 nr rej. 01130NICPMI (2012-12-28) | |||||||||||||||||
| konkatedra | |||||||||||||||||
 Fasada katedry w 2020 | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Adres | Misraħ San Ġwann, VLT 1156 | ||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Malty  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Morza Śródziemnego  | |||||||||||||||||
 35°53′52″N 14°30′46″E/35,897778 14,512778 | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||
Konkatedra świętego Jana (malt. Konkatidral ta' San Ġwann) –rzymskokatolickakonkatedra wValletcie naMalcie,poświęcona św.Janowi Chrzcicielowi. Została zbudowana przezjoannitów w latach 1572–1577, na zleceniewielkiego mistrzaJeana de la Cassiere jakokościół zakonny św. Jana (malt. Knisja Konventwali ta’ San Ġwann). Kościół został zaprojektowany przezmaltańskiegoarchitektaGirolamo Cassara, który był również projektantem kilku bardziej znanych budynków w Valletcie. W XVII wieku wnętrze świątyni zostało ozdobione w stylubarokowym przezMattia Pretiego i innych artystów. Wnętrze kościoła uważane jest za jeden z najwspanialszych przykładów architektury dojrzałego baroku w Europie[1].
Decyzję o budowie świątyni podjął w 1572Jean de la Cassiere,wielki mistrzjoannitów[2][3]. Kościół początkowo nosił nazwę wjęzyku włoskim, wówczas używanym na Malcie, „Chiesa Conventuale di San Giovanni Battista”[4]. Kościół został zaprojektowany przez maltańskiego architektaGirolamo Cassara, który był również odpowiedzialny za budowę wielu ważnych budynków w Valletcie[2][3]. Uważa się, że Cassar udał się doRodos, aby przywieźć plany istniejącego tam kościoła zakonnego, który był już wówczas przekształcony wmeczet, aby wykorzystać je jako wzór dla obecnej konkatedry. Jednak Cassar nadal decydował o ostatecznym projekcie i wprowadzał modyfikacje, stając się tym samym jedynym projektantem świątyni[5]. Kiedy w 1577 kościół św. Jana został ukończony, stał się on nowym kościołemkonwentualnym Zakonu w miejscekościoła św. Wawrzyńca w dawnej siedzibie Zakonu,Birgu[3]. Budowaoratorium izakrystii rozpoczęła się w 1598, podczas rządówMartina Garzesa; obie budowy zostały ukończone przez wielkiego mistrzaAlofa de Wignacourta w 1604[6]. Przez pierwszy wiek swojego istnienia wnętrze kościoła było skromnie ozdobione. Jednak w latach sześćdziesiątych XVI wieku wielki mistrzRaphael Cotoner nakazał remont wnętrza tak, aby mogło konkurować z kościołamiRzymu.Kalabryjski artystaMattia Preti był odpowiedzialny za jego ozdobę, i skutecznie odmienił wnętrze w stylubarokowym[7]. Dobudówki z boku katedry zostały dodane później, widnieje na nich herb wielkiego mistrzaAntonio Manoela de Vilheny, który panował w latach 1722–1736[8].
Kościół św. Jana pozostał kościołem konwentualnym Zakonu do czasu, gdy ten ostatni został wygnany z Malty wraz z nastaniemokupacji francuskiej w 1798[7]. Z biegiem czasu kościół został podniesiony do poziomu równego arcybiskupiejkatedrze wMdinie. W latach 20. XIX wieku biskupowi Malty zezwolono na używanie katedry św. Jana jako alternatywnej stolicy, i tym samym formalnie stała się onakonkatedrą[9]. W 1831Walter Scott nazwał katedrę „wspaniałym kościołem, najbardziej uderzającym wnętrzem, jakie kiedykolwiek widział”[9]. Później, w XIX wieku,Giuseppe Hyzler, przywódcaruchu nazareńskiego na Malcie, usunął część barokowych ozdób katedry, w tym ozdobny ołtarz w kaplicylangue Francji[10].Fasada katedry została lekko uszkodzona w czasie bombardowania lotniczego w 1941, podczasII wojny światowej, ledwo unikając całkowitego zniszczenia. Zawartość katedry została przeniesiona w inne miejsce przed bombardowaniem, więc żadne dzieła sztuki nie zostały utracone[2][7].
Wnętrze katedry odrestaurowano na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W 2001 powołano „St. John’s Co-Cathedral Foundation” w celu zarządzania i konserwacji katedry i jej muzeum. Boczneelewacje świątyni zostały odrestaurowane w latach 2008–2010, a w lipcu 2014 rozpoczęto całkowitą renowację fasady, którą kierował architekt Jean Frendo, mając do pomocy ośmiu konserwatorów. Renowacja centralnej części fasady została zakończona we wrześniu 2015[11], a cały projekt został zakończony w styczniu 2018[12]. W marcu 2020 otwarto do zwiedzania odrestaurowanąkryptę wielkich mistrzów[13], zaś w lipcu 2021 ukończona została kompleksowa odnowa oratorium oraz zainaugurowano nowe Caravaggio Wing (skrzydło Caravaggia)[14]. Dziś katedra jest jedną z najpopularniejszych atrakcji turystycznych na Malcie[7], jest umieszczona wNational Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands[10].
