Konfederacja tarnogrodzka – związekszlachty zawiązany 26 listopada 1715 roku wTarnogrodzie przeciwko brutalnemu stacjonowaniuwojsk saskich wPolsce i tym samym przeciwko królowi PolskiAugustowi II Mocnemu. Po nierozstrzygniętej wojnie domowej i nieudanych rokowaniach w Rawie, na wniosek szlachty o mediację poproszony został car moskiewskiPiotr I, którego wojska także stacjonowały w Rzeczypospolitej. Spór zakończony zostałtraktatem warszawskim w 1716 roku, który przyjęto nasejmie niemym w 1717 roku, po którym nastąpiło 15 lat pokoju.
Zobacz też kategorię:Konfederaci tarnogrodzcy.W okresie kryzysu wschodniego 1710 roku (wWielkim Księstwie Litewskim) do Rzeczypospolitej wprowadzono wojskasaskie, pod pretekstem zagrożenia ze stronyTurcji (która nie ratyfikowałaPokoju karłowickiego) i szwedzkiego. Turcja sprzymierzona była zeSzwecją i wspierała roszczeniaKarola XII iStanisława Leszczyńskiego, jednak w wyniku klęski zadanej jej w walce zAustrią iWenecją, 22 kwietnia 1714 roku zawarto traktat pokojowy z Augustem II, zażegnując to zagrożenie. W latach 1709–1714 w kraju powoli wygasały walki pomiędzy zwolennikami Augusta II i Leszczyńskiego, a do kraju powoli powracali stronicy tego drugiego.
Utrzymanie 26 tys. żołnierzy saskich spadło na szlachtę[1]. Specjalnie w tym celu wWarszawie powołano Generalny Komisariat Saski, który miał się zajmować pobieraniemkontrybucji na utrzymanie tych wojsk, stosując metody przypominające okupacyjne metody wojsk szwedzkich sprzed paru lat. Proceder ten był jawnym złamaniem praw szlacheckich, gdyż nakładał nowe podatki bez zgody szlachty, tym bardziej że przerzucając koszty utrzymania na Polskę, odciążono skarb saski.
Jednak wprowadzenie wojsk saskich do Polski miało także inne znaczenie, bowiem było ono częścią planu zreformowania m.in.wojska polskiego. Łatwa do przewidzenia reakcja szlachty polskiej i nadużycia wojska saskiego miały spowodować protest szlachty, w którym mediatorem miał być król, który przy okazji chciał narzucić swoje reformy w duchu absolutyzmu.
Wobec brutalnych działań ze strony wojsk sojuszniczych, obkładana kontrybucjami szlachta zaczęła sprzeciwiać się im zbrojnie. Było to także związane z fatalnymi nastrojami społecznymi poepidemiidżumy trwającej do 1713 roku, która doprowadziła do śmierci aż jednej trzeciej ogółu ludności oraz klęski nieurodzaju w 1713 roku. W jej wyniku Komisariat Saski zaczął pobierać wMałopolsce kontrybucję nie w naturze jak wcześniej, ale w pieniądzu żądając 25tymfów z dymu. W 1714 roku wystąpienia szlachty przeciwko wojskom saskim zaczęły się rozprzestrzeniać. Senatorowie odmówili królowi poparcia, a szlachta zawiązała konfederacje wojewódzkie.
Szlacheccy konfederaci, występując przeciw obecności wojsk saskich w Polsce, zwrócili się jednocześnie z prośbą o mediację do caraPiotra I, który wyraził na to zgodę chcąc wykorzystać sytuację dla wzmocnienia swoich wpływów.
Dodatkowym czynnikiem wpływającym na wszystkie te czynniki wpłynęły niekorzystnie na warunki ekonomiczne ogółu ludności, w tym szlachty.
Pierwszym starciem była stoczona 8 października 1715 rokubitwa pod Radogoszczą, gdzie konfederaci rozbili saskiregiment.
