W II połowie IV wieku mogło istnieć w rejonie obecnego Kijowa prawdopodobne „państwo”Boza stanowiące silną organizację plemiennąAntów. Byli oni związkiem plemiennym zorganizowanym w IV w. przez królaGotówHermanaryka. Antowie toczyli kilkunastoletnią wojnę z Gotami, którym ostatecznie ulegli.Jordanes podaje nawet imiona króla gockiego,Winitara, i wodza Antów, Boza, przez gockiego kronikarza tytułowanego „królem”. Boz został pokonany przez króla Ostrogotów Winitara, a następnieukrzyżowany wraz z synami i licznymi możnymi[4]. (zob.kultura kijowska)
Kuar VI–VII w. – Zenobi Glaki, ormiański historyk[5]
Könugard,Känugard,Chunigard lubKänu-gard,Känugard 868, Włodzimierz z Känugardu 997 – sagi islandzkie IX/X w. (ok. 861 na średnim Dnieprze w Kijowie wtedy ziemiaPolan (według Nestora), ale w jęz. ałtyjskim słowopol’an oznacza – lud, ziemia ta nazywała sięChazarią, a po podboju tego kraju przez Normanów nowąGardariki[7])
Kujaba, Kuj-Aba,Kildare – źródła arabskie al-Istachriego i Ibn Hauqala IX/X w.
Känugard 1050 Iziesław
Kyjev, koniec XI w. (Kijów – Drewlan powstanie chłopskie z 1113) – kronikaNestora[9]
Mankirmen,Magraman XIII-XIV w., bulle papieskie[10]
Kijów-Padół – XV/XVI w., nadanie praw miejskich Padołowi w 1497
Według różnych interpretacji nazwa miasta może pochodzić odprasłowiańskiegokujь,kujati, „wicher” i „teren równinny, wydmowy, narażony na silne podmuchy wiatru” (jednak Kijów położony jest na wzgórzach, a nie równinie); pierwotnieKujava (porównaj polskieKujawy oraz krainę i nazwę miejscową naZaodrzu lechickim – Kujava z XII wieku)[11]. Słowiańskie osady na-ov (Kijów, Kraków, Tarnów) były pierwotnie pochodzenia topograficznego, nie patronimicznego[12]; średniowieczni kronikarze rzekomycheponimów dorabiali od nazwy miejscowości, stądKij, podobnieKrak uKadłubka iKrok uKosmasa (od Krakowa), czyLibusza (odLibuszyna).
Najbardziej rozpowszechnionąangielską nazwą Kijowa jestKiev. Opiera się ona jednak na języku rosyjskim, w związku z czym ukraińskie instytucje jako nazwę „dla języków obcych” zalecają formęKyiv[13][14].
2 października 2018 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy oraz Centrum Komunikacji Straegicznych „StratCom Ukraine”, zainicjowały kampanięKyivNotKiev, mająca na celu promocję wyłącznego stosowania anglojęzycznejtransliteracjiKyiv (zukr. Київ) zamiastKiev (zros. Киев) jako nazwy stolicy Ukrainy[15][16].
Kijów został założony na początku V wieku jako placówka handlowa. W okresie największego rozkwituKaganatu Chazarskiego w VIII wieku kaganowi chazarskiemu trybut płaciło 25 plemion i księstw, w tym być może władca Kijowa (Kuaru). Po utworzeniu w IX wieku rzecznego szlaku handlowegood Waregów do Greków łączącegoKonstantynopol ze Skandynawią stał się jedną z jego głównych stacji. Od X wieku w Kijowie szlak rzeczny łączył się z lądowymtranskontynentalnym szlakiem radanitów (ar-Radanija) wiodącym z hiszpańskiejAndaluzji do środkowej Azji. Wówczas stał się jednym z najbogatszych miast w Europie.
Od IX do XI wieku, znany jako Kanugård, Chunigard lub Känu-gard, był centrum prowadzonego przezWaregów handlu na Rusi. Był jednocześnie głównym składem daniny ściąganej przezwikingów zplemion słowiańskich (862–1240).
Choć pod koniec IX wieku Kijów został stolicąRusi Kijowskiej, jednak w 1169 stracił swoje znaczenie polityczne. W 1240Gród Jarosława został najechany i zniszczony przezTatarów, co spowodowało upadek dawnego miasta i początek okupacji mongolskiej.
