 Karol Modzelewski (2017) | |||
| Imię i nazwisko urodzenia | Cyryl Budniewicz | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 23 listopada 1937 | ||
| Data i miejsce śmierci | 28 kwietnia 2019 | ||
| Miejsce spoczynku | |||
| Zawód, zajęcie | |||
| Tytuł naukowy | profesor nauk humanistycznych | ||
| Alma Mater | |||
| Uczelnia | Uniwersytet Warszawski | ||
| Stanowisko | senator I kadencji | ||
| Partia | PZPR | ||
| Rodzice | Natalia Wilter | ||
| Małżeństwo | Małgorzata Goetz | ||
 | |||
| Odznaczenia | |||
    | |||
| |||
| |||
Karol Cyryl Modzelewski (ur.23 listopada1937 wMoskwie, zm.28 kwietnia2019 wWarszawie[1]) –polskihistoryk mediewista,profesornauk humanistycznych, członekPolskiej Akademii Nauk orazdysydent,więzień polityczny i działacz opozycji demokratycznej w okresiePolskiej Rzeczypospolitej Ludowej,senatorI kadencji. KawalerOrderu Orła Białego.
Od 1957 członekPolskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1964 wraz zJackiem Kuroniem autorListu otwartego do partii krytykującego linię polityczną PZPR za odejście od ideałówsocjalizmu; napisanie tego listu skutkowało wydaleniem jego autorów z PZPR. Jeden z inicjatorów protestów studenckich naUniwersytecie Warszawskim wmarcu 1968. Od listopada 1980 do kwietnia 1981 pierwszy rzecznik prasowyNiezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, inicjator przyjęcia przez związek jego nazwy „Solidarność”. Kilkakrotnie więziony i internowany ze względów politycznych w czasach PRL, osadzony łącznie przez osiem i pół roku[a].
ProfesorUniwersytetu Wrocławskiego (1992–1994) iUniwersytetu Warszawskiego (1994–2019), członek rzeczywistyPolskiej Akademii Nauk, w latach 2007–2010 wiceprezes PAN. W 2007 laureatNagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za monografięBarbarzyńska Europa (2004), w której podjął kwestię powstawania tożsamości europejskiej pod wpływem tradycji przedchrześcijańskich. Autor wyróżnionejNagrodą Literacką „Nike” autobiografiiZajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca (2013), w której rozliczał się ze swojej działalności ideowej i politycznej zapoczątkowanej w latach 50., a także krytykował sposób przeprowadzeniatransformacji ustrojowej w Polsce, wskazując na negatywne skutki transformacji związane z dominacją modeluneoliberalnego.
Urodził się 23 listopada 1937 w Moskwie jako Cyryl Budniewicz[2] (ros. Кирилл Будневич,trb. Kiriłł Budniewicz[3]) w okresie apogeumwielkiej czystki[4]. Jego ojciec Aleksander Budniewicz byłRosjaninem; służył wArmii Czerwonej w stopniu podchorążego. Jego matka Natalia Wilter, wywodząca się z rodziny zrusyfikowanychwileńskichŻydów, z zawodu była tłumaczką oraz literaturoznawczynią, absolwentkąInstytutu Literackiego im. Maksyma Gorkiego w Moskwie[5][6]. Wkrótce po narodzinach jego ojciec został aresztowany i skazany na 8 latłagru[7]. Wcześniej aresztowany został dziadek Cyryla Budniewicza, który był inżynierem imienszewikiem. W 1939 Natalia Wilter związała się z polskim działaczem komunistycznymZygmuntem Modzelewskim, który do 1937 przebywał na emigracji weFrancji, a w latach 1937–1939 poddawany był represjom i więziony wZSRR[7]. Po zwolnieniu Zygmunt Modzelewski działał wZwiązku Patriotów Polskich, od 1944 był ambasadoremPolskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Moskwie, a od 1947 ministrem spraw zagranicznych[8]. W 1941 poniemieckiej inwazji na ZSRR Cyryl Budniewicz został wywieziony wraz z innymi dziećmi komunistycznych emigrantów doobwodu gorkowskiego[9]. W 1945 przyjechał z rodziną do Polski; dopiero wtedy zaczął się uczyć języka polskiego[8]. Otrzymał nazwisko przybranego ojca, zaś w 1947 zmieniono mu imię na Karol[2][10].
