Kolektywizacja w ZSRR – po utworzeniuZSRR w 1922 r., początkowo powstawały dobrowolnekomuny i zrzeszenia drobnotowarowych producentów rolnych (tzw.artele), które tradycją i sposobami funkcjonowania nawiązywały do rosyjskich wspólnot wiejskich, zwanychobszczinami. Wprowadzony przezLenina w 1921 r. program gospodarczyNowej Polityki Ekonomicznej (NEP), przewidywał liberalizacjępolityki rolnej (odejście od planównacjonalizacji rolnictwa oraz ograniczony udział kapitału zagranicznego). Od 1925 do 1928 r. rozpoczął się jednak proces odchodzenia od polityki NEP, zakończony w 1929 r. całkowitym zaniechaniem programu, przy jednoczesnym wzmocnieniu nacisku aparatu państwowego w zakresie ekonomicznym i administracyjnym, zmierzającym do procesu wymuszonego tworzeniakołchozów.
W 1929 r.Józef Stalin rozpoczął politykę przymusowej kolektywizacji rolnictwa wZSRR, mimo sprzeciwu części wpływowych polityków zBiura Politycznego KC WKP(b), zwłaszczaNikołaja Bucharina iAleksieja Rykowa (z tzw. prawicowej opozycji w partii bolszewickiej). Proces kolektywizacji przyspieszono w styczniu 1930, głównie w regionach o dużym poziomie produkcji zbożowej, stosując masowy terror wymierzony zwłaszcza w silnych ekonomicznie bogatych chłopów (w propagandzie sowieckiej określanych jako tzw.kułacy). Terror został następnie skierowany również w małorolnych i średniorolnych chłopów, których wraz z rodzinami wysyłano dołagrów lub deportowano naSyberię. W okresie 1930–1932 polityka ta wywołała masowy opór na wsi na obszarze całego ZSRR, zwłaszcza w rejonie północnegoKaukazu – gdzie władze komunistycznespacyfikowały protesty, wysyłając w ten rejon oddziały bezpieczeństwa wewnętrznegoOGPU iArmii Czerwonej, które do 1932 r. spowodowały śmierć ok. 1 miliona przeciwnych kolektywizacji ludzi[1].
W latach 1930–1933 kolektywizacja doprowadziła do załamania cyklu produkcyjnego w rolnictwie naUkrainie, gdzie zwiększone kontyngenty żywnościowe nałożone na wieś i represje władz, spowodowały bojkot kołchozów sowieckich przez ukraińskich chłopów. W odwecie oddziałyOGPU niszczyły gospodarstwa i zbiory, blokując dostawy żywności w rejony wiejskie, co w efekcie wywołało klęskę głodu. W czasie tzw.Wielkiego Głodu z lat 1932–1933, poniosło śmierć od 4,5 miliona[1] do 7 milionów ludzi[2].
Osobny artykuł:Wielki głód na Ukrainie.Kolektywizację w ZSRR zakończono w latach 1934 (europejska część Rosji, Białoruś i Ukraina) i 1938 (Daleki Wschód). Gospodarstwa przekształcone w państwowe nazywane były w Związku Radzieckimsowchozami, a w spółdzielcze –kołchozami. Różnica była w praktyce semantyczna (istotą kolektywizacji było wywłaszczenie i przekształcenie rolników-gospodarzy w państwowych robotników rolnych –parobków). Przeciwników wprowadzanych przezStalina zmian zsyłano do obozówGułagu. Podczas kolektywizacji wszyscy chłopi na terenieZSRR zostali zmuszeni do oddania swoich gospodarstw i inwentarza. Chłopi bronili się przed kolektywizacją niejednokrotnie z bronią w ręku, masowo wybijali zwierzęta gospodarskie.
Kolektywizacja rolnictwa w ZSRR w efekcie doprowadziła do śmierci ok. 14,5 miliona ludzi[1], załamania produkcji rolnej, spadku liczebności zwierząt hodowlanych (w tym koni i trzody chlewnej o 50%, w okresie 1929-1933), wprowadzenia formracjonowania żywności, obniżenia stopy życiowej społeczeństwa o 40%[1][3]. Dodatkowopseudonaukowe teorie wdrażane od 1948 decyzjamiWKP(b), w szczególności tzw.łysenkizm, miały negatywny wpływ na rozwój rolnictwa w ZSRR i przyczyniły się do katastrofalnego stanu radzieckiej produkcji rolnej. W 1953, gdy umarłJózef Stalin, ilość produkowanego mięsa i warzyw w całym ZSRR była niższa niż za caraMikołaja II[4]. Dopiero pod koniec lat 50. rolnictwo w ZSRR osiągnęło poziom produkcji sprzedrewolucji październikowej roku 1917, jednak bez poprawywydajności[1].
W latach 1940–1941 ZSRR narzucił kolektywizację zajętymkrajom nadbałtyckim, które siłą zostały włączone do państwa sowieckiego (Litwa,Łotwa,Estonia), a takżeMołdawii. W tym okresie ZSRR przeprowadził również kolektywizację na wschodnich terenachII Rzeczypospolitej, zajętych w 1939 r. na mocy postanowieńniemiecko-sowieckiegopaktu Ribbentrop-Mołotow[1].
Przymusowa kolektywizacja w wydaniu sowieckim różniła się istotnie od dobrowolnych formspółdzielczości rolnej, przynoszących wymierne efekty ekonomiczne (np.Kasy Stefczyka wGalicji czykibuce na tereniePalestyny iIzraela).