Zewnętrzna część katedry jest zbudowana w stylumanierystycznym[15], typowym dlaGirolamo Cassara. Jejfasada jest dość prosta, dwukondygnacyjna, podzielona na trzyprzęsła, i jest ograniczona dwoma dużymidzwonnicami[1][16]. Na prawej wieży umieszczone są trzy zegary, z których największy wskazuje czas (godziny i minuty), zaś dwa mniejsze odpowiednio dzień tygodnia i datę[17][18]. Centralna część fasady jest zwieńczona trójkątnymfrontonem[19]. Główny portal ma dwiedoryckiekolumny, podtrzymujące wraz z dwomakonsolami otwarty balkon[20], z którego wielki mistrz zwracał się do ludzi przy ważnych okazjach[8]. Między balkonem a drzwiami znajdują się trzyherby: wielkiego mistrza La Cassiere’a, który sfinansował budowę katedry, biskupa L. Torresa, który otworzył świątynię, oraz herb religii[17][18]. Po bokach są dwie pustenisze[21][22]. Nisze i kolumny stanowią zerwanie z resztą zewnętrznej manierystycznej architektury[22]. Wykonana zbrązupłaskorzeźbaChrist The Saviour na frontonie fasady jest kopią oryginalnej, autorstwaAlessandro Algardiego (1598–1654), umieszczonej tam dopiero w 1853, po usunięciu jej ze zrujnowanego kościoła św. Salwatora wmarinie Valletty[18], gdzie znajdowała się od 1712, a wcześniej od 1639 w odosobnionej niszy tamże[16][23]. Oryginał po odnowieniu znajduje się dziś w muzeum katedry[24].
Ogólnie rzecz biorąc, wygląd zewnętrzny jest raczej surowy i przypomina fortecę[17][25], odzwierciedlając zarówno styl Cassara jako inżyniera wojskowego, jak i nastroje Zakonu w latach poWielkim Oblężeniu w 1565[2][7].
Kościół składa się znawy głównej zprezbiterium i dwóchnaw bocznych. Jego długość to 57,6m,nawa główna jest szeroka na 15,5 m, zaś szerokość wraz z nawami bocznymi wynosi 36 m[26][27].
Prezbiterium przechodziło szereg zmian, część z nich w związku z reformą liturgii posoborze trydenckim, część zaś ze względów estetycznych. Oryginalnie wapsydzie znajdował się jeden ołtarz, z obrazemChrzest Chrystusa pędzla Matteo Pereza d’Aleccio (dziś w muzeum katedralnym). Aktualnie w ołtarzu mieści się marmurowa rzeźba figuratywna przedstawiającaChrzest Chrystusa; jej wykonawcą byłGiuseppe Mazzuoli, jedyny uczeńMelchiorre Cafà, jeden z wiodących rzeźbiarzy XVIII wieku[28][29]. Drugi ołtarz, stojący na podwyższeniu na środku prezbiterium pomiędzystallami, jest projektu Gio Battisty Continiego, jednego z uczniówBerniniego; ufundowany został przez wielkiego mistrzaCarafę, zaś zainstalowany w 1686. Zbudowany jest z rzadkich rodzajów marmuru,fryz biegnący wokół niego zawiera symbole czterechEwangelistów, klucze symbolizująceśw. Piotra, oraz księgę i miecz symbolizująceśw. Pawła[28][29]. Stalle, misternie wyrzeźbione z drewna orzechowego, mieszczące 52 siedzenia rozmieszczone po obu stronach prezbiterium, pochodzą z 1598. Ich wykonanie przypisywane jest Antonio Laziemu zPiacenzy[30][31].Sklepienie konchowe apsydy ozdobione jest obrazem Mattia Pretiego przedstawiającym św. Jana Chrzciciela dzierżącegosztandarZakonu, klęczącego przedTrójcą Świętą. Dzieło jest częścią tematyczną malarstwa wykonanego przez tegoż artystę na suficie katedry[32][33].
Architekt świątyni wybrał przykrycie nawy olbrzymimsklepieniem beczkowym. Podzielone jest onołukami wspartymi na biegnącym wokółgzymsie na sześć paneli, które odpowiadają sześciu „kaplicom” rozdzielającym każdą z naw bocznych. Oryginalnie nie było przejść pomiędzy kaplicami; niewielkie przejścia zostały wykonane w 1661[26]. Głównepilastry nawy stoją w odległości 6,40 m od siebie, połączone są półkolistymiłukami, zwieńczone zaśherbem braci Cotoner, którzy w latach 1660–1680 piastowali po sobie stanowisko wielkiego mistrza Zakonu[26]. W każdym z sześciu paneli sklepienia przebite są dwaowalne okna, po jednym z każdej strony[34].
Ściany nawy głównej i wszystkich kaplic ozdobione są misternymi wyszukanymi barokowymi ornamentami wyrzeźbionymiin situ w maltańskim wapieniu, przekształcając ściany w orgię bogato złoconych liści, kwiatów, aniołów i wszelkiego rodzaju triumfalnych symboli. Pilastry podtrzymujące nawę główną wyłożone najlepszym zielonym marmurem. Wszystkie ornamenty zaprojektował Mattia Preti[35]. Cała marmurowa podłoga katedry to około 400 grobowców z góry przykrytych kolorowymi marmurowymi płytami nagrobnymi, z których najstarsze pochodzą z początku XVII wieku[36][37]. Jedynie najważniejsi dygnitarze Zakonu, i kilka znamienitych osób miało prawo w ten sposób się uwiecznić, jakkolwiek nie ma żadnej pewności, że wszystkie pochówki odpowiadają kamieniom nagrobnym[38].