W 1954 zmarł Zygmunt Modzelewski, który od 1951 był odsuwany od realnego wpływu na władzę. Karol Modzelewski w 1954 złożył egzamin maturalny wXIV Liceum Ogólnokształcącym im. Klementa Gottwalda w Warszawie[11] i w tym samym roku rozpoczął studia historyczne naUniwersytecie Warszawskim[12], w czasie których poznał m.in.Jacka Kuronia,Andrzeja Garlickiego,Andrzeja Krzysztofa Wróblewskiego,Krzysztofa Pomiana iTeresę Monasterską, z którymi zaangażował się w 1956 w studencki ruch rewizjonistyczny. W jego ramach odpowiadał m.in. za kontakty z młodymi robotnikami[13]. W 1959 ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim, będąc uczniemAleksandra Gieysztora. Od 1961 do 1962 przebywał na stypendium naukowymFondazione Giorgio Cini(inne języki) wWenecji. Efektem tego pobytu była opublikowana weWłoszech monografia dotycząca posiadłości tamtejszego klasztoruSan Zaccaria w średniowieczu[14]. W latach 1962–1964 był asystentem i doktorantem w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego[15].
W marcu 1957 wstąpił doPolskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[16]. Był członkiem komitetu uczelnianego PZPR na Uniwersytecie Warszawskim[17]. W 1964 został wydalony razem zJackiem Kuroniem z szeregów partii[18]. Wykreślono go wówczas również z listy członkówZwiązku Młodzieży Socjalistycznej. W reakcji na wydalenie wystosowaliList otwarty do partii, krytykujący linię polityczną PZPR[19]. Usunięto go wówczas także ze studiów doktoranckich i z pracy, a w 1965 skazano na karę 3 lat i 6 miesięcypozbawienia wolności. Warunkowe zwolnienie uzyskał 3 sierpnia 1967, po 2 latach i 5 miesiącach pobytu w zakładzie karnym[20]. Brał następnie udział wwydarzeniach marcowych w 1968, za co w 1969 ponownie został skazany na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności; został zwolniony we wrześniu 1971.
Od lipca 1972 do grudnia 1981 (formalnie do marca 1983) był zatrudniony wInstytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu na stanowiskuasystenta,adiunkta, a od marca 1981docenta. W 1974 uzyskał stopień naukowydoktora na podstawie napisanej pod kierunkiem Aleksandra Gieysztora pracy pt.Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego (X–XIII w.). Cztery lata później uzyskał stopieńdoktora habilitowanego na podstawie rozprawy poświęconej strukturom społecznym i gospodarczym Italiilongobardzkiej ikarolińskiej. Publikacja została wydana w Polsce oraz we Włoszech[14][21].
Podczaswydarzeń sierpniowych w 1980 przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[22]. W tym samym roku wstąpił doNiezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, był autorem pomysłu przyjęcia przez związek terminu „Solidarność”, wykorzystywanego już w tytule biuletynu strajkowego[23]. Wchodził w skład prezydium dolnośląskiego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, prezydium zarządu regionu,Krajowej Komisji Porozumiewawczej, brał także udział w I Krajowym Zjeździe Delegatów wGdańsku. Był pierwszym rzecznikiem prasowym związku (jako rzecznik prasowy Krajowej Komisji Porozumiewawczej od listopada 1980 do kwietnia 1981). Z funkcji zrezygnował, nie zgadzając się ze stanowiskiem władz związku w sprawie tzw.prowokacji bydgoskiej.
