Khoikhoi lubKhoeKhoe (transkrypcja tubylczego określenia „ludzie-ludzie”, czyli „prawdziwi ludzie”; dawniejHotentoci) –grupa etniczna rdzennych mieszkańcówAfryki południowej, spokrewnionych zBuszmenami, prowadzących koczowniczy tryb życia i przemierzających te terytoria od około 30 tysięcy lat. Swe pierwotne siedziby i pastwiska swych stad w Afryce wschodniej, przez ostatnie kilka tysięcy lat, opuszczali falami zmierzając do dzisiejszejPołudniowej Afryki, północno-wschodniejNamibii,Botswany,Eswatini,Lesotho, południowegoMozambiku i południowegoZimbabwe. Około półtora tysiąca lat temu wyparli z tych rejonów spokrewnione z nimi ludy Buszmenów i Sana. Zamieszkujący na terenieparku narodowegoEtosza szczepHeikom (Heilom) jest pozostałością z wymieszania się Sana z Hotentotami. Z kolei nazwąGriqua określa się potomków wymieszania się Hotentotów z holenderskimi kolonistami,Burami. Posługują sięjęzykiem z grupy khoisan.
Anglojęzyczna nazwa „Hottentot(inne języki)”, popularna w okresie kolonialnym, jest obecnie uważana za obelżywą[1] i przestarzałą. Została ona nadana przez kolonizatorów holenderskich i pochodzi prawdopodobnie od słów wypowiadanych często przez tubylców w trakcie rytualnych tańców[2].
BadaniamitochondrialnegoDNA ujawniły, że wśród Khoikhoi i Buszmenów obserwuje się największe jego zróżnicowanie, co świadczy, że są oni jedną z najstarszychras ludzkich, według niektórych oszacowań rozwijającą się nawet od 100 tysięcy lat. Pod względem antropologicznym Hotentoci cechują się ciemną skórą, średnią wysokością ciała, wydłużoną mózgoczaszką, krótką, szeroką iprognatyczną twarzą, wąskimi i niewywiniętymi wargami, bardzo szerokim nosem i wełnistymi włosami. Występuje u nich tzw.fałda hotentocka, która zakrywa od zewnątrz połowę krawędzi górnej powieki oraz kąt szpary ocznej (w dawniejszych klasyfikacjach antropologicznych zaliczano ich do tzw. formy mongoloidalnej rasy czarnej). Cechą charakterystyczną budowy fizycznej kobiet hotentockich, niespotykaną wcale lub prawie wcale u innych ludów jeststeatopygia, nadająca ich pośladkom charakterystyczny kształt, a także tzw. „fartuszek hotentocki”[a].
Holendrzy, którzy dotarli doPrzylądka Dobrej Nadziei w 1652 wraz zJanem van Riebeeck, byli pierwszymiEuropejczykami, którzy spotkali się z tym ludem. Już w 1653 Khoikhoi musieli zbrojnie bronić swych terytoriów przed Holendrami, co wobec przewagi cywilizacyjnej tych ostatnich zazwyczaj było skazane na niepowodzenie. W 1660 rozpoczęła sięsegregacja rasowa Hotentotów, która trwała przez następne ponad trzy stulecia na terenach Afryki południowej i była formalną podstawą funkcjonowania Południowej Afryki niemal do końca XX wieku. W wyniku przewagi holenderskiej i napływu osadników europejskich (Burów) organizacja plemienna Hotentotów legła w gruzach w XVIII wieku, a kontakt z nieznanymi wcześniejchorobami europejskimi powodował masowe wymieranie ludności tubylczej, m.in. w 1713 roku, kiedy szalałaepidemiaczarnej ospy. Opanowanie Południowej Afryki przezBrytyjczyków na początku XIX wieku spowodowało wydanie w 1809 roku tzw. „proklamacji hotentockiej”, która zmuszała Hotentotów do pracy nafarmach białych kolonistów, gdzie zajmowali się głównie hodowlą zwierząt i pasterstwem (bydła,owiec ikóz), a takżemyślistwem izbieractwem oraz pracą w rzemiośle –garncarstwem,kowalstwem i wyplataniemkoszy.
Organizacja społeczna Hotentotów opiera się napatrylinearnym systemie pokrewieństwa ipoligynii. Patrylinearnerody łączą się wplemiona – zbiorowych właścicieli i użytkowników pastwisk i wodopojów. Ich wierzenia opierają się na kulcie stwórcy świata, pana nieba i ojca ludzkości – Tsui Goab. CzcząKsiężyc, swoich przodków orazmitycznychbohaterów – m.in. Eitsi Eibiba.
Liczebność Khoikhoi jeszcze w roku 1983 szacowano na ponad sto tysięcy, najwięcej w RPA, na północ od rzekiOranje. Ich populacja jednak dramatycznie spada, obecnie np. w Południowej Afryce w rejonieKapsztadu żyje jeszcze około 2400 Hotentotów, ale tylko półtorej setki z nich kultywuje tradycje swego ludu. W Namibii przebywa ich około 3400, połowa z nich prowadzi jeszcze tradycyjny tryb życia. W Botswanie liczba Hotentotów spadła w ostatnich czasach (m.in. z powodu przeprowadzenia się kilkuset z nich do Namibii) z 2900 do 1900, ale tylko stu z nich żyje w sposób nakazywany tradycjami sięgającymi wielu tysięcy lat. Plemiona grupyNama (na południu pustyniNamib) –Hobesen,Aman,Khau-Goan najlepiej zachowują swe tradycje. Pozostali pracują na farmach i wkopalniach.