W nawie głównej znajdują się również dwa inne znamienne dzieła sztuki. Jednym z nich jest XVI-wieczna misternie rzeźbiona drewnianaambona[38], której wykonanie przypisywane jest Antonio Laziemu[30], zaś drugim XVII-wieczny olbrzymi, wykonany z marmuru i brązu pomnik nagrobny mieszczący szczątki wielkiego mistrzaMarc’Antonio Zondadariego[15]. Pomnik wykonałflorencki artystaMassimiliano Soldani Benzi(inne języki) w 1723[39]. Jest to jedyny pomnik nagrobny wielkiego mistrza znajdujący się w nawie katedry, ponieważ jego wymiary nie pozwoliły umieścić go w kaplicyjęzyka włoskiego[40].
Poza elementami architektonicznymi główną dekoracją nawy jest seria obrazów na sklepieniu, wykonanych przez Mattia Pretiego w latach 1686–1703[29][41]. Ich tematem są epizody z życiaśw. Jana Chrzciciela,patrona Zakonu. Zazwyczaj obrazy na ścianach wykonywane były technikąal fresco, bazującą na farbach wodnych, lecz Preti użyłfarb olejnych kładzionych bezpośrednio natynku[32] metodą„sotto in su”[42].Mattia Preti rozpoczął malowanie sklepienia odlunety nad głównym wejściem do kościoła, gdzie przedstawiłalegorię Zakonu, reprezentowaną przezMinerwę, rzymską boginię wojny i mądrości, depczącą muzułmańskich niewolników[32][33]. Obraz zawiera portrety dwóch wielkich mistrzów, za których rządów Mattia Preti pracował – Raphaela Cotonera (1660–1663) i Nicholasa Cotonera (1663–1680)[43].
Samo sklepienie podzielone jest na sześć segmentów, które Pretti wykorzystał do wykonania cyklu obrazów z życia i męczeństwa św. Jana, dzieląc każdy segment na trzy sekcje. To dało mu 18 pól, z których każde zawiera epizod z życia św. Jana. Cykl rozpoczyna się od lewego (północnego) pola, patrząc w stronę ołtarza, segmentu przylegającego do wewnętrznej ściany fasady (z wejściem głównym) i kontynuuje w prawo; to samo powtarza się w każdym segmencie. Poszczególne pola przedstawiają[32][33][44]:
Fundator kościoła zakonnego św. Jana wielki mistrzJean L’Evesque de la Cassière od początku miał zamiar zbudować dla każdego z ośmiujęzyków zakonu kaplicę, mieszczącą się w bocznych nawach. Formalna decyzja o ich budowie podjęta została w lutym 1604, chociaż przed tą datą niektóre z kaplic miały już ołtarz, np. pierwsza kaplica od strony ołtarza w południowej nawie bocznej, poświęcona Matce Bożej z Philermosj[45][46].
W katedrze znajduje się dziewięć kaplic – Matki Bożej z Philermos i ośmiujęzyków zakonu, rozmieszczonych w obu nawach bocznych. W nawie bocznej południowej, po prawej stronie od wejścia, znajdują się, w kolejności od ołtarza głównego: kaplica Matki Bożej z Philermos, kaplica języka Owerni, kaplica języka Aragonii, przejście boczne południowe, kaplica języka Kastylii, Leon i Portugalii, przejście do oratorium. W nawie bocznej północnej zaś, w tej samej kolejności znajdują się: kaplica języka Anglii iBawarii, kaplica językaProwansji, kaplica języka Francji, kaplica języka Włoch, przejście boczne północne, kaplica języka Niemiec, przejście do zakrystii[45][46].
Pierwsza kaplica po stronie południowej, poświęcona Matce Bożej z Philermos, dziś znana jakokaplica Najświętszego Sakramentu, była jedną z najważniejszych kaplic dla rycerzy zakonu, a to z racji umieszczonego w niej obrazu Matki Bożej z Philermos.
Obraz był bardzo czczony przez członków Zakonu, będąc w jego posiadaniu jeszcze od czasów przebywania rycerzy wJerozolimie. Przed walką rycerze modlili się do Matki Bożej o zwycięstwo i, kiedy je odnieśli, przynosili Świętej Dziewicy klucze do zdobytych twierdz. Pomiędzy kluczami wciąż wiszącymi w kaplicy są te do zamków wLepanto iPatras[47]. Współcześnie obraz znajduje się w muzeum wCetinje wCzarnogórze[47][48].
Dziś w ołtarzu znajduje się XVII-wieczny obraz znany jakoOur Lady of Carafa (Matka Boża Carafy), przeniesiony tu w 1954 (lub 1958[49]) z kaplicy języka Włoch, gdzie został umieszczony w 1619, po śmierci Gerolamo Carafy, przeora Barletty[48].
Ozdobą kaplicy jest ołtarz wraz zretabulum wykonanym z misternieinkrustowanego marmuru zMesyny[47], jak również pozłacane rzeźbione sklepienie z malowidłem przedstawiającymWniebowzięcie Matki Bożej orazKoronację Najświętszej Dziewicy; większość z tych prac została ukończona przed 1657[50]. Kaplica Matki Bożej z Philermos zamknięta jest marmurowymibalaskami ołtarzowymi ze słynnąsrebrną bramą z 1752, tworzącymi rodzajikonostasu. Poprzednio znajdowała się tutajbrązowa brama, dziś w kaplicy języka Anglii i Bawarii[47][50].