W 1363 r. książę litewskiOlgierd Giedyminowic włączył Kijów doWielkiego Księstwa Litewskiego. Litwini pierwszy drewniany zamek zbudowali na Górze Zamkowej w latach 1370–1380. Od tego czasu zaczął się powolny rozwój położonej nad rzeką osadyPadół, która przejęła rolę położonego wyżej dawnego Kijowa. Po 1387 r. do miasta wrócił zakon dominikanów, którzy rozpoczęli budowę drewnianej katedry katolickiej. W 1397 Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej.
W 1648 r. miasto zostało opanowane przez KozakówChmielnickiego, odzyskał jeJanusz Radziwiłł w 1651 r., jednak sytuacja zmieniła się pougodzie perejasławskiej, w którejBohdan Chmielnicki oddał ówczesną lewobrzeżną Ukrainę i Kijów carowi rosyjskiemu. Na mocyrozejmu andruszowskiego w 1667 r. Rzeczpospolita przyznała czasowo (na 2 lata) prawa Rosji do Kijowa, a w 1686 r. na mocytraktatu Grzymułtowskiego miasto zostało przyznaneCarstwu Rosyjskiemu. Jednak kolejne sejmy polskie nie chciałyratyfikować traktatu, więc prawnie pozostawał on nieważny, aż dosejmu konwokacyjnego w 1764 r., gdy sejm zatwierdził zabór przez RosjęZadnieprza. Jednak nie dotyczyło to samego Kijowa. Żaden z traktatów polsko-rosyjskich dotyczących miasta nie był nigdy ratyfikowany[20]. Formalnie więc Kijów pozostawał miastem królewskim Korony aż doII rozbioru w 1793 r. (gdy zlikwidowanowojewództwo kijowskie), a królowie polscy nosili tytuł „księcia kijowskiego” do samego końca Rzeczypospolitej.
W Kijowie podczas każdej z trzech fal pogromów antyżydowskich dochodziło do przemocy. Podczaspogromu w kwietniu 1881 napastnicy splądrowali około 1000 żydowskich domów i miejsc pracy. Doszło również do morderstw i gwałtów[21][22]. W 1905, w następstwie rozruchów po ogłoszeniu przez caraManifestu październikowego w dwudniowej fali przemocy zabito 47–100 Żydów, a ponad 300 zostało rannych[23]. W październiku 1919, podczaswojny ukraińsko-radzieckiej i na falipogromów antyżydowskich,białogwardziści rozpętali pogrom, w którym zamordowano 500–600 osób[24].
Po zniszczeniach II wojny światowej Kijów odzyskał znaczenie gospodarcze, stając się trzecim najważniejszym miastemZwiązku Radzieckiego. W 1986 100 km na północ od Kijowa doszło dokatastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Wiatr wiejący na północ nie sprowadził jednak skażenia nad miasto.
Po 24 lutego 2022 Kijów stał się jednym z głównych celów ataku prowadzonego w ramachinwazji Rosji na Ukrainę[26]. Między 25 lutego a 2 kwietnia 2022 miała miejsceBitwa o Kijów, zakończona zwycięstwem wojsk ukraińskich.
Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. Kijów był jednym z najważniejszych ośrodków polskości na dawnych wschodnich ziemiachprzedrozbiorowej Polski[27].
Polacy w Kijowie stanowili elitę społeczną i intelektualną. Natamtejszym uniwersytecie kadrę naukową i studencką początkowo (po upadkupowstania styczniowego) tworzyli m.in. Polacy. W roku akademickim 1838/39 studenci polscy stanowili 62,5% ogółu studentów[28]. Dzielnicę Łypki zamieszkiwała arystokracja polska, obok rosyjskiej (tutaj znajdowały się posiadłości magnackiePotockich iBranickich), także na głównej ulicyKreszczatik tętniło polskie życie społecznościowe (tutaj w 1920 wkroczyły polskie oddziały, podczaswyprawy kijowskiej). Na tej głównej alei miasta mieściło się wiele prowadzonych przez Polaków nowoczesnych magazynów, renomowanych firm, zakładów rzemieślniczych. Podobnie było na sąsiednich ulicach: Funduklejewskiej, Luterańskiej, Puszkińskiej, Prorieznoj, Wielkiej Włodzimierskiej, Nikołajewskiej i innych. Życie teatralne opierało się niemal tylko na wędrownych polskich trupach. Centrum jednej z polskich dzielnic Kijowa była ulica Kościelna, przy której znajdował się katolickikościół pw. św. Aleksandra. Odbyły się tam jedne z największych manifestacji w mieście młodzieży polskiej w przeddzień wybuchu powstania w 1863.
