Ten artykuł dotyczy plemienia Indian. Zobacz też:inne znaczenia tej nazwy. Trzech Kiowów w tradycyjnych strojach (1880) | |||
| Populacja | 8–12 tysięcy | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |||
| Język | |||
| Religia | |||
 Mapa języków Indian w stanie Oklahoma. Kiowa - seledynowy | |||
| |||
Kiowa (Kiowowie) – plemięIndian Ameryki Północnej, zamieszkujące dawniejWielkie Równiny, należące do rodziny językowejkiowa-tano.
Według przekazów, Kiowa żyli na samym początku u źródeł rzekiYellowstone, zanim nie przenieśli się na obszaryWielkich Równin pomiędzy rzekąMissouri w północnejMontanie iArrow River w południowejKanadzie. Tam żyli w bliskich stosunkach z plemieniemSarsi, jednym z pierwszych plemion IndianPrerii, które zamieszkiwały wtipi i żyły z polowania nabizony. Kiowowie szybko przejęli ich sposób życia i przestawili się z gospodarki łowiecko-zbierackiej w Indian-nomadów prerii.
Około roku 1700 Kiowa, liczący wtedy nie więcej niż 4000 ludzi, wyemigrowali wBlack Hills. Nie są dokładnie znane tego powody, ale opowiadania Kiowa utrzymują, że plemię podzieliło się wskutek kłótni między wodzami i większa część musiała udać się na południowy wschód. W dolinach Black Hills Kiowa połączyli się z plemieniemWron (Absaroka), od których już całkowicie przejęli styl życia Indian Równin. Dzięki nim Kiowowie weszli po raz pierwszy w posiadanie koni, których wkrótce zaczęli używać do polowań. Od tego plemienia przejęli także obrzędTańca Słońca, który wkrótce rozprzestrzenił się na Wielkich Równinach.
Jakonomadowie prerii, Kiowa żyli wyłącznie z polowań na bizony. Z czasem stali się znani z powodu wielkich stad koni oraz wypraw łowieckich i rabunkowych, podczas których pokonywali ogromne dystanse, sięgając aż po Kanadę na północy i na terenyMeksyku na południu. Znamienne, że w XIX wieku Kiowa byli nazywani „notorycznymi rabusiami”, przed którymi nie czuli się bezpieczni zarówno Amerykanie, Meksykanie, jak i inne plemiona Indian. Często napady te były wynikiem odwetu za napady innych plemion, czynione w celu uprowadzeniamustangów tak ważnych w życiu Indian prerii.
Gdy plemionaDakotów,Arapahów iSzejenów weszły ze wschodu na teren Black Hills, Kiowa musieli ustąpić i przenieść się na południe. Przekroczyli rzekiPlatte Północna iPołudniowa i w roku 1790 znaleźli się na północnych terenach dzisiejszego stanuTeksas i wOklahomie, próbując się tam osiedlić. JednakKomancze, na których tereny wkroczyli, zaczęli zbrojnie ich zwalczać, po czym zawarli między sobą stałą umowę pokojową około 1805 roku. W wyniku tego porozumienia obydwa plemiona kontrolowały wielki obszar, rozciągający się na terenach dzisiejszych stanów:Kansas,Oklahoma,Nowy Meksyk i Teksas. Teren ten był nazywany łącznie Krajem Komanczów.
Kiowa często żyli w najbliższym sąsiedztwie Komanczów, obydwa plemiona jednak sporo się od siebie różniły pod względem kulturowym. Pośród Kiowa żył również odłam preriowych Apaczów –Kiowa-Apacze, których kulturowo zalicza się do Kiowa, językowo jednak należą do obejmującej także języki Apaczów rodziny językowejna-dene. Te szczególne zależności sprawiały, że Kiowa żyli z Komanczami i Kiowa-Apaczami w neutralnych stosunkach i nie wkraczali ze sobą nawzajem na wojenną ścieżkę. W latach 1800–1850, Kiowa walczyli przede wszystkim z innymi plemionami, które próbowały wchodzić na teren Kraju Komanczów. Zdarzały się zatargi z Szejenami, Arapahami,Osedżami,Ute,Diné iPaunisami, a więc dawnymi wrogami Kiowa lub Komanczów. Znane są również przypadki wypraw rabunkowych na północ, na tereny zamieszkiwane przez Dakotów, oraz dalej wzdłuż rzekMissisipi iMissouri, przeciwkoSaukom i Lisom, plemionomKansa iOto. W 1840 sojusz Kiowa i Komanczów poszerzył się o plemiona Arapahów i Szejenów Południowych, którzy byli spychani na południe przez białych osadników.
