Klimat Afryki –Afryka znajduje się w strefach klimatów gorących, bardzo gorących oraz lokalnie umiarkowanych. Na kontynencie występuje znaczne zróżnicowanie warunków klimatycznych. Położenie po obu stronachrównika powoduje, iż teoretycznie północ oraz południe mają identyczny klimat. Jednakżerozciągłość południkowa na północy sprawia, że wewnątrzSahary tworzy sięklimat kontynentalny. Dzięki zwartejlinii brzegowej duże znaczenie mająprądy morskie.
W Afryce wedługpodziału Koppena znajdują się następującestrefy klimatyczne: wszystkie gorące, wszystkie bardzo gorące oraz niektóre podstrefyklimatu umiarkowanego, nawet lokalnie klimat umiarkowany, oceaniczny chłodny. Natomiast według podziału Okołowicza i Martyn Afryka leży w strefach: I – okołorównikowa, II – zwrotnikowa (na północy prowincja: 5a – śródziemnomorska i 5c – saharyjsko-arabska; na południu prowincja: 4a – afrykańsko-madagaskarska)[1]. W regionalizacji Alisowa i Sorkiny w Afryce można wyróżnić strefy: równikową, podrównikową, zwrotnikową i podzwrotnikową[2].
Afryka posiada symetryczne względem równika strefy klimatyczne. Ze względu jednak na znacznąrozciągłośćpółnocnej części występuje tam klimat typowo kontynentalny, który nie występuje na południu. Zwarta linia brzegowa powoduje, że dużą rolę ogrywająprądy morskie. Kolejnym powodem zróżnicowania klimatu są przeszkodyorograficzne, szczególnie odczuwalne wWielkich Rowach Afrykańskich[3].
Afryka znajduje się zarówno na półkuli północnej, jak i południowej, co powoduje, że w lipcu w północnej części jest lato, zaś w południowej zima, natomiast w styczniu sytuacja jest odwrotna[4].
W lipcu najwyższe temperatury notowane są na Saharze, gdzie wsyneklizieTaudan wieloletnia średnia lipca wynosi ponad +36 °C. A skrajne temperatury najcieplejszego momentu dnia wynoszą nawet do +57 °C. Podobnie wysoka temperatura średnia jest notowana wEgipcie nadMorzem Czerwonym, jednakże tam dzienna amplituda temperatury jest niższa. Najniższe temperatury w lipcu są notowane wPołudniowej Afryce, gdzie średnia miesięczna temperatura spada poniżej +10 °C[4].
W styczniu temperatury w Afryce są bardziej wyrównane. Najwyższe są notowane na wschodnim wybrzeżu, wGhanie oraz w południowej częściMadagaskaru (ponad +28 °C). Na większości terenów jest pomiędzy +20 °C a +28 °C Na Saharze temperatura spada do poniżej +12 °C, a lokalnie we wschodniej częściMaroka do mniej niż +4 °C[4].
Najwyższa maksymalna średnia miesięczna temperatura występuje na Saharze, szczególnie w zachodniej częściinterioru, natomiast najniższa minimalna średnia miesięczna temperatura występuje w górach w pobliżuPretorii, w RPA[4].
W Afryce występują znaczne kontrasty wilgotnościowe. Występują rejony zarówno bardzo wilgotne, jak i skrajnie suche[5]. Podobne różnice są w występowaniu zachmurzenia. W styczniu nad Saharą zachmurzenie nie przekracza 10–30%, co przekłada się nawilgotność powietrza w ciągu dnia poniżej 20%. W lipcu obszar o niskiej wilgotności jest wprawdzie mniejszy, jednakże powietrze nocą jest również suche. Jest to niekorzystne dla organizmów tam przebywających. W strefie równikowej z kolei zachmurzenie wynosi ponad 80% przez cały rok, a lokalnie nawet ponad 90%. Powoduje to codzienne ulewne deszcze i wilgotność wynoszącą ponad 90%[6].
Rozkład opadów jest zbliżony do rozkładu wilgotności i zachmurzenia. Największa średnia suma roczna opadów występuje nadZatoką Gwinejską – ponad 4000 mm, natomiast najmniej naPustyni Libijskiej – poniżej 10 mm[7]. Lokalnie największe opady w miejscu zamieszkanym są notowane wKonakry (4341 mm rocznie), natomiast ogółem na zachodnich stokachKamerunu (10 500mm)[8], podczas gdy najniższe wAl-Kufra w Libii (9 mm rocznie)[9].