Na przełomie wieków XIX/XX rozpoczęła się budowa kolejnego kościoła katolickiego w mieście, według projektu polskiego arch.Władysława Horodeckiego –pw. św. Mikołaja (do lat 60. XIX wieku istniał również kościół w gmachu tutejszego Uniwersytetu). W tym okresie, na przełomie wieków, żyło w Kijowie ponad 35 000 Polaków (1900). Należeli oni do najbogatszych mieszkańców miasta, działało tutaj wiele filii i sklepów zWarszawy[29]. W mieście największą księgarnią i jednocześnie magazynem książkowym z biblioteką były zabudowania na alei KreszczatikLeona Idzikowskiego – księgarza i wydawcy, który wydał ponad 100 tłumaczeń oryginalnych dzieł polskich, a jego zbiory liczyły setki tysięcy książek. W latach 1860–1863 prezydentem Kijowa byłJózef Zawadzki, założyciel Towarzystwa Polskiego w Kijowie. Poza tym w Kijowie działało wiele polskich zakładów przemysłowych, szkół prywatnych, pracowniczych, gimnazjów, siedzib gazet, teatrów, sklepów i firm, a także wydawnictw codziennych (np. gazetaDziennik Kijowski, której nakład wynosił średnio około 5000 egzemplarzy; była prenumerowana zarówno w Kijowie i okolicy, jak również w Moskwie, Petersburgu i Warszawie). Nacmentarzu Bajkowa znajduje się szereg nagrobków Polaków związanych z Kijowem, a także polskich żołnierzy poległych w 1920 r. podczaswojny polsko-bolszewickiej.
Na ulicach... polski język słychać co chwila; we wszystkich magazynach, sklepach, hotelach, restauracjach...; księgarnie polskie są tu ogromne; teatr, chodź przyjechał w środku lata, interesy robił dobre; firm polskich mnóstwo...; dzięki pracy i roztropności, dzięki zamożności i solidarności, stanowimy żywioł poważny[30].
Wkład społeczeństwa polskiego w życie miasta drastycznie był ograniczany po upadku powstania styczniowego. Polska społeczność miasta ostatecznie przestała odgrywać w nim znaczącą rolę i zeszła na stanowisko marginalne po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kiedy to większość tutejszego polskiego życia inteligenckiego, kulturalnego i przemysłowego przeniosła się w granice II Rzeczypospolitej.
W nocy z 7 na 8 kwietnia 1944 lotnictwo niemieckie zbombardowało leżącą na terenie Kijowa stację kolejową Darnica, przy której stacjonował 1 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem ppłk. Włodzimierza Sokołowskiego (Walki pod Darnicą). W wyniku bombardowania śmierć poniosło 2 oficerów, 19 podoficerów i 22 polskich szeregowców, których pochowano w kwaterze wojennej Cmentarza Darnickiego[31].
Kijów leży po obu stronachDniepru – na zachodnim i wschodnim brzegu – na nizinach północnej Ukrainy, mniej więcej w połowie drogi między źródłem Dniepru w północno-zachodniejRosji a jego ujściem doMorza Czarnego. Powierzchnia Kijowa wynosi 827 km², z czego jedynie około 50% jest zurbanizowana. Pozostały obszar zajmujązbiorniki wodne,gospodarstwa rolne orazlasy mieszane typowe dla Europy. Średnia wysokość miasta to 179 m n.p.m.[32]
Przez Kijów przepływa ponad 20 km Dniepru wraz z jego dopływami. Zachodni, pagórkowaty brzeg rzeki stanowi prawy brzeg, natomiast wschodni, niziny lewy brzeg[32].
