Kenia (Kenya, Republika Kenii,ang.Republic of Kenya,suahiliJamhuri ya Kenya) – państwo położone we wschodniejAfryce nadOceanem Indyjskim. Leży narówniku. Graniczy od północy zSomalią,Etiopią iSudanem Południowym, od zachodu zUgandą, a od południa zTanzanią[2]. Jest 47. krajem świata pod względem powierzchni i 29. pod względem liczby ludności. Stolicą i największym miastem Kenii jestNairobi.
Kenia jest krajem położonym we wschodniejAfryce nadOceanem Indyjskim. Większą część powierzchni zajmujepłaskowyż, który obniża się od zachodu (wys. 2000–3000 m) ku wschodowi (do 500 m)[5]. Zachodnią część płaskowyżu rozcinaWielki Rów Wschodni będący częścią systemuWielkich Rowów Afrykańskich. W obrębie rowu wznoszą sięmasywy wulkaniczne (najwyższe z nich to:Kenia mająca wysokość 5199 m n.p.m. orazMount Elgon mający wysokość 4321 m n.p.m.)[5]. Wzdłuż wybrzeża ciągnie się nizina nadmorska (szeroka do 200 km)[5].Linia brzegowa jest mało urozmaicona.
Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta. Głównymi rzekami w Kenii są:Tana iGalana. Na północy i wschodzie znajdują sięrzeki okresowe. W zapadliskowej strefie znajdują się liczne jeziora (na północy największe jestJezioro Rudolfa, na zachodzie zaśJezioro Wiktorii)[5].
Kenia znajduje się w zasięguklimatu równikowegomonsunowego ze stosunkowo wyrównanym przebiegiem temperatur w ciągu całego roku. Na wybrzeżu, w pasie do 40 km i w górach – wilgotny, na pozostałym obszarze – suchy[5]. Średnia roczna suma opadów wzrasta z północnego wschodu na południowy zachód od 150 do 1000 mm, w południowej części wybrzeża wielkość opadów sięga 1200 mm rocznie, w wyższych piętrach gór nawet do 1500 mm[5]. Na nizinnym wschodzie występuje tylko jednapora deszczowa, od kwietnia do czerwca, na pozostałym obszarze dwie pory deszczowe, głównie od marca do maja[5]. Druga pora deszczowa jest krótsza, występuje od listopada do grudnia[5]. Średnia temperatura miesięczna od 25–28 °C na wybrzeżu do 15–19 °C w górach (w wyższych piętrach chłodniej)[5].
Tabela średnich rocznych temperatur dla kenijskich miast:
3 września 2008 roku w środkowej Kenii spadł śnieg[6]. Opady zanotowano w miejscowościBusara, położonej w odległości 255 km na północny zachód odNairobi. Według meteorologów śnieg pojawił się za sprawą zderzenia zimnych prądów powietrznych znadOceanu Indyjskiego z ciepłymi prądami znadKonga[6]. Wzgórza w Busarze były pokryte śniegiem przez 12 godzin[6]. W Kenii śnieg na równinach występuje niezwykle rzadko.
Na nizinie nadmorskiej znajduje się roślinnośćsawannowo-leśna.Stepy lubsuche sawanny znajdują się we wnętrzu państwa. Na wschód od Jeziora Rudolfa występuje roślinnośćpółpustynna i pustynna. Wilgotne sawanny znajdują się w południowo-zachodniej części Kenii. Na wysokości 2000–3000 m sąlasy deszczowe, a w najwyższych piętrach gór zarośla i roślinność alpejska[5]. W Kenii znajduje się 25 parków narodowych (m.in.Meru,Mount Elgon,Mount Kenia,Tsavo East,Tsavo West) i 23 rezerwaty przyrody[5].
Początki osadnictwa sięgająpaleolitu. Najdawniejszymi mieszkańcami Kenii sąBuszmeni.Epoka żelaza nastała ok. I w. p.n.e., wraz z pierwszą migracją ludów Bantu[7]. Prawie w tym samym czasie pojawili sięNiloci i ludność pochodzenia kuszyckiego. Około X wieku nastąpiła druga fala migracji ludów Bantu i nilockich[7]. Na przełomie XV i XVI w. do Jeziora Wiktorii dotarły ludy Luo z południowego Sudanu[7]. W XVII-XVIII w. nastąpiła ekspansjaMasajów, którzy toczyli liczne zwycięskie bitwy o bydło (głównie z Nandi)[7]. Najważniejsze rolnicze plemiona Bantu (Czagga, Embu, Kamba, Kikuju, Meru) tworzyłypaństwa klanowe[7]. Plemiona te do połowy XIX w. pozostawały w niemal całkowitejizolacji. Wybrzeże Kenii uległo kolonizacji arabskiej iislamizacji w VII-X w. Miasta-państwa (Mombasa, Malindi, Lamu, Pate) pozostawały w strefie wpływów sułtanatuOmanu[7]. Miasta te rozwijały się dzięki handlowikością słoniową, złotem, rogami nosorożca,ambrą oraz niewolnikami[7]. Miasta handlowały z krajami arabskimi orazDalekim Wschodem. Rządzili Arabowie, przemieszani z czarną ludnością wybrzeża – byli oni bogatymi kupcami, zamożnymi rzemieślnikami oraz posiadaczami ziemskimi[7]. Niższą warstwę tworzyła ludność afrykańska – służba domowa, rolnicy i niewolnicy[7].
