14 kwietnia była Republiką wszystkich Hiszpanów. Zgubiło ją to, że o tym zapomniała.