Po wprowadzeniustanu wojennego został zatrzymany 13 grudnia 1981 wGrand Hotelu w Sopocie celeminternowania[24]. We wrześniu 1982 aresztowano go, zarzucając mu próbę obalenia ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 6 sierpnia 1984 został zwolniony na mocyamnestii[25]. Przez trzy lata pozostawał niezatrudniony, jednak cenzura nie blokowała jego publikacji naukowych[14]. W 1987 powrócił do pracy naukowej[26]. W 1989 został zaproszony na dwumiesięczny cykl wykładów wCollège de France, ale uniemożliwiono mu ten wyjazd z przyczyn politycznych[27]. Był sceptycznie nastawiony co do intencji grupy generałów trzymających władzę i nie wziął udziału w pracachOkrągłego Stołu, lecz współuczestniczył w redakcji preambuły dokumentu końcowego z obrad[26].
Do 1992 pracował wInstytucie Historii PAN. W 1990 otrzymałtytuł naukowyprofesora.
W latach 1992–1994 był zatrudniony w Instytucie HistorycznymUniwersytetu Wrocławskiego. Od 1994 do 31 grudnia 2008 zawodowo związany z Instytutem HistorycznymUniwersytetu Warszawskiego na stanowiskuprofesora zwyczajnego. W 2004 został wybrany na członka korespondentaPolskiej Akademii Nauk (PAN), a w 2010 na członka rzeczywistego tej instytucji. Pełnił funkcję wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk (2007–2010) oraz członka Prezydium PAN (2006–2011)[28]. W 2012 został członkiemKomitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk[29]. W 2001 został członkiem korespondentemTowarzystwa Naukowego Warszawskiego[30]. Pełnił także funkcję prorektoraWyższej Szkoły Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia w Warszawie[31]. Jakoprofesor wizytujący wykładał wÉcole des hautes études en sciences sociales oraz wCollège de France wParyżu, a także naUniwersytecie Rzymskim „La Sapienza”[14].
Wśród wypromowanych przez niego doktorów znaleźli sięAneta Pieniądz (2004) orazMarcin Pauk (2005)[31].
W okresie 1989–1991 sprawował mandat senatora I kadencji, wybranego wwojewództwie wrocławskim z ramieniaKomitetu Obywatelskiego[27][32]. Na początku lat 90. współtworzyłSolidarność Pracy, następnieUnię Pracy. Był jej honorowym przewodniczącym, rezygnując z tej funkcji oraz z członkostwa w partii w 1995[33]. W 2005 wszedł w skład komitetu wyborczegoWłodzimierza Cimoszewicza wwyborach prezydenckich.
Karol Modzelewski zmarł 28 kwietnia 2019 w Warszawie. 8 maja 2019 został pochowany nacmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A2/Aleja Zasłużonych/11)[34].
W pogrzebie, który miał charakter prywatny i świecki, uczestniczyli m.in. byli prezydenci RPBronisław Komorowski iAleksander Kwaśniewski, wicemarszałek SenatuBogdan Borusewicz, rzecznicy praw obywatelskich z Polski (Adam Bodnar[35]) i z Czech (Anna Šabatová), były pierwszy prezes Sądu NajwyższegoAdam Strzembosz, prezydent WrocławiaJacek Sutryk[36], a także szereg innych osób publicznych i należących do środowiska akademickiego, m.in.Władysław Frasyniuk,Józef Pinior,Andrzej Friszke[36]. Ceremonię poprowadziłWojciech Malajkat[36].
Był żonaty z Małgorzatą Goetz[37]. Miał córkę Ewę[38]. Od lat 90. do końca życia mieszkał na warszawskichBielanach[39].
W 2019 ukazała się opracowana przezRoberta Walenciaka publikacja książkowaModzelewski. Buntownik, obejmująca wywiady z Karolem Modzelewskim[55].
W 2019 rada miejskaWrocławia podjęła uchwałę o nadaniu jego imienia rondu na wrocławskichPilczycach[56].
Polskie Towarzystwo Historyczne ustanowiło konkurs „Książka Historyczna Roku im. Karola Modzelewskiego” z nagrodą przyznawaną za najlepsze publikacje naukowe z zakresu historii bez podziału na epoki i specjalności[57][58][59].
W 2021 został upamiętniony wOgrodzie Sprawiedliwych w Warszawie[60]. W 2024 na Bielanach został odsłonięty mural z wizerunkiem Karola Modzelewskiego[61].
| XX wiek |
|
|---|---|
| XXI wiek |
|