Pod koniec XV w. do Kenii dotarliPortugalczycy, którzy w XVI i XVII w. zdominowali wybrzeże Kenii, zakładającbazy nadmorskie, administracyjnie podporządkowaneGoa[7]. Sojusznikiem Portugalczyków było Malindi, a największym przeciwnikiem Mombasa (odwieczny wróg Malindi)[7]. W 1593 roku Portugalczycy pokonali Mombasę i wnieśliFort Jesus – największą fortecę w Afryce Wschodniej. W drugiej połowie XVIII w. zaostrzyła się rywalizacja pomiędzy Portugalczykami a Goa. Po 1746 roku nastąpił ponowny rozkwit Mombasy pod rządami dynastiiMazrui[7]. Od 1836 roku do wybrzeża zaczęły docieraćkarawany handlowe plemieniaKamba. W połowie XIX w. do Kenii przybyli pierwsi podróżnicy i misjonarze zWielkiej Brytanii (Joseph Thomson) iNiemiec (Johann Ludwig Krapf,Johannes Rebmann)[7]. Od 1820 roku flota brytyjska walczyła z handlarzami niewolników u wybrzeży Kenii. W 1882 roku powstałoNiemieckie Towarzystwo Kolonizacyjne orazBrytyjskie Stowarzyszenie Afryki Wschodniej. Wykorzystując konflikty plemienne Brytyjczycy i Niemcy umacniali swoje wpływy w Kenii. Sojusznikiem Wielkiej Brytanii był m.in. wódz Masajów. W 1885 roku krajWitu u ujścia rzeki Tany stał się posiadłościąCesarstwa Niemieckiego[7]. W latach 1886–1895 Wielka Brytania i Niemcy zawarły wiele traktatów. Kenia znalazła się w strefie niemieckiej, a w 1890 roku Niemcy zrzekły się Witu w zamian otrzymującHelgoland[7]. 1 lipca 1895 Anglicy stłumili tzw.rebelię Mazrui w Mombasie i okolicach oraz utworzyliProtektorat Afryki Wschodniej, która oprócz Kenii obejmował takżeUgandę[8][7]. W 1897 roku Brytyjczycy zaczęli podporządkowywać sobie tubylców na obszarze od Mombasy do Jeziora Wiktorii (do 1902 roku opór stawiali Nandi)[7].
W latach 1895–1902 Brytyjczycy sprowadzili robotników zIndii do budowy linii kolejowej z Mombasy nad Jezioro Wiktorii. Po jej ukończeniu w Kenii pozostało ok. 6500 Hindusów, którzy zajęli się handlem, rzemiosłem lub objęli niższe stanowiska urzędnicze[9]. Hindusi utworzyli warstwę pośrednią pomiędzy białymi kolonizatorami a afrykańską ludnością. W 1902 roku ziemie Kenii uznano za własność Korony brytyjskiej[9]. Napływ białych kolonistów nasilił się po 1905 roku – zajmowali oniBiałe Wzgórza w okolicach Nairobi, która od 1905 roku była nową stolicą Protektoratu Afryki Wschodniej. W gospodarce Kenii zaznaczył się podział na „biały” sektor (obejmującyfarmy iplantację) oraz „czarny” (rolnictwo tradycyjne)[9]. Ludność afrykańską zepchnięto do rezerwatów. PodczasI wojny światowej w 1915 roku Brytyjczycy powołali Radę Wojenną (War Council), która przyczyniła się do uzyskania przez osadników większych uprawnień[9]. Działania wojenne w Kenii toczyły się na pograniczu zTanganiką, ale na wielu frontach walczyli biali osadnicy oraz czarni Kenijczycy. W 1920 roku Protektorat Afryki Wschodniej