Kijów znajduje się w strefieklimatu umiarkowanego kontynentalnego. Średnia temperatura stycznia wynosi −6 °C, przy czym okresowo występują odwilże. W czasie napływu mas powietrza z północy lub północnego wschodu mogą występować znaczne spadki temperatury; zanotowano absolutne minimum wynoszące −33 °C. Pokrywa śnieżna utrzymuje się zazwyczaj od połowy listopada do końca marca.Okres bezprzymrozkowy trwa średnio około 180 dni, choć w niektórych latach przekracza 200 dni. Lata są ciepłe, ze średnią temperaturą w lipcu wynoszącą 20 °C; maksymalna zanotowana temperatura osiągnęła 39 °C. Średnia roczna suma opadów wynosi 635 mm, z największym natężeniem opadów przypadającym na czerwiec i lipiec[33].
Kijów charakteryzuje się znaczną ilością terenów zielonych, które stanowią istotny element krajobrazu miasta oraz pełnią funkcje rekreacyjne, kulturowe i historyczne. W granicach administracyjnych miasta znajduje się kilkaset parków, skwerów, ogrodów oraz lasów miejskich. Najważniejsze z nich mają status parków kultury i wypoczynku lub obszarów chronionych. Do najbardziej znanych parków Kijowa należą:
Wołodymyrśka hirka – park położony na prawym brzegu Dniepru, o powierzchni 10,6 ha[34]. Został założony w połowie XIX wieku i nosi nazwę od pomnika księcia Włodzimierza Wielkiego, jednego z najstarszych monumentów Kijowa (1853)[35]. Z parku roztacza się widok na lewy brzeg miasta oraz rzekę[36]. W 2019 park został połączony pieszym mostem z sąsiednim parkiem Chreszczatyj[37].
Chreszczatyj park – najduje się w centralnej części miasta, w pobliżuPlacu Europejskiego. Zajmuje powierzchnię 11,8 ha i zawiera liczne elementy architektury oraz rzeźby, w tym Łuk Wolności Narodu Ukraińskiego. Park pełni funkcje spacerowe oraz widokowe, a jego teren obejmuje m.in. Teatr Lalek i tarasy widokowe nad Dnieprem[38].
Park Maryjski – park założony w 1874, położony w sąsiedztwiePałacu Maryjskiego i budynkuRady Najwyższej Ukrainy. Ma charakter reprezentacyjny i historyczny. Zachował klasyczny układ alejek oraz starodrzew, a jego zabudowa obejmuje liczne pomniki i obiekty architektoniczne. Powierzchnia parku wynosi około 9 ha[39].
Hidropark – krajobrazowo-rekreacyjny park miejski położony na wyspach Dniepru. Zaprojektowano go jako kompleks wypoczynkowo-wodny z licznymi plażami, atrakcjami wodnymi, przystaniami dla łodzi oraz terenami sportowo-rekreacyjnymi. Miejsce otwarto w 1968[40].
Park Wiecznej Chwały – park o charakterze pamięci narodowej, usytuowany na wschodnich zboczach Dniepru. Zajmuje powierzchnię 4,5 ha. Znajdują się tu: Pomnik Wiecznej Chwały,Grób Nieznanego Żołnierza, Aleja Miast Bohaterów orazNarodowy Memoriał Ofiar Wielkiego Głodu. Park odgrywa istotną rolę w obchodach świąt państwowych[41].
Park Narodowy „Hołosijiwski” – jeden z największychmiejskich parków narodowych w Europie, o powierzchni 4525 ha. Powstał w 2007 w obrębie dawnego lasu Hołosijiwskiego. Obejmuje tereny o dużym znaczeniu przyrodniczym i krajobrazowym, w tym zbiorniki wodne, rezerwaty leśne oraz historyczne obiekty sakralne, np.Monaster Świętej Trójcy[42].
Ogród Botaniczny im. Aleksandra Fomina – założony w 1839 r., jeden z najstarszych ogrodów botanicznych na Ukrainie. Jego powierzchnia wynosi 22,5 ha. Znajduje się w pobliżu stacji metra Uniwersytet. Ogród posiada bogatą kolekcję roślin[43][44].
Kijów jest największym miastem na Ukrainie i siódmym pod względem liczby ludności w Europie. Według danych z 2019 r. Kijów zamieszkiwało 2 967 360[47] osób.