Patronem drugiej kaplicy w południowej nawie jestśw. Sebastian.
.jpg)
Znajduje się tu najstarsze, dzieląc to wyróżnienie z kaplicą języka Prowansji, zachowanereredos ołtarza w katedrze św. Jana, pochodzące z połowy XVI wieku. Skręconekolumny okalają obraz przedstawiający patrona kaplicy, przypisywany mało znanemu malarzowi Silvestro Querio (1610-1672), osiadłemu na Malcie w latach 20. XVII wieku i znanemu jako „il Romano”[51][52]. W dwóch bocznychlunetach kaplicy przedstawione są sceny z życia św. Sebastiana. Obrazy powstały prawdopodobnie w 1667, a ich autorem jest urodzony na Malcie malarzGiuseppe D’Arena (ok. 1647–1719), który w 1666 poślubił córkę wspomnianego wyżej Silvestro Querio, i znany był również jako „il Romano”[51].
Ściany kaplicy oraz wnętrzekopuły pokryte są w całości rzeźbionymi bujnymi liśćmi i girlandami kwiatów symbolizującymi dobrobyt Zakonu[52]. Jedynym rzeźbionym pomnikiem w kaplicy jest, stojący po lewej stronie blisko ołtarza, nagrobek wielkiego mistrzaAnnet de Clermont-Gessanta[51][52]. Wartym zauważenia jest znajdująca się na środku podłogi kaplicy płyta nagrobna legendarnego bohateraWielkiego Oblężenia don Melchiora de Robles, członka Zakonu Miecza, który zginął podczas oblężenia[52].
Trzecia kaplica w nawie południowej, jedna z najwspanialszych i najbardziej ozdobnych w kościele, poświęcona jestśw. Jerzemu, patronowi rycerzy aragońskich. Ołtarz i jego otoczenie zostały przeprojektowane podczas rządów wielkiego mistrzaRamona Despuiga (1736–1741). Obraz w ołtarzu, zamówiony w 1659 przez wielkiego mistrzaMartina de Redin, jest nie tylko jednym z pierwszych dziełMattia Pretiego w tym kościele, ale również jednym z najwspanialszych.
Przedstawia św. Jerzego na białym rumaku w chwilę po zabiciu smoka, w otoczeniu aniołów, z których jeden trzyma flagę rycerzy języka Aragonii[53][54]. W kaplicy można oglądać jeszcze cztery inne dzieła Pretiego. Są to: sceny z życia św. Wawrzyńca, przedstawione na dwóch lunetach nad bocznymi ścianami, oraz obrazŚw. Franciszek Ksawery wiszący nad przejściem do kaplicy Owernii, iŚw. Firminus na ścianie przeciwnej[53][54]. Głównyłuk kaplicy ozdobiony jest rzeźbionymi i złoconymi gałązkami palmy i wawrzynu –symbolami pokoju i zwycięstwa. Ściany i sufit są również misternie rzeźbione i pozłacane. Przedstawiają jedne z najbardziej wykwintnych wzorów liści i girland, wśród których bawią się cherubiny[53][54].
W kaplicy znajdują się pomniki nagrobne czterech hiszpańskich wielkich mistrzów zakonu. Bliżej ołtarza, stoi po lewej pomnik wielkiego mistrza De Redina (1657–1660) zaś po prawej wielkiego mistrzaRaphaela Cotonera (1660–1663). Oba pomniki są raczej surowe i konserwatywne w wyglądzie. Pozostałe dwa monumenty, stojące bliżej łuku wejściowego, są bardziej bogato wykonane, z widoczną barokową pomysłowością. Upamiętniają one (po lewej) wielkiego mistrzaNicolasa Cotonera (1663–1680) oraz (po prawej)Ramona Perellosa (1697–1720)[15], którego pomnik w białym marmurze został wykonany przez Giuseppe Mazzuoliego, autora rzeźbyChrzest Chrystusa w prezbiterium katedry[53][54].
W przejściu pomiędzy kaplicą Aragonii a kaplicą Kastylii znajdują się płyty nagrobne upamiętniające różne osoby z Zakonu. Znajduje się tu najstarsza marmurowa płyta w katedrze św. Jana, która upamiętnia rycerza Jacques’a de Virieu Puppettieres, zmarłego w 1602[55][56].
Ostatnia kaplica w nawie południowej poświęcona jestśw. Jakubowi, patronowiHiszpanii.
Obraz w ołtarzu, pędzla Mattia Pretiego, przedstawia świętego z muszląprzegrzebka na piersi, co jest jegoatrybutem jako pielgrzyma. Sposób wykonania dzieła stawia go w rzędziemajstersztyków sztuki barokowej. Na lunetach flankujących kaplicę znajdują się kolejne dwa dzieła Pretiego, a toŚwięty Jakub wypędzający muzułmanów z Hiszpanii orazŚwięty Jakub klęczący u stóp Matki Bożej z Pilar[55][57].