26 listopada 1715 roku w Tarnogrodzie oficjalnie zawiązano konfederację generalną. Marszałkiem generalnym zostałStanisław Ledóchowski. Za cel konfederaci postawili doprowadzenie do wyjścia wojsk saskich oraz odsunięcie urzędników saskich od wtrącania się w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.
Do konfederacji przyłączyła się częśćwojska koronnego i litewskiego.Hetmani wielcy koronny ilitewskiAdam Mikołaj Sieniawski iLudwik Pociej, powiązani z Rosją, nie zdecydowali się na poparcie żadnej ze stron konfliktu. Działania wojenne w trakcie konfederacji tarnogrodzkiej miały charakter wojny podjazdowej.
W listopadzie 1715 roku wojska saskie rozpoczęły ofensywę pod dowództwemJakuba Henryka Flemminga i przekroczyłyWisłę podSandomierzem rozbijając broniącą jej husarię i zajęły podstępemZamość. Za pośrednictwem senatorów w styczniu 1716 wRawie Ruskiej zawarty został rozejm między konfederatami a wojskami saskimi. Konflikt miał zostać rozstrzygnięty na zwołanym w tym celu sejmie. Rozejm okazał się nietrwały – po zwycięstwie konfederatów w lutym 1716 roku wbitwie pod Ryczywołem zawiązała się konfederacja wWielkopolsce i na Litwie. Konfederaci opanowali garnizony w Częstochowie, Wieruszowie, Piotrkowie, Kaliszu, Wschowie. Piotr I, który nie chciał dopuścić do wzmocnienia pozycji Augusta II, obiecał konfederatom pomoc w usunięciu wojsk saskich, a nawet detronizację króla[potrzebny przypis]. Siły konfederatów wynosiły w lutym 1716 r. 2260 husarii, 7500 pancernych, blisko 3900 jazdy lekkiej, 3100 arkebuzerii, 5900 porcji dragonii, 13 170 porcji piechoty (w tym 7 batalionów samodzielnych) w sumie blisko 36 tys. żołnierza i do pospolitego ruszenia w liczbie od 6 tys. do kilkunastu.
Po początkowym poparciu Augusta II na stronę konfederatów przeszedłChryzostom Gniazdowski. Wsławił się dowództwem niejednego zwycięstwa konfederatów. Zadał Sasom krwawe straty podLesznem iŚrodą Wielkopolską. W kwietniu 1716 wŚrodzie stworzył konfederację województw wielkopolskich[2][3].
W czerwcu 1716 roku konfederaci pokonali Sasów wII bitwie pod Sokalem.
Rokowania rozpoczęły się w czerwcu 1716 wLublinie. W imieniu cara rozmowy prowadził jego przedstawicielGrzegorz Dołgorukow orazAleksandr Daszkow. Zostały zerwane, gdy w lipcu konfederaci pokonali Sasów wbitwie pod Lesznem i przede wszystkimzdobyli Poznań pod dowództwem Gniazdowskiego. NatomiastSasi w Sandomierzu za złamanie rozejmu w lipcu powiesiliMikołaja Łaściszewskiego, co bardzo wzburzyło konfederatów. W dniu 5 października 1716 roku konfederaci przegrali z Sasami kluczowąbitwę pod Kowalewem. Doprowadziło to do podjęcia kolejnych negocjacji prowadzonych w Gdańsku i Lublinie.
Podczas rokowań strony ustaliły, że:
Traktat warszawski podpisano 3 listopada 1716 roku i został zatwierdzony naSejmie niemym, po którym nastąpiło 15 lat pokoju i odbudowy gospodarki.
Car moskiewski wystąpił jedynie jako mediator, bo ani konfederaci, ani król nie zgodzili się, żeby stał się gwarantem porozumienia. Zobowiązał się wycofać swe wojska, gdy tylko sytuacja wewnętrzna w Rzeczypospolitej się uspokoi i uczynił to w 1719 roku[4].