Mieszkańcy Kijowa według narodowości i grup etnicznych(na podstawie danych ze spisów powszechnychImperium Rosyjskiego,ZSRR i Ukrainy)
Administracyjnie Kijów podzielony jest na dziesięć rejonów, z których każdy posiada własny samorząd. Najstarsze dzielnice miasta, w tymrejon szewczenkowski (Górne Miasto),Padół (Dolne Miasto) orazPeczersk, zlokalizowane są na prawym brzegu. Lewy brzeg został zasiedlony w XX wieku; jego rozwój umożliwiły prace ziemne, takie jak nasypy piasku i budowa tam, mające na celu powiększenie powierzchni użytkowej[32].
Podział administracyjny miasta wygląda następująco:
Kijów stanowi administracyjne centrumobwodu kijowskiego (28 131 km²), obejmującego 25 rejonów i 25 miast. Jednocześnie jest samodzielną jednostką miejską, niezależną od władz obwodu[32].
Kijów, jako stolica Ukrainy, stanowi centralny ośrodek administracyjny, kulturalny i naukowy państwa. Jest największym miastem w kraju pod względem liczby ludności i powierzchni oraz wykazuje najwyższy poziom aktywności gospodarczej. Na początku 2010 w mieściezarejestrowanych było około 238 tys. podmiotów gospodarczych[57], w 2023 było to już ponad 321 tys[58].
Miasto jest głównym centrum gospodarczym Ukrainy z silnie rozwiniętym i zróżnicowanym przemysłem. W mieście zlokalizowane są m.in. zakłady przemysłu: maszynowego, lotniczego (Zakład Lotniczy Antonow), optycznego, precyzyjnego, stoczniowego, elektrotechnicznego, elektronicznego, chemicznego, materiałów budowlanych, lekkiego i spożywczego[59].
W latach 2004–2008 gospodarka Kijowa rozwijała się w tempie wyższym niż średnia krajowa, osiągając średni roczny wzrost na poziomie 11,5%. W wynikuglobalnego kryzysu finansowego w 2009 regionalny produkt brutto spadł o 13,5% w ujęciu realnym, jednak skala załamania była mniejsza niż w skali całego kraju[60][61].
Miasto charakteryzuje się zróżnicowaną strukturą gospodarczą, co przekłada się na relatywnie niską stopę bezrobocia – w latach 2005–2008 wynosiła ona średnio 3,75%, a w 2009 wzrosła do 7,1%, pozostając poniżej średniej krajowej (9,6%)[62][61]. W 2020 stopa bezrobocia wśród osób pow. 15 roku życia wynosiła 6,9%, dla całej Ukrainy natomiast 9,5%[63].
Na styczeń 2022 średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w Kijowie wynosiło 21 347 hrywien (ok. 540 euro), a netto – 17 184 hrywien (ok. 430 euro)[64][65][66].
Kijów pełni funkcję głównego ośrodka biznesowego i handlowego Ukrainy. W mieście mają siedzibę największe przedsiębiorstwa kraju, takie jakNaftohaz Ukrainy, Energorynok iKyivstar. Kijów wyróżnia się także w zakresie nieruchomości komercyjnych, posiadając najwyższe biurowce w kraju (np.Guliwer[67],Parus Business Centre[68]) oraz największecentra handlowe[69][70][71].
Przemysł inżynieryjny, oparty na metalu pochodzącym z hut żelaza i stali w rejonie zakola Dniepru oraz zzagłębia węglowego Donbasu, zajmuje czołowe miejsce i obejmuje produkcję zaawansowanych maszyn oraz precyzyjnych narzędzi i przyrządów. Zakłady w Kijowie wytwarzają urządzenia dlaprzemysłu chemicznego, takie jak linie transportowe do kauczuku wulkanizowanego,linoleum i fabryknawozów, a także maszyny do obróbki metalu. Inne produkty przemysłu inżynieryjnego to samoloty, windy hydrauliczne, przyrządy elektryczne, armatura, jednostki pływające rzeczne i morskie, motocykle oraz aparatura kinematograficzna[72].
Kolejnym ważnym sektorem jest przemysł chemiczny, produkujący wyroby zżywic, nawozy, tworzywa sztuczne iwłókna chemiczne – ostatnie z nich powstają w zakładziewłókien wiskozowych na lewym brzegu w dzielnicyDarnycia. Dobrze rozwinięte są także tartaki oraz produkcja cegieł i prefabrykatówżelbetowych. Wśród dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w Kijowie znajdują się aparaty fotograficzne, termosy, dzianina, obuwie, różnorodne artykuły spożywcze oraz zegarki. Kijów jest również dużym ośrodkiem wydawniczym[72].