W kaplicy znajdują się dwa interesujące pomniki. Pierwszy z nich, bliżej ołtarza, mieszczący szczątki portugalskiego wielkiego mistrzaManoela de Vilheny (1722–1736) jest jednym z najwspanialszych pomników nagrobnych w tym kościele[15]. Pomnik wykonał w 1729 Massimiliano Soldani Benzi, który był również autorem pomnika wielkiego mistrza Zondadariego w nawie głównej katedry. Nagrobek De Vilheny, wykonany z marmuru i, w przeważającej części, z brązu jest najgruntowniejszym pomnikiemrokokowym na Malcie, który wielki mistrz zamówił jeszcze za swojego życia, najwyraźniej by utrwalić pamięć o sobie, jako twórcyfortu Manoel[55][57].
Mniej spektakularny, lecz wspaniale wykonany jest drugi pomnik nagrobny w kaplicy, ustawiony również po lewej stronie, lecz bliżej łuku wejściowego. Skrywa on szczątki wielkiego mistrzaManuela Pinto (1741–1773). Ze swojąneoklasyczną powściągliwością stanowi wspaniałe tło dla rokokowego rozmachu pomnika De Vilheny. Pomnik jest autorstwa rzymianinaVincenzo Pacettiego(inne języki) (1746–1820). Portret nagrobny zmarłego jestmozaikową kopią ostatniego portretu wielkiego mistrza wykonanego przezAntoine de Favraya (1706–1798)[57][58][59]. Niektóre źródła podają, że projektantem pomnika był sam Favray[60].
Kaplica będąca dziś przejściem do oratorium notowana była już w 1602, jako jedna z najwcześniejszych kaplic bocznych świątyni. Pierwotnie nie miała żadnego wyposażenia. Na początku XVII wieku poświęcona była „Świętej Kolumnie”, przy którejJezus był biczowany. Wówczas zostało prawdopodobnie wykonane przejście do powstałego w latach 1602–1605 oratorium[61]. W 1618 kaplica miała już ołtarz i poświęcona była św.Karolowi Boromeuszowi. W 1739 przeorBartolomé Rull, późniejszy biskup Malty, przeniósł ołtarz do sanktuarium Świętych Relikwii (dziś kaplicy języka Anglii i Bawarii). W 1751Antoine de Favray namalował dwa obrazy w lunetach, później dodając trzeci[62]. Było to ostatnie poważne przemodelowanie pomieszczenia; od tego czasu jedyną zmianą było umieszczenie w 1993 w przejściu olbrzymiegokrucyfiksu, dzieła Polidoro Caldary da Caravaggio (ok. 1490–ok. 1535) z prawdopodobnie 1532[63].
Aktualna pierwsza kaplica nawy północnej od strony ołtarza została kaplicą języka Anglii i Bawarii po 1784, kiedy wielki mistrz De Rohan ustanowił ten język. Kaplica jest poświęconaśw. Karolowi Boromeuszowi, a niegdyś znana była jako sanktuarium Świętych Relikwii[64][65].
Kaplica ta jest właściwie aneksem kaplicy języka Prowansji, oddzielonym od niej marmurowymibalaskami, na których umieszczona jest masywna brama, wykonana zbrązu, która służyła jako swego rodzajuikonostas w kaplicy Matki Bożej z Philermos od początku XVII wieku do 1752, kiedy została zastąpiona srebrną bramą[64][66]. Sam ołtarz wykonany jest z polichromowanego marmuru. Jegoretabulum zpozłacanego kamienia maltańskiego, wykonane podczas rządów wielkiego mistrza Lascarisa, jest wspaniałym przykładem rzeźby późnego baroku, i dowodzi wysokiego kunsztu maltańskich kamieniarzy. Nastawa została przystosowana do przechowywania w niej dwóch szkatułek zawierającychrelikwie świętych. Niestety zostały one skradzione przez francuskich żołnierzy podczasokupacji Malty przez armię Napoleona[64]. W ołtarzu znajduje się obraz przedstawiający patrona kaplicy klęczącego przed Madonną z Dzieciątkiem, wyszedł on spod pędzla, według jednych źródeł, XVIII-wiecznego artysty Agostino Masucciego (1691–1758)[65][67], według innych przypisywany jest Beaumontowi[64]. Wykonanie pozłacanego brązowego krucyfiksu na ołtarzu przypisuje sięAlessandro Algardiemu (1598–1654), renomowanemurzymskiemu rzeźbiarzowi[64][66]. Po prawej stronie ołtarza znajduje się rzeźbiona w drewnie figura św. Jana Chrzciciela, o której mówi się, że była figurą dziobową Grand Caracca,okrętu flagowego Zakonu św. Jana jeszcze z czasów jego pobytu naRodos, a który został rozebrany w 1548 już na Malcie[65][66].
W istocie jest to pierwsza kaplica nawy północnej. Patronem kaplicy języka Prowansji jest św.Archanioł Michał.Ołtarz został odnowiony w 1732 w białymmarmurze[68], jednak fasada ołtarza z flankującymie go dwoma parami skręconychkolumn pochodzi z późnych lat 20. XVII wieku i jest przykładem najwcześniejszego projektu ołtarza w kościele[64]. Obraz w ołtarzu przedstawia św. Michała jako młodego wojownika pokonującego szatana. Praca, która wyszła spod pędzlaMattia Pretiego jest kopią znajdującego się wrzymskim kościele Santa Maria Della Concezione dziełaGuido Reniego[64][65][68][69].
