 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 31 października 1885 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 19 maja 1939 | ||
| Przyczyna śmierci | zabójstwo | ||
| Zawód, zajęcie | działacz polityczny, dziennikarz, publicysta | ||
| |||
| |||
Karol Radek, właściwieKarol Sobelsohn (ur.31 października1885 weLwowie[1], zm.19 maja1939 wWierchnieuralsku) – działaczKominternu, polskiego, niemieckiego i rosyjskiego ruchusocjaldemokratycznego ikomunistycznego, politykbolszewicki, dziennikarz i publicysta pochodzeniażydowskiego.
Uczęszczał dogimnazjum wTarnowie, następnie ukończył studia historyczne naUniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1903–1904 był członkiemPolskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD). Przybrał wówczas pseudonim „Radek” – od nazwiska bohatera powieściStefana ŻeromskiegoSyzyfowe praceAndrzeja Radka. W 1904 przeszedł doSDKPiL, gdzie był bliskim współpracownikiemRóży Luksemburg; działał także w socjaldemokracjach niemieckiej i rosyjskiej oraz publikował w prasie lewicowej. W latach 1905–1906 był członkiem Centralnej Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych wWarszawie. Uczestniczył w Warszawie w wydarzeniachrewolucji 1905 roku. W 1912 roku na skutek narastającego konfliktu z Różą Luksemburg i jej najbliższym współpracownikiemLeonem Jogichesem został usunięty z SDKPiL[2]. PodczasI wojny światowej prowadził działalnośćpacyfistyczną wSzwajcarii iSzwecji. Pierwotnie związany z grupą lewicowo -centrystycznych mieńszewików nastawionych internacjonalistycznie skupioną wokół Martowa[3]. Był jedną z głównych postaci "ruchu zimmerwaldzkiego"[4]. Nawiązał wówczas współpracę z przebywającym na emigracjiLeninem; był jednym z pośredników między kierownictwem partii bolszewickiej a niemieckim Sztabem Generalnym. Porewolucji październikowej przybył doRosji i objął stanowisko kierownika Wydziału ZagranicznegoCentralnego Komitetu Wykonawczego Rad oraz szefostwo Wydziału Europy Centralnej w Ludowym Komisariacie Spraw Zagranicznych[5]. W 1918 jako „lewicowy komunista” był przeciwnikiempokoju brzeskiego.
W 1918 i 1919 przebywał w Niemczech, gdzie pomagał organizowaćKomunistyczną Partię Niemiec oraz planował rewolucję komunistyczną. Był zwolennikiem utworzenia wspólnej platformy komunistów oraz nacjonalistów niemieckich przeciwkofrancuskim wojskom okupacyjnym wNadrenii. Został aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu w berlińskiej dzielnicyMoabit, a następnie deportowany do Polski[6]. Wraz z żoną odzyskał wolność 15 marca 1920 w toku wymiany zaHenryka Gorzechowskiego i jego małżonkę[7][8]. W 1920 r. Radek powrócił do Rosji. Pracował wKominternie oraz jako dziennikarz w prasie radzieckiej, reprezentując półoficjalne stanowisko bolszewickie w sprawach międzynarodowych. Od stycznia 1922 r. przebywał wBerlinie. Jako zaufany człowiek Lenina był zaangażowany w podpisanie wRapallo (16 kwietnia 1922 r.) porozumienia pomiędzy Rosją i Niemcami. Od 1923 zwolennikLwa Trockiego iOpozycji Lewicowej, po umocnieniu się władzyJózefa Stalina został w grudniu 1927 wykluczony z WKP(b) jako trockista.
W latach 1928–1929 pozostawał na zesłaniu, poza działalnością partyjną. W 1929 ogłosił zerwanie z trockizmem i samokrytykę, dzięki czemu powrócił do łask. Otrzymał stanowisko doradcy Stalina ds. polityki międzynarodowej oraz komentatoraIzwiestii. W 1934 odbył oficjalną wizytę w Polsce, podczas której odwiedził mieszkającą w Tarnowie matkę i prywatnie spotkał się zeStefanem Jaraczem, kolegą gimnazjalnym. Jako utalentowany, ale cyniczny dziennikarz gromił swoich dawnych towarzyszy i innych wrogów Stalina, żądając dla nich kary śmierci. AutorpanegirykuArchitekt społeczeństwa socjalistycznego, był jednym z pierwszych głosicielikultu jednostki Stalina. We wrześniu 1936 ponownie aresztowany przezNKWD, osądzony w styczniu 1937 wprocesie pokazowym „siedemnastu” („paralelnego centrum trockistowskiego”). Wypełniał wszelkie polecenia śledczych i „w nagrodę” został skazany tylko na 10 lat łagru, gdzie w 1939 został zabity przez więźniów kryminalnych (tzw.urków).