Kijów jest ważnym węzłem kolejowym i drogowym[59]. Obsługiwany jest przez dwa międzynarodowe porty lotnicze (Boryspol iŻulany). Znajdują się tu także port rzeczny oraz sieć metra[74].
Kijów jest głównym ośrodkiem życia kulturalnego Ukrainy. Jako stolica kraju, skupia najważniejsze instytucje kulturalne, a jego scena artystyczna łączy dziedzictwo historyczne z nowoczesnymi trendami. W mieście działają liczne teatry, opery, muzea i galerie sztuki.
Kijów jest dynamicznym centrum muzycznym, oferującym szerokie spektrum gatunków – od muzyki klasycznej po alternatywną. Miasto gości liczne koncerty w salach koncertowych, klubach oraz na otwartych przestrzeniach, przyciągając zarówno lokalnych artystów, jak i międzynarodowe gwiazdy.
W dziedzinie muzyki klasycznej wyróżnia sięKijowska Orkiestra Symfoniczna (ukr. Київський симфонічний оркестр), której dryguje Luigi Gaggero. Orkiestra regularnie występuje podczas najważniejszych świąt narodowych, takich jak rocznica uchwaleniaKonstytucji Ukrainy czyDzień Niepodległości, prezentując bogaty repertuar ukraińskich kompozytorów[87].
Miasto oferuje także bogatą scenę alternatywną. Miejsca takie jak Art-Zawod Platforma zlokalizowane w dawnej fabryce tekstyliów, przekształcone zostały w kreatywne centra kultury[93], gdzie odbywają się koncerty, festiwale i targi, takie jak popularny Kurazh Bazar[94].
W Kijowie odbywają się również pokazy z okazji cyklu Dni Kina Polskiego na Ukrainie[99][100].
Dodatkowo, Kijów gościł XV edycjęOdeskiego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego, który ze względu na sytuację polityczną przeniósł się do stolicy. Festiwal ten prezentuje szeroki wachlarz filmów europejskich, w tym polskich produkcji[101].
Centrum Dowżenki to kluczowa instytucja zajmująca się archiwizacją i promocją ukraińskiego dziedzictwa filmowego. Oprócz archiwum filmowego, centrum oferuje muzeum kina, laboratorium do kopiowania materiałów oraz przestrzeń dla wydarzeń artystycznych[103].
Swoją siedzibę w Kijowie ma równieżFILM.UA Group, czyli największe pionowo zintegrowane przedsiębiorstwo filmowe w Europie Środkowo-Wschodniej[104].
Kijów dysponuje licznymi kinami, które odgrywają ważną rolę w życiu kulturalnym miasta[105]. Kino „Żowten” to jedno z najstarszych kin w Kijowie, znane z prezentacji ambitnych filmów artystycznych i dokumentalnych[106][107]. W czasie festiwali, takich jak „Molodist”, kino to staje się głównym miejscem projekcji[108].
W latach 2007–2022 Kijów był również głównym miejscem organizacji multidyscyplinarnego, międzynarodowego festiwalu sztuki współczesnej i kinaGogolfest[111].
W Kijowie znajduje się wiele bibliotek, spośród których największą i najważniejszą jestBiblioteka Narodowa Ukrainy im. W.I. Wiernadskiego. Pełni ona funkcję głównej biblioteki naukowej kraju oraz centrum informacji naukowej, a zarazem należy do największychbibliotek narodowych na świecie. Biblioteka jest powiązana z Akademią Nauk Ukrainy jako biblioteka depozytowa i pełni rolę archiwum Akademii[116].
W zbiorach Biblioteki Narodowej im. W.I. Wiernadskiego znajduje się największa na świecie kolekcja żydowskiej muzyki ludowej nagranej na cylindrach woskowych Edisona. Kolekcja ta, zatytułowanaJewish Musical Folklore (1912-1947), została w 2005 wpisana na listę programuUNESCO „Pamięć Świata”[117].
Miasto, jako stolica, jest również sportowym centrum Ukrainy. Najbardziej znanym klubem Kijowa jestDynamo, wielokrotny mistrz Ukrainy, a wcześniej również iZwiązku Radzieckiego. Klub ten dwukrotnie zdobył równieżPuchar Zdobywców Pucharów, występował także wLidze Mistrzów. Poza Dynamem działa tu jeszcze wiele klubów zarówno piłkarskich, jak i reprezentujących inne dyscypliny sportu. Corocznie rozgrywane są tutaj memoriałyWiktora Bannikowa iWalerego Łobanowskiego. W 2012 w Kijowie odbył się mecz finałowyEURO 2012.