.jpg)
Pomniki nagrobne w kaplicy należą do wielkich mistrzówAntoine’a de Paule orazJuana de Lascaris-Castellara. Oba pomniki są wykonane z marmuru w eleganckim stylu późnegomanieryzmu, typowego dla sztuki preferowanej przez Zakon w pierwszej połowie XVII wieku[64][68][70].Jedynaluneta w kaplicy, nad przejściem do kaplicy języka Francji, zawiera manierystyczne przedstawienieApparition of St Michael on Mount Gargano[71][72]. Wewnątrzkopuły znajduje się herb wielkiego mistrza La Cassiere’a oraz wyrzeźbiona w kamieniu korona orazfleur-de-lys, symbol rycerzy francuskich, których częścią był język Prowansji. Napendentywach widoczne herby Zakonu, wielkiego mistrza Cotonera, wielkiego komandora Jeana Jacques’a de Verdelina oraz języka Prowansji[71].
W kaplicy znajduje się wejście dokrypty wielkich mistrzów, znajdującej się pod prezbiterium katedry[73].
Kolejna kaplica w nawie północnej, kaplica języka Francji, została dedykowana nawróceniuśw. Pawła. Podczas redekoracji kościoła w 1660 cała kaplica została obficie ozdobiona rzeźbionymi i złoconymi motywami[71]. Z całego XVII-wiecznego wyposażenia kaplicy do dziś dnia jedynie obraz tytularny, zamówiony przez Zakon u Mattia Pretiego w 1668 pozostał na miejscu[70][74]. Kaplica języka Francji stała się głównym celem XIX-wiecznego ruchu tzw.Nazareńczyków, którzy aspirowali do zreformowania chrześcijańskiej sztuki i wymazania pamięci o wcześniejszymbarokowym rozkwicie. W latach 1830. kaplica została oddana w ręce niekwestionowanego lidera tego ruchu na Malcie –Giuseppe Hyzlera (1787–1885). Ten natychmiast usunął z kaplicy ołtarz, który byłby dziś najbardziej interesującym pod względem artystycznym, wykonany w 1666 przezMelchiorre Cafà (1636–1667), jak też frontowe dekoracje z epoki Pretiego[74].
Ołtarz Gafà został zastąpiony przez prosty z białego marmuru, połączony zneoklasycznymi dekoracjami naściennymi, które zastąpiły fasadę, zaś ściany boczne kaplicy ozdobione zostały powtarzającym się motywemfleur-de-lis[71][74]. W ołtarzu obraz Mattia PretiegoNawrócenie św. Pawła w drodze do Damaszku. W dwulunetach obrazy przedstawiająceRozbicie statku św. Pawła na Malcie orazŚcięcie św. Pawła, które wyszły z warsztatu Mattia Pretiego[75] lub spod pędzla niemieckiego malarza Lukasa Kiliana[70][76]. XIX-wieczni ‘reformatorzy’ umieścili nad przejściami do sąsiednich kaplicmanierystyczne obrazyflorenckiego malarza Filippo Paladiniego (ok. 1544–1615)Madonna Bożego Miłosierdzia orazMłody Jan Chrzciciel[75].
W kaplicy umieszczone są trzy wspaniałe pomniki nagrobne. Są to, po prawej stronie kaplicy, nagrobek wielkiego mistrzaAdriena de Wignacourt (1618–1697), bratanka bardziej znanegoAlofa de Wignacourt oraz nagrobek markiza Joaquina de Wignacourt (zm. 1615), brata tego ostatniego, zaś po lewej stronie pomniki nagrobne wicehrabiego Beaujolais (zm. 1808), brata przyszłego króla FrancuzówLudwika Filipa, i wielkiego mistrzaEmmanuela de Rohan (1725–1797)[77][78][79]. Marmurowe płyty nagrobne w posadzce kaplicy upamiętniają wielu wybitnych francuskich rycerzy Zakonu[78].
Kaplica języka Włoch, kolejna w nawie północnej, poświęcona jestNiepokalanemy Poczęciu Matki Bożej orazśw. Katarzynie Aleksandryjskiej,patronce rycerzy włoskich[79][80][81].
Marmurowy ołtarz oraznastawa ołtarzowa z 1733 są dziełemRomano Carapecchii (1668–1738), jednego z najwspanialszych architektów rzymskiego baroku pracujących na Malcie[49][80][81]. Dwiekolumny z posągami św. Katarzyny orazśw. Eufemii po bokach otaczają obraz tytularnyMistyczne zaślubiny św. Katarzyny pędzla Mattia Pretiego. Nad obrazem, wspierany przez dwa pozłacane anioły, centralnie umieszczonymedalion, w którym oryginalnie znajdował się obrazOur Lady of Carafa, dziś w kaplicy Matki Bożej z Philermos[80][82][83]. Kolejne dwa obrazy Mattia Pretiego, a toŚwięta Katarzyna dyskutująca z filozofami orazMęczeństwo św. Katarzyny znajdują się wlunetach kaplicy[80][83]. W 1661 nad przejściami do sąsiednich kaplic umieszczone zostały obrazyCaravaggiaŚwięty Hieronim piszący orazŚwięta Maria Magdalena pokutująca, kopia części obrazuCorreggiaOpłakiwanie Chrystusa znajdującego się wParmie[79][84][85]. DziśŚwięty Hieronim umieszczony jest w nowym Caravaggio Wing[14].
Na prawej ścianie kaplicy, przed przejściem do kaplicy języka Francji, znajduje się, jako jedyny w kaplicy,polichromowany marmurowy pomnik nagrobny WłochaGregorio Carafy,wielkiego mistrzajoannitów w latach 1680–1690. Pomnik przypisywany jest Ciro Ferriemu (1634–1689), a umieszczony został w kaplicy w 1688[79][83][86][87].
