| kościół szpitalny duchaków | |||||||||||
 Kościół i szpital na akwareliKlemensa Bąkowskiego, 2. poł. XIX w. | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||||
 50°03′48,7″N 19°56′34,7″E/50,063528 19,942972 | |||||||||||
| |||||||||||
Kościół Świętego Ducha – kościół wKrakowie znajdujący się w miejscu dzisiejszegoplacu św. Ducha. Kościół funkcjonował od średniowiecza do XIX wieku i wchodził w skład kompleksu klasztorno-szpitalnegoduchaków.
Duchacy zostali sprowadzeni w to miejsce w 1244 r. - biskupPrandota oddał im wówczaskościół św. Krzyża. Obok urządzili oni szpital i klasztor. Zapewne pierwotne budynki były drewniane, stopniowo wymieniane na murowane. Pierwsza wzmianka o wchodzącym w skład ich zabudowań kościele Ducha św. pochodzi z 1333. Już w XIV w. pieczę nad szpitalem – największym w Krakowie – zaczęła przejmowaćrada miejska, z ramienia której działał opiekun (prowizor). W XV w. pojawiają się w źródłach duchaczki, które zajmowały się chorymi kobietami, a których niewielki klasztor powstał na południe od kościoła św. Ducha[1]. Klasztor i szpital były bogato uposażone, m.in. posiadały wsieKrowodrza iWola Duchacka[2].
W 1528 kościół uległ pożarowi, który strawił również pobliskie zabudowania, ale niebawem go odbudowano. Pracami budowlanymi kierował włoski mistrz murarski Antoni Morosi. Przy kościele znajdowała się szkoła parafialna. Pod koniec XVII w. rozbudowano szpital dzięki zapisowi biskupaAndrzeja Trzebickiego[3]. Przy kościele znajdował się cmentarz podrzutków[4].
Według opisu z 1748 roku był to niewielki kościół murowany, kryty dachówką, z drewnianąsygnaturką w środkowej części dachu. W prezbiterium znajdowały się stalle i ołtarz z obrazem Zesłania Ducha Świętego. W nawie były dalsze dwa ołtarze, Najświętszej Marii Panny i św. Marcina. Główne wejście do świątyni prowadziło pod chórem muzycznym. Od północy do nawy przylegała kaplica na planie trapezu, osklepieniu sieciowym. Aby chorzy mogli uczestniczyć w nabożeństwach, główna sala sąsiadującego z kościołem szpitala była połączona z jego wnętrzem łukiem arkadowym.
Zachowana ikonografia kościoła (m.in. rysunekJózefa Brodowskiego z 1841) przedstawia kościół jako skromną świątynię o barokowej fasadzie, flankowanej podwójnymipilastrami z trójkątnym przyczółkiem.
W 1783 nastąpiłakasata zakonu duchaków, ostatni z nich zmarł pięć lat później. Do klasztoru przeprowadzili się księża emeryci, a kościół wyłączono z kultu. Część zabudowań wydzierżawiono pod manufakturę sukienną, a w budynku kościoła znalazł się skład wełny[5].
W 1827 zespół budynków poduchackich przejęło miasto. Służyły różnym celom, z czasem zaczęły grozić zawaleniem. W 1879 przeniesiono stąd funkcjonujący w części zabudowań szpital miejski[6]. W 1886rada miejska Krakowa zadecydowała o wyburzeniu budynków klasztornych, aby uzyskać miejsce pod budowęteatru miejskiego. Mimo sprzeciwu wielu znanych osobistości (w tymJana Matejki, który po bezskutecznej obronie świątyni zrzekł sięhonorowego obywatelstwa miasta Krakowa i zapowiedział, że nie będzie już nigdy wystawiać swych obrazów w Krakowie) zburzono najpierw klasztor, a w 1892 także kościół i szpital[7].
Z całego kompleksu klasztoru i szpitala zakonu duchaków przetrwał kościół św. Krzyża iDom pod Krzyżem.