przemianowano na Kolonię Kenii (Kenya Colony). Biali osadnicy uaktywnili się pod przywództwem lorda Delamere[9]. W 1920 roku tradycyjne elity Kikuju założyłyStowarzyszenie Kikuju – członkowie stowarzyszenia domagali się ziemi, praw do uprawy kawy (przełamania monopolu białych) i zniesieniapracy przymusowej. W 1921 rokuHarry Thuku założył antybrytyjskie i antykolonialneStowarzyszenie Młodych Kikuju. Po aresztowaniu Harry’ego Thuku w 1922 roku wybuchły zamieszki w Nairobi[9]. W 1925 roku Stowarzyszenie Młodych Kikuju przekształcono w Centralne Stowarzyszenie Kikuju, które kierowali m.in.Josiah Mwangi Kariuki. W latach 30. Stowarzyszenie starało się przekroczyć bariery etniczne. W tym samym czasie powstały pierwsze afrykańskiezwiązki zawodowe[9]. W 1934 rokuKomisja Cartera zleciła przekazanie czarnym ziemi tytułem rekompensaty i ograniczyła Białe Wzgórza (okolice Nairobi, które od 1923 roku należały wyłącznie do białych) do 43 200 km² powierzchni[9]. Administracja kolonialna pragnęła utworzyć Brytyjską Afrykę Wschodnią przez integrację Kenii, Tanganiki i Ugandy. W tym okresie wybuchły pierwsze strajki Afrykanów[9].
Po przystąpieniuWłoch do wojny toczyły się walki na granicy kenijsko-somalijskiej. Afrykanie walczyli w Etiopii, Somalii, Indiach,Birmie oraz naMadagaskarze[9]. W 1944 rokuEliud Mathu został pierwszym afrykańskim członkiem Rady Ustawodawczej Kenii. W 1946 roku Mathu założyłAfrykański Związek Kenii (KAU), a weterani utworzyliRuch Bojowników o Wolność[9]. W 1948 roku Brytyjczycy powołali Wysoką Komisję Afryki Wschodniej. W KAU powstał podział pomiędzy zwolennikami umiarkowanej polityki (jej zwolennikiem byłJomo Kenyatta), którzy pragnęli utworzenia samorządów afrykańskich, zniesienia barier rasowych oraz odzyskania ziemi[9]. Po drugiej stronie znajdowali się zwolennicy walki zbrojnej, wśród których znaleźli się przywódcypowstania Mau-Mau[9]. Po wybuchu powstania w 1952 roku Brytyjczycy wprowadzilistan wyjątkowy,więzili w obozach ludność, pacyfikowali wsie, zamykali afrykańskie szkoły oraz więzili przywódców KAU. W 1956 roku powstanie upadło, a stan wyjątkowy zniesiono w 1960 roku[9]. W tym samym roku wLondynie zwołano I konferencję konstytucyjną z udziałemThomasa Josepha Mboyi i R. Ngali. W 1960 roku powstała niepodległościowa partia Kikuju i Luo –Afrykański Narodowy Związek Kenii (KANU)[9]. Przedstawiciele mniejszych plemion powołaliAfrykański Demokratyczny Związek Kenii (KADU). KADU pragnęła utworzenia federacji z 6 autonomicznych okręgów, odpowiadających podziałowi etnicznemu[9]. W 1961 roku wypuszczono z więzienia Kenyattę. Rok później Kenyatta został przewodniczącym KANU i uczestniczył w II konferencji konstytucyjnej w Londynie. W 1963 roku KANU wygrała wybory, a Kenyatta został premierem rządu tymczasowego[9].