Ściany kaplicy pokryte są, zaprojektowanymi przez Mattia Pretiego, ozdobnymi symbolami Zakonu orazinicjałami wielkiego mistrzaRaphaela Cotonera (1660–1663), za którego rządów, w 1660 rozpoczęto upiększanie kaplicy[80][81].
Dawniej było znane jako boczne wejście owernijskie, prowadząc wprost do głównej ulicyValletty naprzeciw ówczesnejAuberge d’Auvergne (dziś w tym miejscu stoibudynek sądów)[88]. Ściany wewnętrzne orazłuk od strony nawy zostały w latach 1661–1667 upiększone równocześnie z kaplicą języka Włoch, z tą różnicą, że motywem powtarzającym się są inicjały następcy i brata wspomnianego Raphaela, wielkiego mistrzaNicolasa Cotonera, rządzącego w latach 1663–1680[88].
_Chapel_of_the_Langue_of_Germany_01.png)
Jest to piąta kaplica w nawie bocznej północnej. Oryginalnie kaplica należała do języka Anglii, zBiczowaniem ChrystusaflorentczykaStefano Pieri(inne języki) jako obrazem tytularnym. Pozerwaniu Anglii z Rzymem kaplica została przekazana rycerzom języka Niemiec i poświęconaObjawieniu Pańskiemu[89].
Obrazy w kaplicy, wszystkie namalowane w stylu barokowym i datowane na XVII wiek, wyszły spod pędzla urodzonego na MalcieStefano Erardiego (1630–1716). Obraz w ołtarzu przedstawiaPokłon Trzech Króli, zaś półkoliste obrazy w lunetach nad bocznymi przejściami ukazująNarodzenie Chrystusa orazMasakrę Niewiniątek. Ściany i wnętrze kopuły pokryte są rzeźbionymi w wapieniu i pozłacanymi ozdobami przedstawiającymi różne rodzaje uzbrojenia, symbolizującymi militarny status Zakonu. Dwugłowy orzeł przedstawiony nad ołtarzem, na kopule oraz łuku jest symbolem języka Niemiec[82][90][91]. Na uwagę zasługuje szczególnie kamienny pozłacany ołtarz, który jako jedyny, oprócz zmodyfikowanego ołtarza w kaplicy języka Anglii i Bawarii, przetrwał w nienaruszonym oryginalnym stanie[91].
Szósta, ostatnia ‘kaplica’ w nawie północnej jest chyba najmniej ozdobną. W pasażu znajdują się trzy lunety. Środkowa, nad drzwiami wiodącymi dozakrystii, mieści pracę Mattia PretiegoNarodziny Matki Bożej, dwie boczne zaś to prace lokalnego artysty Giulio Cassarino (1582–1637) obrazujące sceny z życia Jana Chrzciciela[92]. Na lewej, pozbawionej jakichkolwiek ozdób ścianie dominuje złożona z trzech drewnianych figur scenaUkrzyżowania[93]. Figura Chrystusa przypisywana jest Alessandro Algardiemu (1608–1654), zaś postaci Maryi i św. Jana wyszły spod innego dłuta. Nad przejściem do kaplicy języka Niemiec niewielka praca, prawdopodobnie Stefano Erardiego (1630–1716)Święty Andrzej[92].
Wartym zanotowania jest, iż tutaj pochowany został Mattia Preti[94]; miejsce znaczy marmurowa płyta nagrobna (od wejścia pierwszy rząd, pierwsza po prawej stronie) z inskrypcją rozpoczynającą się słowami:Hic iacet magnum Picture decus … (Tu leży wielka chwała malarstwa)[95][96].
Główna zakrystia zbudowana została w latach 1598–1604. Jej kasetonowe sklepienie beczkowe może dać nam wyobrażenie oryginalnego wyglądu sufitu w katedrze przed zmianami dokonanymi przez Mattia Pretiego w latach 60. XVII wieku. Prywatne części zakrystii zostały ozdobione w 1758 przez wielkiego mistrza Pinto[97][98].
Obraz w ołtarzu przedstawiaBiczowanie Chrystusa florenckiego malarza Stefano Pieri z 1572. Obraz oryginalnie znajdował się w ówczesnej kaplicy języka Anglii, dziś kaplicy języka Niemiec. Inne obrazy w zakrystii to:Papież Benedykt XIVAntoine de Favraya (1706–1798),Papież Klemens XI Alessio Erardiego, portrety wielkich mistrzów La Cassiere z 1618 oraz Rafaela Cotonera. Z ponadgzymsu zwisają proporce batalionów Royal Malta Regiment[97].
Oratorium powstało w latach 1602–1605, za rządów wielkiego mistrza Alofa de Wignacourt[99]. Oratorium było miejscem do prywatnych nabożeństw i modlitw, jak też do użytku przeznowicjuszy Zakonu[14][100][101].
Na początku była to prosta budowla w kształcie prostokąta, z płaskim dachem i płytką wnęką na jej wschodnim końcu oflankowaną dwoma potężnymidoryckimifilarami. Światło dochodziło do wnętrza przez sześć okien otwartych w kierunkucmentarza. Tu właśnie w 1608 powstało i umieszczone zostało największe rozmiarami i jedynesygnowane na froncie[a] dziełoCaravaggiaŚcięcie św. Jana Chrzciciela[101][103][104][105].