Najwięcej opadów jest notowanych w październiku, kiedy nasawannie na półkuli północnej jestpora deszczowa, natomiast najmniej w lipcu[10].
Położenie Afryki w niskich szerokościach geograficznych powoduje, iż na kontynencie występuje zjawisko górowania słońca, co przekłada się na znacznie wyższeusłonecznienie możliwe (teoretyczne) niż ma to miejsce na wyższych szerokościach (np. w Europie)[11].
Ciśnienie w Afryce jest przeważnie wyższe niż w Europie. W styczniu nad południową i środkową Afryką znajduje się słaby, ale rozległy ośrodek niskiego ciśnienia (Niż Południowoafrykański)[12] mający ciśnienie poniżej 1008 hPa. Ośrodek ten jest otoczony przez trzy oceaniczne ośrodki wysokiego ciśnienia. W lipcu niż ten przechodzi nad południową Azję, gdzie zajmuje mniejszą powierzchnię, jednak ma niższe wartości ciśnienia nawet poniżej 1000 hPa[13].
Afryka znajduje się w strefachpasatów podzwrotnikowych oraz strefie wiatrów monsunowych oraz równikowych wiatrów zachodnich[14]. Pasaty w Afryce wieją ze strefy zwrotnikowej do osi równikowej, która to nie jest stała i zależy od pory roku. W styczniu (w położeniu najbardziej południowym) jej przebieg wygląda następująco: na zachodzie, w pobliżu południowego wybrzeża Zatoki Gwinejskiej, w okolicy 20°E oś skręca na południe w pobliżu 25°E oś znajduje się już w okolicy równoleżnika 15°S, po czym biegnie na wschód do Madagaskaru. W lipcu natomiast przebiega w pobliżu równoleżnika 20°N schodząc na południe w pobliżu wybrzeży[15].
3.png)
Osobny artykuł:Prąd morski.Na klimat w Afryce wpływ mają również prądy morskie. Afryka leży pomiędzy trzema wielkimi wirami oceanicznymi: Wielkim Wirem Atlantyku Północnego, Wielkim Wirem Atlantyku Południowego i Wielkim Wirem Oceanu Indyjskiego. Układ ten powoduje, iż wzdłuż wybrzeży Afryki płyną prądy:Prąd Kanaryjski (zimny),Prąd Gwinejski (ciepły),Prąd Benguelski (zimny),Prąd Agulhas (ciepły),Prąd Mozambicki (ciepły) iPrąd Somalijski (zmienny okresowo)[16]. Prądy te schładzają północną i południową część wybrzeża Atlantyku, natomiast nagrzewają centralną[17]. Zaś na Oceanie Indyjskim powodują nagrzewanie wybrzeża. W przypadku Somalii zmienny Prąd Somalijski powoduje zmniejszenie amplitudy, gdyż latem jest prądem zimnym, a zimą ciepłym[18].
Barieryorograficzne mają niewielkie znaczenie w Afryce, gdyż dominującym typem ukształtowania powierzchni są rozległe wyżyny o wyraźnych krawędziach opadających ku wybrzeżom. Ku wewnętrznym kotlinom wyżyny opadają pod małym kątem. Niziny mają charakter niecek. Góry znajdują się na północy (Atlas) i południu (Góry Smocze), znaczne nierówności występują również naWyżynie Abisyńskiej[19]. Jedyne większe bariery orograficzne znajdują się na wschodzie w rejonie Wielkich Rowów Afrykańskich[20].
Granica wieloletniego śniegu naKilimandżaro występuje powyżej 4800 mn.p.m. Jest to najwyższa granica wiecznego śniegu na świecie. Niższa jest ona naRuwenzori – 4100 m. Trzecim szczytem, na którym występują lodowce jestKenia, gdzie granica wiecznego śniegu wynosi 3950 m[21].
Klimat i jego zróżnicowanie ma duże znaczenie dla geografii Afryki. Na olbrzymich obszarach pustyń, na których nie ma opadów występują tylko rzeki epizodyczne lub okresowe, z kolei w innych rejonach, gdzie są znaczne opady tworzą się wielkie rzeki mające kilka tysięcy km długości i przepływ w ujścia rzędu kilkunastu tysięcy m³ na sekundę[22]. Klimat ma również znaczący wpływ na zróżnicowanie gleb[23], co powoduje zróżnicowanie szaty roślinnej i fauny[24].