12 grudnia 1963 Kenia uzyskała niepodległość, przystępując do brytyjskiejWspólnoty Narodów iOrganizacji Narodów Zjednoczonych. W 1964 roku pierwszym premierem Kenii został Kenyatta. KANU i KADU zjednoczyły się, ale w 1966 roku Odinga utworzyłUnię Ludu Kenii[7]. W 1969 roku wprowadzonosystem monopartyjny, a Unię Ludu Kenii zdelegalizowano. System monopartyjny miał zabezpieczyć państwo przed skutkamitrybalizmu. Rząd Kenyatty głosił politykę niezaangażowania,panafrykanizm oraz potępiał rasistowskie rządy w Rodezji i Republice Południowej Afryki. Pomimo działań rządu Kenia była państwem wyraźnie prozachodnim[7]. W 1978 roku zmarł Kenyatta – władze po nim objąłDaniel Moi. W opozycji przez cały czas pozostawał Odinga, który utworzył Partię Demokratyczną, a później Forum na rzecz Przywrócenia Demokracji. W latach 80. i 90. XX w[7]. dochodziło do walk wewnętrznych w KANU,korupcji oraz konfliktów etnicznych. Opozycję zwalczano za pomocą drastycznych metod, co wywoływało m.in. protesty państw zachodnich iAmnesty International. Ze względu na łamanie praw człowieka Zachód wstrzymywał pomoc dla Kenii. Pod naciskiem państw zachodnich w 1991 roku znowelizowano konstytucję, a w 1992 roku prezydent Moi wprowadził system wielopartyjny[7][8]. Nielegalną partią pozostawała muzułmańskaIslamska Partia Kenii (powstała w 1992 roku, wspierana przezLibię)[7]. W latach 90. Kenia zacieśniła współpracę z Ugandą iTanzanią. Stosunki z Somalią pozostawały napięte – stale dochodziły do zatargów granicznych i konflikty o terytoria północnej Kenii, w której mieszkaliSomalijczycy (podczas wojny pomiędzy Etiopią a Somalią Kenia poparła Etiopię). W kwestii Burundi i Rwandy pewne poszlaki wskazywały na przejściowe poparcie Kenii dlaHutu[7]. Z Sudanem Kenia toczyła spór o tzw.trójkąt Ilemi, na którym prawdopodobnie występują złożaropy naftowej[7]. W zamian za pomoc wojskową Kenia pozwoliłaStanom Zjednoczonym utworzyć bazy w strefie Oceanu Indyjskiego. W 1998 roku Moi po raz ostatni objął urząd prezydenta[7]. W 1999 roku znowelizowano konstytucję[9].
W grudniu 2002 roku wybory prezydenckie i parlamentarne wygrała opozycja, prezydentem i szefem rządu zostałMwai Kibaki, przywódcaNarodowej Tęczowej Koalicji. Kibaki kandydował pod hasłem walki z korupcją[7]. Zwycięzca pokonał kandydata KANU, syna J. Kenyatty –Uhuru Kenyattę. W grudniu 2007 roku odbyły się kolejne wybory. Prezydentem ponownie został Kibaki, ale wybory parlamentarne wygrałPomarańczowy Ruch Demokratyczny (ODM) kierowany przezRaila Odingę. Zwolennicy ODM zakwestionowali prawdziwość oficjalnych wyników głosowania prezydenckiego (Kibaki zdobył 46% głosów, Odinga 44%[7]). Krótko po ogłoszeniu wyników wybuchły demonstracje, w których zginęło około tysiąca osób, a ponad 600 tys. musiało opuścić swoje domy[10]. Dzięki mediacji Unii Afrykańskiej doszło do porozumienia, na mocy którego Odinga został w kwietniu 2008 roku premierem rządu pojednania narodowego[7]. W 2010 roku przyjęto nową konstytucję. W 2013 roku prezydentem został Uhuru Kenyatta[7]. W 2017 roku odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał Uhuru Kenyatta. Dotychczasowy prezydent zdobył 54,27% głosów, a kandydat opozycji Raila Odinga 44,74%[11].
Kenia od 2013 roku podzielona jest na 47 hrabstw. Nowa konstytucja, która weszła w życie 27 sierpnia 2010, zlikwidowała dotychczasowy podział na prowincje, wprowadzając w zamian 47 hrabstw. Zgodnie z art. 17. konstytucji, rząd miał 5 lat na przekształcenie dotychczasowych prowincji w hrabstwa[12], jednak wykonał to przed upływem wyznaczonego terminu.
Około 70% ludności Kenii stanowią ludyBantu (m.in.Kamba,Kikuju,Luhja,Meru), które zamieszkują południową część wyżyn i wybrzeże[13]. Na wschodzie i północnym wschodzie mieszkająludy kuszyckie (Borana,Somalowie)[13]. W kraju żyją takżeNiloci (Masajowie,Turkana)[13]. W miastach żyją także grupyArabów,Azjatów i Europejczyków (głównieBrytyjczyków)[13]. W 1996 roku do Kenii przybyło 224 tys. uchodźców (głównie zRwandy i Somalii)[13]. Większość ludności mieszka w południowo-zachodniej i zachodniej Kenii (na 10% powierzchni skupia się ok. 75% mieszkańców)[13].
Językami urzędowymi w Kenii sąjęzyk angielski ijęzyk suahili. Kenia należy do najbardziej zróżnicowanych kulturowo i językowo krajów w całej Afryce. Przy żyjących ponad trzydziestu grupach plemiennych, z których każda posługuje się innym językiem, nadmienić należy, że w niektórych plemionach występują również liczne różnice dialektowe, dlatego mówi się o około 44 językach[14].