Ten pierwotny surowy układ został w latach 1680. zmieniony przez Mattia Pretiego, kiedy rozpoczął on ozdabianie oratorium, w co wchodziło też zainstalowanie wspaniałegoołtarza, ufundowanego przez wielkiego mistrzaGregorio Carafę. Preti celowo zaplanował barokową renowację oratorium jako dekorację wokół i dla wielkiego dzieła Caravaggia. Dodał sklepienie nad wschodnim końcem, blokując jednocześnie najbardziej wschodnie okno, i umieścił ołtarz odsunięty ku centrum, tworząc rodzajprezbiterium[14][100].
Upiększenie oratorium objęło bogatepozłocenie rzeźbionego sklepienia i łuku prezbiterium, oraz weneckie w stylu złocone ozdoby na suficie oratorium, gdzie, na tym ostatnim, umieszczone zostały trzy obrazy Pretiego o tematycepasyjnej:Cierniem ukoronowanie,Podniesienie Krzyża orazEcce Homo. Po obu stronachlatarni umieszczonej w szczycie sklepienia Preti namalował dwa freski:Agonia Chrystusa w ogrodzie Oliwnym iChrystus przywiązany do słupa. Nad głównym obrazem znajduje się drewnianyreliefMatka Boska Bolesna[106][107].
Dwa boczne panele obok obrazu głównego mieszczą obrazyDwaj założyciele Zakonu u stóp Jana Chrzciciela orazDwie Siostry Zakonu klęczące przed Najświętszą Dziewicą. Osiem innych obrazów przedstawiających ważnych świętych Zakonu umieszczonych jest, po cztery, na każdej ze ścian bocznych oratorium. Wyszły one spod pędzla pracowników Pretiego, nie bez jego udziału[14][106][107].
W latach 1740. wszystkie filary pokryte zostały marmurem, powstał również wtedy wspaniałyportal prowadzący do oratorium. Fundatorem tych upiększeń był Andrea de Giovanni, bailif Santo Stefano[14][108]. Inne znamienite dzieła sztuki w oratorium to[107][109]:
W 1996 zostało przeniesione z kaplicy języka Włoch do oratorium kolejne dziełoCaravaggia, powstały w 1607Święty Hieronim piszący[110]. W 2021, po otwarciu nowego pomieszczenia ekspozycyjnego w skrzydle Caravaggia (ang. Caravaggio Wing), obraz został tam umieszczony[14][111].
W lipcu 2021 ukończona została kompleksowa renowacja oratorium. Projekt objął odnowienie wszystkich artystycznych elementów wnętrza, łącznie z obrazami[14][112].
Krypta Wielkich Mistrzów została wykonana pod głównym ołtarzem katedry podczas jej budowy w XVI wieku; zejście do niej znajduje się w kaplicy języka Prowansji[73][113][114].
W czterech wnękach krypty spoczywają wsarkofagach szczątki wielkich mistrzów: na wprost wejściaPhilippe Villiersa de L’Isle Adama (1521–34), kolejno w prawoJeana de la Valette (1557–68),Jeana L’Evasque de la Cassiere (1572–81) orazHuguesa Loubenx de Verdalle’a (1582–95). Cztery rogi krypty są miejscami spoczynku, od wejścia po lewej ruchem wskazówek zegara,Pietra del Monte (1568–72),Martina Garzesa (1595–1601),Alofa de Wignacourt (1601–22) orazLuísa Mendesa de Vasconcellos (1622–23). Pod płytami nagrobnymi w podłodze pochowani zostali wielcy mistrzowieJuan de Homedes (1536–53),Piero de Ponte (1534–35) orazClaude de la Sengle (1553–57). Oprócz tego niewielka płyta z marmuru, położona obok płyty nagrobnej wielkiego mistrza de Homedesa upamiętnia angielskiego rycerza sir Olivera Starke, sekretarza wielkiego mistrza la Valette[73][113][115]. 3 grudnia 2021, po 246 latach od ostatniego pochówku, w krypcie spoczęły szczątkiMatthew Festinga, 79. wielkiego mistrza Zakonu Maltańskiego, zmarłego na Malcie 12 listopada 2021[116][117][118].
Przy okazji przygotowywania miejsca ostatniego spoczynku wielkiego mistrza Festinga odkryto miejsce, do tej pory nieznane, gdzie został pochowany wielki mistrzFrancisco Ximenes de Texada (1773–75)[119].
Na stropie krypty znajdują sięfreski wykonane przezNiccolò Nasoniego(inne języki) (1691-1773) zSieny. Przedstawiają one stworzenie człowieka, jego upadek i powstanie. We wschodnim końcu krypty ustawiony jest kamienny ołtarz, na którym znajduje się, wyrzeźbiona w drewnie, pochodząca z końca XVI lub wczesnego XVII wieku grupa Ukrzyżowania z dwoma adorującymi aniołami[113][120].
W latach 2007–2020 krypta przeszła proces odnowienia i konserwacji. W styczniu 2020 została ponownie udostępniona do zwiedzania[114]. 13-letni projekt restauracyjny kosztował około 500 000euro[121].
Obiekt jest wpisany na listęNational Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands pod numerem 01130[10].
| Archidiecezja maltańska |
|
|---|---|
| Diecezja Gozo |