Od roku 1850 coraz częściej zdarzały się walki z wojskamiStanów Zjednoczonych, które łamały tym samym zawarte w 1837traktaty pokojowe. Na krótki czas Kiowa i Komanczom udało się zdobyć tereny amerykańskie w Teksasie, ale już w 1855 armia amerykańska ponownie odzyskała te ziemie. Dopiero w 1865 roku, po zakończeniuamerykańskiej wojny domowej na nowo Kiowowie zaczęli być uciskani przez wojska USA. Z tego powodu Kiowa, wraz z Komanczami i Szejenami Południowymi byli zmuszeni do podpisania traktatu pokojowego wMedicine Lodge. Umowa ustalała, że Indianie zostaną przesiedleni na teren rezerwatu w pobliżuFort Sill. Większa część Kiowa zamieszkała w rezerwacie, ale wkrótce, po masakrze Szejenów nadWashita, zimą 1868 roku, część wodzów skłoniła plemię do opuszczenia rezerwatu. Znowu doszło do potyczek w Teksasie w latach 1869–1871, zanim wodzowieSatanta,Satank iBig Tree nie zawarli traktatów pokojowych, na podstawie których Kiowowie powrócili na teren rezerwatu.
Po raz ostatni Kiowa razem z Komanczami próbowali przeciwstawić się amerykańskiej ekspansji w latach 1874–1875. Jednak Satanta skapitulował po porażce wPalo Duro Canyon w listopadzie 1874, a krótko po tym również Lone Wolf (Samotny Wilk) z ostatnimi 252 wolnymi Kiowa poddał się w maju 1875. Do lata 1875 roku udało się więc rządowi USA umieścić Kiowa znowu w rezerwacie niedaleko Fort Still naTerytorium Indiańskim (obecnie stanOklahoma), gdzie zostali zmuszeni do zaprzestania dotychczasowego stylu życia, porzucenia tradycyjnej kultury i religii.
W 1700 populacja Kiowa liczyła nie więcej niż 4000 ludzi.
W 1878 żyło ok. 1200 Kiowa. 6 sierpnia 1901 ziemie Kiowa zostały oddane białym do swobodnego osiedlania i de facto zlikwidowano tym samym rezerwat. Każda głowa rodziny otrzymała wtedy 80akrów ziemi. W XX wieku liczba Kiowa, żyjących na terenie dawnego rezerwatu i poza nim stopniowo wzrastała, by pod koniec stulecia przekroczyć 12 tysięcy.
Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 8559 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzeniaKiowa, zaś 12 242 oświadczyło, że ma pochodzeniewyłącznie lub między innymi Kiowa z czego około 4000 mieszka w okolicach miast Carnegie, Fort Cobb i Anadarko w Oklahomie. Około 1000 Indian Kiowa nadal zna w większym lub mniejszym stopniu swój plemienny język, wielu uczestniczy w tradycyjnych lokalnych spotkaniach i uroczystościach.
Wielu Indian Kiowa służyło w ostatnich dziesięcioleciach w amerykańskich siłach zbrojnych, w tym na frontachII wojny światowej i wKorei. W latach 1957–1958 weterani tych dwóch wojen odtworzyli dwa dawne plemienne stowarzyszenia wojenne: Klan Grzechotki Kiowa (Kiowa Gourd Clan) i Wojenne Stowarzyszenie Czarnych Legginów (Black Leggins Warrior Society). Członkowie plemienia są też aktywnymi uczestnikami tradycyjnych festiwalipowwow na południowych równinach – zwłaszcza tam, gdzie wykonywany jest Taniec Grzechotki (Gourd Dance), który Kiowa uważają za jeden z istotnych przejawów swej plemiennej tożsamości.
Współcześni Kiowa, od ponad 80 lat obywatele Stanów Zjednoczonych, z powodzeniem zajmują się rolnictwem i hodowlą, pracują w przemyśle i oświacie, pełnią odpowiedzialne funkcje wojskowe i rządowe, są utalentowanymi rzemieślnikami i artystami (zajmują się m.in. malarstwem, rzeźbą, projektowaniem mody i biżuterii).
Najbardziej znanym współczesnym Indianinem Kiowa jestN. Scott Momaday – amerykański pisarz, profesor literatury amerykańskiej, nagrodzony m.in.Nagrodą Pulitzera w 1969 roku za powieśćDom utkany ze świtu (w Polsce wydano także jego autobiograficzną książkęImiona).
Indianinem Kiowa jest też były zastępca naczelnego lekarza USA, drEverett Rhoades[potrzebny przypis].