Kenia jest bardzo zróżnicowanym krajem pod względem etnicznym. Napięcia pomiędzy różnymi grupami etnicznymi są jednym z głównych problemów tego kraju.
Wojska kenijskie w 2014 roku liczyły 24,1 tys. żołnierzy zawodowych oraz 5 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) kenijskie siły zbrojne stanowią 63. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 595 mln dolarów (USD)[18].
Kenia jest krajem rolniczym z rozwijającym się przemysłem przetwórczym i usługami. Porecesji z przełomu lat 80. i 90. XX w. Kenia kontynuuje reformy iprywatyzację. W 2016 roku rolnictwo wytwarzało 32,7% produktu krajowego brutto, przemysł 18%, a usługi 49,3%[15].Produkt krajowy brutto w 2016 roku wyniósł 70,53 mld USD, 1551 USD na osobę[19].
Kenia nie ma znaczących surowców mineralnych. Górnictwo ma niewielki udział w krajowym PKB, stanowi ok. 1%[20]. Soda kalcynowana (używana w produkcji szkła) jest najcenniejszym minerałem eksportowym Kenii i jest wydobywana nad jeziorem Magadi w dolinie Riftu. Złoża wapienia na wybrzeżu i w głębi kraju są wykorzystywane do produkcji cementu i w rolnictwie. Ważne są również wermikulit, złoto, rubiny, topazy i sól, a także fluoryt, używany w metalurgii, który jest wydobywany wzdłuż rzeki Kerio na północy[21]. W czerwcu 2016 roku prezydent Kenii Uhuru Kenyatta podpisał ustawę, która ma przyczynić się do dynamicznego rozwoju tego sektora gospodarki. Według szacunków w 2030 roku górnictwo ma stanowić ok. 10% PKB[20]. Pomimo że Kenia jest najbardziej uprzemysłowionym krajem Afryki Wschodniej, to wkład przemysłu w PKB kraju wynosi 18%. Działalność przemysłowa skupiona jest wokółNairobi,Mombasy orazKisumu[22]. 76% Kenijczyków posiada dostęp do energii elektrycznej, a produkcja energii ze źródeł odnawialnych (geotermia, hydro, wiatr) stanowi ok. 81% produkcji całkowitej[23][24].
W Kenii uprawia się kawę, herbatę, sizal, tytoń,piretrum, pszenicę, kukurydzę, sorgo, proso, ziemniaki, bataty, maniok i trzcinę cukrową[25]. Główne ośrodki rolnicze stanowią wyżyny południowo-zachodniej części Kenii. Rolnictwo pokrywa (z wyjątkiem lat suchych) zapotrzebowanie na żywność[25]. Użytki zielone wraz z wykorzystywanymi okresowo terenami półpustynnymi zajmują 37,4% powierzchni kraju, a grunty orne 8%[25].
Sektor usług jest zdominowany przez turystykę, która zapewnia duże przychody do budżetu państwa. Co roku Kenię odwiedza ok. 1,5 mln turystów, głównie z Wielkiej Brytanii, USA oraz Chin[26][27].
W 2016 roku długość linii kolejowych wynosiła 3,8 tys. km[28]. Głównym ośrodkiem komunikacji jest linia z Ugandy do Mombasy przechodząca przez Nairobi. W południowo-zachodniej części Kenii znajduje się dobrze rozwinięta sieć dróg kołowych. W 2017 roku Kenia otworzyła nową linię kolejową Mombasa-Nairobi[29]. W całym kraju znajduje się 161,5 tys. km dróg, z czego 8500 km to autostrady[28]. Główny port lotniczy znajduje się w Nairobi. Główny port morski w Mombasie obsługuje wymianę handlową z Ugandą,Demokratyczną Republiką Konga, Rwandą,Burundi[25]. W 2015 roku 46% ludności Kenii posiadało dostęp do Internetu, a prawie 38 mln ludzi korzystało z telefonów komórkowych[28].
Wartośćeksportu w 2015 roku wyniosła 5,2 mld dolarów amerykańskich, aimportu 17,6 mld dolarów[30]. Kenia eksportuje głównie herbatę, cięte kwiaty, produkty naftowe, warzywa, kawę, a importuje samochody, ropę naftową, pakowane leki, ciężarówki dostawcze[30]. Kenia eksportuje towary główne doStanów Zjednoczonych, Ugandy,Holandii, Wielkiej Brytanii iZambii. Kenia importuje swoje towary głównie zChin,Indii,Japonii, Tanzanii iRepubliki Południowej Afryki[30].
_-_KEN_-_UNOCHA.svg)
.jpg)