↑Benedykt Zientara,Historia powszechna średniowiecza, 1973, s. 146.
↑„An Armenian historian of the seventh century, Zenob Glak, knew of a similar legend concerning the founding of the city of Kuar (Kiev) in the land of Poluni (Polianians) by three brother Kuar, Mentery, and Kherean.”, [w:] Medieval Russia’s epics, chronicles, and tales. 1974; „Similarly to Nestor’s story about Kiy, Shchek and Khoriv, the Armenian legend of Kuar and his brothers says (in the 6th or in the 7th century). [w:] Киев, анциент анд модерн киты. 1983.
↑„Hrec Kaenuogardia, quod ejus nomen in Sagis est, interdum in Chunigardiam facili tranfitu mutata occurrit, [w:] Birgit Scholz. Von der Chronistik zur modernen Geschichtswissenschaft. 2000.
↑Вся жe Русь стала называться Gardariki – «страна гардов» (= городов). На ранних этапах своeй истории Рюриково городище (дрeвнeйший Новгород русских лeтописeй IX–X вв.) являлось резиденцией князeй – Рюрика, Олeга, откуда в 882 г...”, [w:] Anders Hedman, Анатолий Николаевич Кирпичников. Викинги и Славяне. 1998.
↑Kijów „gród Kija”. Pierwotnie kij znaczył „młot” i był przezwiskiem naczelnika rodu, podobnie jak Karol Martel „Młot”. Konstantyn nazywa miasto Kijoaba Sambatas „Kijów zębaty”, to znaczy gród otoczony ostrokołem z blankami zdała widocznymi. [W:] Staszewski. Słownik geograficzny. Pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych.
↑„Bysza 3 bratja, edinomu imia Kij, a drugomu Szczek, a tretemu Choriw, sestra ich Łybed. Siediaszcze Kij na gorie, gdie że nynie uwoz Boriczew, a Szczek siediasze na gorie, gdie njnie zowetsia Szczekowica, a Choriw na tret’ej gorie”Nestor (kronikarz), [w:] Wiek V-XV w źródłach. PWN. 1999; porównaj legendę Zonobiego Glaki o trzech braciachKuarym, Menterym, i Khereanie z VII w.
↑„Magraman – przekręcona nazwa Mankirmen, używana przez Tatarów na oznaczenie Kijowa; W latopisach ruskich gród ten niekiedy nosi nazwę: Kiew-drewian. Cudzoziemcy o Polsce: relacje i opinie. t. 1. 1971; (1314 i 1340 Majeria w bullach watykańskich); It is there stated that the Kipchak prince Bikyarok Aglen then had his residence at Man kirmen, a city on the Uzi river (the Dnieper of our days), [w:]Emil Bretschneider. Mediaeval researches from eastern Asiatic sources. 1967. s. 307.
↑Stanisław Rospond,Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 141 i 142 oraz 290 i 291.
↑Ewa Rzetelska-Feleszko,Nazwy miejscowe, [w:]Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Kraków 2005, s. 191–231.
↑Już w grodzie Jarosława przy bramie lackiej istniała (1151) Lacka Słoboda – dzielnica Polaków, obok dzielnicy Niemców i Włochów, a przy cerkwi Mikołaja – targowa osada węgierska”, [w:]Tadeusz M. Trajdos,Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły, 1386–1434, 1982; „W Kijowie uczynił sobieśw. Jacek bazę apostolską,założył klasztor przy „Bramie Lackiej” i postarał się o wyświęcenie biskupa, którym był wrocławski dominikanin”.
↑S.S.KraussS.S.,Jewish Giants in the Gentile Folklore, „The Jewish Quarterly Review”, 38 (2),1947, s. 135,DOI: 10.2307/1453038,ISSN0021-6682,JSTOR: 1453038 [dostęp 2025-04-15].url-auto
↑abcSewastopol i Republika Autonomiczna Krymu zostały jednostronnie inkorporowane do Rosji w 2014 roku; na arenie międzynarodowej są uznawane za część Ukrainy.
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
